AI trở thành động lực mới thúc đẩy chuyển đổi kép của doanh nghiệp nhỏ và vừa

Bên trong nhà máy Fositek Việt Nam tại khu công nghiệp hỗ trợ Đồng Văn 3 thuộc tỉnh Ninh Bình mới. Ảnh: Thảo Trần

Báo cáo do Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể (Bộ Tài chính) phối hợp cùng GIZ công bố, chỉ ra ba xu hướng công nghệ có tác động trực tiếp đến năng lực chuyển đổi số và chuyển đổi xanh của DNNVV: Green AI, điện toán đám mây và blockchain.

Theo báo cáo, áp lực lớn nhất đến từ các chính sách mới của EU và các FTA thế hệ mới. Từ năm 2026, CBAM sẽ thu phí carbon với thép, xi măng, nhôm và phân bón xuất khẩu sang EU. Doanh nghiệp phải đo – báo cáo – thẩm định phát thải theo chuẩn quốc tế. Trong khi đó, Hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số (DPP) dự kiến bắt buộc từ 2026-2030, yêu cầu truy xuất toàn bộ vòng đời sản phẩm – từ nguyên liệu, sản xuất, vận chuyển đến thải bỏ.

Nhóm nông sản, dệt may và chế biến thực phẩm cũng đối mặt với EUDR, đòi hỏi dữ liệu tọa độ vùng trồng và bằng chứng không phá rừng. Báo cáo nhận định: “Không có dữ liệu – không thể tiếp cận thị trường”.

Ở chiều ngược lại, công nghệ mới đang mở cơ hội giảm chi phí. Green AI giúp doanh nghiệp mô phỏng quy trình sản xuất bằng “bản sao số” (digital twin), cắt giảm thử nghiệm vật lý và tiết kiệm điện năng. Điện toán đám mây cho phép thay thế máy chủ nội bộ bằng hạ tầng thuê ngoài, giảm đáng kể đầu tư ban đầu và giảm rác thải điện tử. Blockchain giúp truy xuất nguồn gốc theo thời gian thực, phù hợp yêu cầu CPTPP, CBAM và DPP.

Khảo sát mức độ sẵn sàng chuyển đổi số cho thấy điểm trung bình của doanh nghiệp tại TPHCM và Hà Nội chỉ đạt 3,14/5, tức ở mức “phát triển” chứ chưa “nâng cao”. Điểm mạnh nằm ở marketing số và trải nghiệm khách hàng. Điểm yếu là ứng dụng công nghệ trong chiến lược dài hạn như huy động vốn hay tái cấu trúc mô hình kinh doanh.

Các ngành bứt phá nhất là giáo dục, khoa học – công nghệ và dịch vụ lưu trú, ăn uống, với mức sẵn sàng vượt mốc 4 nhờ áp lực thị trường và đầu tư mạnh cho số hóa. Ngược lại, chế biến – chế tạo chỉ đạt 3,1-3,2, thấp hơn kỳ vọng dù là nhóm chịu tác động trực tiếp từ CBAM.

Báo cáo cũng nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong giảm chi phí chuyển đổi. Đức đã triển khai quỹ BIK 3,3 tỉ euro hỗ trợ công nghệ và cắt giảm phát thải cho doanh nghiệp nhỏ. Hàn Quốc bảo lãnh 500 tỉ won cho dự án giảm carbon và phát hành trái phiếu xanh cho startup. Singapore dành 180 triệu SGD cho chương trình phát triển bền vững doanh nghiệp.

Tại Việt Nam, Trung tâm Chuyển đổi kép (Twin Transition Hub) đã được thành lập để đào tạo về dữ liệu, hỗ trợ đo phát thải, kết nối doanh nghiệp với nhà cung cấp giải pháp và thử nghiệm các mô hình digital twin quy mô nhỏ.

Rõ ràng chuyển đổi kép không còn là khẩu hiệu mà là điều kiện bắt buộc để DNNVV duy trì sức cạnh tranh. AI và các công nghệ xanh – số là “bộ công cụ” giúp doanh nghiệp giảm chi phí, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Tường Anh