5 vị thuốc phòng và trị rối loạn tiền đình

Bên cạnh việc dùng thuốc Tây y, các vị thuốc y học cổ truyền có tác dụng phòng và hỗ trợ điều trị rối loạn tiền đình hiệu quả.

Trong khuôn khổ bài viết này xin giới thiệu một số vị thuốc tiêu biểu, đã được chứng minh có tác dụng phòng và hỗ trợ điều trị rối loạn tiền đình, có thể dùng độc lập hoặc phối hợp đơn giản, đặc biệt phù hợp với thể trạng người Việt.

1. Lá đinh lăng phòng và hỗ trợ điều trị rối loạn tiền đình

Lá đinh lăng, trong y học cổ truyền từ lâu đã được mệnh danh là "nhân sâm của người nghèo". Vị thuốc này có tính mát, đi vào hai kinh tỳ và phế, có công năng bổ khí huyết, dưỡng não. Đặc biệt, lá đinh lăng giúp lưu thông huyết mạch, thúc đẩy tuần hoàn máu lên não, nhờ đó mà chứng hoa mắt, chóng mặt, ù tai, hay quên được cải thiện đáng kể.

Y học hiện đại đã phát hiện trong lá và rễ đinh lăng chứa các hoạt chất như saponin triterpen, flavonoid, vitamin nhóm B và acid amin thiết yếu có tác dụng bảo vệ tế bào thần kinh và cải thiện lưu lượng máu não.

Ngoài ra, đinh lăng còn giúp tăng trí nhớ và cải thiện phản xạ thần kinh, đặc biệt hữu ích trong các hội chứng thiểu năng tuần hoàn não - một nguyên nhân thường gặp của rối loạn tiền đình.

Lá đinh lăng giúp lưu thông huyết mạch có tác dụng trong phòng và hỗ trợ điều trị rối loạn tiền đình.

Cách dùng: Dùng 20-30g lá đinh lăng tươi, hoặc 10-15g lá khô, rửa sạch, đun với 700ml nước, sắc còn 400ml, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liên tục trong 7-10 ngày, sau đó nghỉ 3-5 ngày rồi dùng tiếp nếu cần.

Lưu ý: Không nên dùng liều cao quá lâu vì có thể gây kích thích nhẹ thần kinh trung ương.

2. Ngải cứu

Ngải cứu là vị thuốc thân thuộc với người Việt, vừa là rau ăn vừa là thuốc quý. Trong y học cổ truyền, ngải cứu được dùng để ôn kinh, tán hàn, hoạt huyết, tiêu ứ, rất hiệu quả trong các chứng đau đầu do hàn, chóng mặt, nặng đầu, mỏi gáy - đặc biệt ở người thể hàn khí trệ.

Các nhà khoa học hiện đại đã phân tích ngải cứu có chứa nhiều cineol, flavonoid, coumarin, sesquiterpene lactone, là những chất có tác dụng giãn mạch, giảm đau và điều hòa thần kinh. Một số nghiên cứu còn cho thấy ngải cứu có khả năng làm tăng lưu lượng máu vùng não trước và vùng gáy, từ đó giúp cải thiện tình trạng đau đầu do co thắt mạch và hỗ trợ ổn định chức năng tiền đình.

Đặc biệt, tinh dầu ngải cứu khi dùng ngoài bằng cách chườm hoặc xông cũng giúp thư giãn cơ, giảm co cứng vùng cổ gáy - nơi liên quan mật thiết đến trung khu tiền đình và thần kinh trung ương.

Ngải cứu có tác dụng hoạt huyết, hóa ứ, thích hợp cho người bị rối loạn tiền đình.

Cách dùng:

- Sắc uống: Dùng 20g ngải cứu tươi, đun với 500ml nước, sắc còn 250ml, uống 1 lần/ngày, trong 5-7 ngày.

- Chườm nóng: Sao khô ngải cứu với muối hạt, bọc vào túi vải, chườm vùng gáy 1-2 lần/ngày.

