2 thuyền cổ ở Bắc Ninh: Thuyền chiến hay thuyền vận tải?

Đến thời điểm này, sau gần 3 tháng kể từ khi được một hộ dân ở Thuận Thành (Bắc Ninh) phát hiện, khu vực tìm thấy 2 chiếc thuyền cổ đã được các chuyên gia của Viện Khảo cổ học Việt Nam kết hợp với Sở VHTT&DL tỉnh Bắc Ninh khoanh vùng, tiến hành công tác khai quật để nghiên cứu.

Sau khi hút hết nước, 2 chiếc thuyền đã phát lộ với chiều dài lên tới gần 17m. Đáng chú ý, cả hai được liên kết với nhau ở mũi thuyền bằng tấm ván dày, ván được cố định bởi các mộng gỗ. Trong lòng mỗi thuyền đều được chia thành 6 khoang. Theo nhận định ban đầu thì gỗ được dùng để đóng 2 chiếc thuyền này là gỗ táu, kích cỡ lớn và rất chắc chắn. Bên cạnh đó, dựa trên thiết kế của 2 thuyền sau khi phát lộ, có thể thấy kỹ thuật đóng thuyền khá hiện đại, quy mô thuộc vào hàng "khủng" bởi chiều ngang mỗi thuyền là trên dưới 2m, còn chiều sâu có chỗ xuống tới 1,8m. Với kích cỡ này, đây chắc chắn không thể là thuyền dân sinh. Việc làm thế nào để hạ thủy và lưu thông 2 chiếc thuyền này cũng là điều không đơn giản.

Cùng với việc loại trừ khả năng thuyền chài hay thuyền dân sinh, nhiều phán đoán về 2 chiếc thuyền cổ được cho là phát hiện độc đáo nhất từ trước đến nay cũng được đưa ra. Trong đó có giả thuyết rất có thể đây là một mẫu thuyền chiến từ thời Việt cổ. Tuy chưa có kết luận chính thức về niên đại của 2 chiếc thuyền này song dựa vào hình dáng, kích cỡ, chất liệu đóng thuyền thì một số chuyên gia cho rằng có thể chúng có từ thời Giao Chỉ (địa danh chỉ một phần lãnh thổ Việt Nam trong lịch sử, từ thời Hùng Vương đến các kỳ thời Bắc thuộc, cũng là tên Bắc Tống và Nam Tống gọi 3 nhà nước của nhà Đinh, nhà Tiền Lê, và nhà Lý từ 975 đến 1164).

Khu vực khoanh vùng khai quật để phục vụ công tác khảo cổ đối với 2 chiếc thuyền cổ ở Bắc Ninh

Theo tư liệu từ Bảo tàng Lịch sử Quốc gia thì từ thế kỷ thứ 3 TCN, các nước Văn Lang, Âu Lạc, Chăm Pa...được biết đến là những nước có đội quân thủy hùng mạnh của phương Đông lúc bấy giờ. Đến thời nhà Lý (1010-1225), quân thủy vẫn được xem là đội quân nòng cốt, triều đình rất chú trọng đầu tư và phát triển lực lượng quân thủy và cả việc đóng các chiến thuyền. Sử liệu ghi lại, loại thuyền chiến phổ biến nhất thời đó là Mông đồng. Đây là loại thuyền có khả năng tải trọng và hành trình rất tốt. Thuyền chiến còn có khả năng chở voi vượt biển làm quà trong những lễ nghi ngoại giao hoặc tăng sức đánh bộ trong những trận tập kích vượt biển. Thậm chí nhà Lý còn từng cử sứ giá mang 5 con voi theo đường biển vào cảng Khâm Châu để làm quà cho vua Tống.

Dưới thời Lý, 2 loại thuyền đặc chủng tiêu biểu là thuyền lâu và thuyền 2 lòng (lưỡng phúc thuyền). Cuối năm 1106, vua Lý sai đóng thuyền Vĩnh Long hai đáy và đóng chiến hạm vì "sắp có việc lôi thôi với nhà Tống”. Còn theo nội dung được ghi chép lại trong sách Toàn thư thì có nhắc đến một hiện tượng khác vào năm 1124, đó là: “Tháng Giêng nhuận, đóng thuyền Tường Quan, kiểu hai lòng” tức là lưỡng phúc thuyền (thuyền hai lòng). Song cho tới nay, cấu tạo loại thuyền này như thế nào vẫn chưa được giải mã.

Tuy nhiên giả thuyết này vẫn vấp phải một số ý kiến phản biện, bởi lẽ loại thuyền chiến 2 lòng này từng được miêu tả là giống như thuyền "mẫu tử", tức là khung thuyền giả có kích thước to (thuyền mẹ) bọc bên ngoài, phía trước là một chiếc thuyền thật có kích thước bé hơn (thuyền con). Thuyền to được dùng để chứa củi lửa, thuốc cháy, mũi thuyền có nhiều đinh nhọn. Còn thuyền nhỏ là để lực lượng quân thủy ngồi núp rồi chèo nhanh, lao mạnh vào thuyền đối phương để các đinh sắt nhọn ở mũi "thuyền mẹ" đâm thẳng vào mạn thuyền đối phương, đánh chìm thuyền. Sau đó "thuyền con" được rút ra khỏi khung "thuyền mẹ" để bảo toàn lực lượng. Dựa vào mô tả, hình dung này thì 2 chiếc thuyền cổ được tìm thấy ở Bắc Ninh không phải là mẫu thuyền chiến từ thời Việt cổ như giả thuyết.

Gần với giả thuyết này, có ý kiến nhận định, hoặc giả đây chính là cặp thuyền được liên kết với nhau làm "phao" ghép để phục vụ cho việc tháo chạy của các đội quân khi gặp thế bất lợi trong cuộc chiến trên mặt nước.

Hình ảnh lộ thiên của 2 chiếc thuyền cổ được tìm thấy ở Bắc Ninh

Ngoài ra cũng có giả thuyết khác được cho là hợp lý hơn, đó là 2 chiếc thuyền cổ này được sử dụng vào mục đích giao thương, với độ sâu và việc chia khoang trên 2 chiếc thuyền cổ này, thì rất có thể đây là chiếc thuyền đôi được đóng để phục vụ mục đích vận tải đường thủy, chuyên chở các loại ngũ cốc. Việc xác định loại gỗ được dùng để đóng 2 chiếc thuyền cũng đang được các chuyên gia thực hiện trong quá trình làm rõ niên đại của chúng.

Xung quanh 2 chiếc thuyền cổ này, nhà sử học Dương Trung Quốc cho biết, hiếm có thuyền cổ nào còn nguyên vẹn như vậy, còn giá trị đến đâu thì phải chờ các chuyên gia lên tiếng. Ông bày tỏ sự khâm phục người dân vì nghiêm chỉnh làm đúng luật và các cơ quan của tỉnh kịp thời vào cuộc. Hai con thuyền được phát hiện ở độ sâu 4 m và xem bản đồ của Google thì thấy khá rõ dấu tích của con sông cổ, đia điểm gắn với khu vực giàu di sản của vùng Luy Lâu xưa.

Được biết, các chuyên gia đã tiến hành thu thập mẫu vật trong thuyền, phân tích bằng phương pháp đồng vị phóng xạ Carbon-14 (C14). Viện Khảo cổ học sẽ phối hợp với Viện Khoa học và Kỹ thuật Hạt nhân thực hiện quá trình này, dự kiến mất khoảng 20-25 ngày sẽ có kết luận.

Vy An