4 loại hình phạt áp dụng với người chưa thành niên

Tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cho biết, đa số ý kiến nhất trí phạm vi điều chỉnh của Luật bao gồm hình phạt và thủ tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên. Có ý kiến đề nghị chỉ nên tập trung quy định về xử lý chuyển hướng (XLCH) và một số vấn đề có tính chất nguyên tắc về tội phạm, hình phạt.

Thường trực Ủy ban Tư pháp nêu quan điểm: Xuất phát từ đặc điểm của người chưa thành niên (NCTN) là người chưa trưởng thành về mọi mặt. Đặc biệt là khi tham gia vào các quy trình tư pháp hình sự đều dễ bị tác động tiêu cực, nhất là khi phải đối diện với các biện pháp có tính chất cưỡng chế.

Toàn cảnh phiên họp

Đặc điểm này đòi hỏi Nhà nước khi thiết kế chính sách xử lý cần có cách tiếp cận chuyên biệt, khác với người trưởng thành. Với mục đích xây dựng một đạo luật chuyên biệt và toàn diện về tư pháp NCTN thì 2 vấn đề cốt lõi là hình phạt và thủ tục tố tụng hình sự cần phải được điều chỉnh trong Luật này.

Đây là 2 trong số 6 nhóm chính sách đã được Quốc hội quyết định khi bổ sung dự án Luật vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh. Tiếp thu ý kiến của đa số đại biểu Quốc hội, Thường trực Ủy ban Tư pháp và các cơ quan thống nhất đề nghị cho giữ phạm vi điều chỉnh như Điều 1 của dự thảo Luật.

Về các hình phạt áp dụng đối với NCTN phạm tội (Điều 108), nhiều ý kiến nhất trí với quy định của dự thảo Luật về 4 loại hình phạt áp dụng với NCTN. Có ý kiến đề nghị chỉ quy định hình phạt tù có thời hạn và bỏ 3 hình phạt (cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ).

Thường trực Ủy ban Tư pháp cho rằng: Một trong những điều kiện để được áp dụng XLCH là phải có đề nghị của NCTN. Không có sự tự nguyện, thành tâm sửa chữa lỗi lầm từ phía NCTN thì không thể được áp dụng biện pháp này vì sẽ tiềm ẩn nguy cơ tái phạm khi được XLCH tại cộng đồng.

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình phát biểu tại phiên họp

Trường hợp NCTN không đề nghị áp dụng XLCH thì phải chịu hình phạt. Ngoài hình phạt tù có thời hạn, việc dự thảo Luật tiếp tục kế thừa quy định của Bộ luật Hình sự về 3 loại hình phạt khác (gồm: cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ) nhằm bảo đảm phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của từng hành vi phạm tội, đồng thời thể chế hóa Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị “Giảm hình phạt tù, mở rộng áp dụng hình phạt tiền, hình phạt cải tạo không giam giữ).

Tiếp thu ý kiến của nhiều đại biểu Quốc hội, Thường trực Ủy ban Tư pháp và các cơ quan thống nhất đề nghị cho giữ quy định về 4 loại hình phạt để vừa bảo đảm tính răn đe, phòng ngừa tội phạm, vừa đề cao tính hướng thiện trong xử lý NCTN.

Về tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội (Điều 114), nhiều ý kiến nhất trí với dự thảo Luật về tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội. Có ý kiến đề nghị giữ như quy định của Bộ luật Hình sự. Có ý kiến đề nghị tiếp tục rà soát.

Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, Thường trực Ủy ban Tư pháp đã phối hợp với các cơ quan rà soát kỹ lưỡng và thấy rằng quy định như Điều 103 Bộ luật Hình sự về tổng hợp hình phạt là bất hợp lý, dẫn đến thiếu công bằng.

Thường trực Ủy ban Tư pháp và Tòa án nhân dân tối cao thống nhất đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép chỉnh lý quy định về tổng hợp hình phạt theo hướng: Không quá 12 năm tù đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi và không quá 18 năm tù đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi và áp dụng thống nhất với mọi tội phạm (mà không chỉ áp dụng với 5 tội như dự thảo Luật trình Quốc hội).

Quy định như vậy vừa bảo đảm phân hóa được chính sách xử lý giữa NCTN phạm 1 tội với NCTN phạm nhiều tội. Vừa không tăng nặng trách nhiệm xử lý so với quy định của Bộ luật Hình sự. Vừa khắc phục được bất cập trong quy định của Bộ luật Hình sự về tổng hợp hình phạt, vừa không phát sinh những mâu thuẫn mới trong tổng hợp hình phạt.

Nêu ý kiến tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho hay, dự thảo Luật đang quy định có 3 điều kiện áp dụng XLCH gồm: có chứng cứ người chưa thành niên đã thực hiện hành vi phạm tội; người chưa thành niên thừa nhận mình có tội; người chưa thành niên đồng ý bằng văn bản về việc xử lý chuyển hướng. Như vậy, có tới 2/3 điều kiện phụ thuộc vào sự lựa chọn tự nguyện của người chưa thành niên, trong khi đối tượng này chưa có nhận thức đầy đủ. Ông Tùng cho rằng, nên bổ sung thêm điều kiện là có sự đồng ý của nạn nhân để tránh gây ra các ý kiến trái chiều.

Về vấn đề này, Ủy viên Bộ Chính trị, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình lý giải, người bị hại không bao giờ mong muốn người phạm tội được XLCH nên nếu bổ sung quy định như trên là khó đạt được. Bên cạnh đó, điều kiện người chưa thành niên có văn bản đồng ý XLCH. Hướng tới mục tiêu người trẻ phải tự nguyện, thành tâm phục thiện. Nếu không tự nguyện chấp hành các biện pháp chuyển hướng, trẻ sẽ phải đưa vào trường giáo dưỡng hay đi tù như bình thường.

Việt Thắng