3. Câu đằng

Câu đằng là vị thuốc thường được các thầy thuốc dùng để bình can tức phong, làm dịu Can, dập tắt nội phong, vốn là căn nguyên gây nên các cơn choáng váng, đầu quay, tai ù, mắt mờ.

Theo các nghiên cứu hiện đại, trong thân và móc câu của cây câu đằng chứa các alkaloid tiêu biểu như rhynchophylline và isorhynchophylline, có tác dụng giãn mạch, chống co thắt mạch máu và bảo vệ tế bào thần kinh. Đặc biệt, rhynchophylline đã được chứng minh có khả năng hạ huyết áp nhẹ, an thần, ổn định hoạt động điện não, rất phù hợp trong điều trị rối loạn tiền đình thể tăng huyết áp hoặc thể can dương vượng.

Câu đằng cũng có tác dụng điều hòa nhịp tim, giảm tình trạng hồi hộp, mất ngủ, dễ kích thích thần kinh - những triệu chứng thường đi kèm trong các đợt tiền đình cấp.

Câu đằng phù hợp trong rối loạn tiền đình thể tăng huyết áp.

Cách dùng: Dùng 6-10g câu đằng khô (đã cắt đoạn), sắc với 500ml nước, đun nhỏ lửa 20 phút, chia uống 2 lần/ngày.

Lưu ý: Không dùng cho người huyết áp quá thấp.

4. Thiên ma

Thiên ma là một vị thuốc nổi bật làm dịu hệ thần kinh trung ương, ổn định tuần hoàn não. Thiên ma thường được dùng cho người bị chóng mặt, mất thăng bằng, rung giật, yếu nửa người sau tai biến hoặc người lớn tuổi suy giảm tuần hoàn não.

Các phân tích khoa học hiện đại đã phát hiện thiên ma chứa các hợp chất có hoạt tính sinh học cao như gastrodin, vanillyl alcohol, parishin A, trong đó gastrodin được nghiên cứu sâu rộng và chứng minh có khả năng bảo vệ tế bào thần kinh, cải thiện chức năng tiền đình, tăng tuần hoàn máu não và chống lại tình trạng thiếu oxy não tạm thời. Gastrodin còn giúp giảm triệu chứng lo âu, cải thiện giấc ngủ trong rối loạn tiền đình mạn tính.

Thiên ma cải thiện chức năng tiền đình.

Cách dùng: Dùng 6-10g thiên ma thái lát, sắc với 600ml nước, còn 300ml, uống trong ngày; có thể nấu chung với một ít gừng để dễ uống.

5. Xuyên khung

Xuyên khung, một vị thuốc kinh điển với công dụng hoạt huyết trị đau đầu, chóng mặt có tác dụng hành khí hoạt huyết, khu phong chỉ thống. Xuyên khung thường được dùng trong các chứng đau đầu thể khí trệ huyết ứ, đau đầu kiểu mạch đập từng cơn kèm buồn nôn - triệu chứng thường thấy trong rối loạn tiền đình.

Theo nghiên cứu hiện đại, xuyên khung chứa ligustilide, ferulic acid và các alkaloid, trong đó ligustilide được biết đến với khả năng giãn mạch, cải thiện lưu thông máu não, kháng viêm, giảm đau và ổn định thần kinh thực vật. Các hoạt chất này không những giúp giảm co thắt mạch máu mà còn hỗ trợ làm giảm cơn đau đầu căng thẳng trong rối loạn tiền đình.

Xuyên khung hoạt huyết trị đau đầu, chóng mặt trong bệnh rối loạn tiền đình.

Cách dùng: Dùng 4-6g xuyên khung, sắc uống mỗi ngày 1 lần. Có thể kết hợp với thục địa hoặc đương quy nếu cơ địa hư nhược.

Lưu ý: Không dùng trong kỳ kinh nguyệt nhiều máu hoặc người đang chảy máu.

BSNT. Phan Bích Hằng