AI - 'trợ thủ đắc lực' hay 'mối đe dọa' của nhà báo trong kỷ nguyên số?

Cùng bàn về chủ đề trên, các chuyên gia, nhà báo đã chia sẻ, phân tích và đưa ra các giải pháp.

PGS. TS Nguyễn Ngọc Oanh, Trưởng khoa Quan hệ quốc tế, Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Ảnh Nguyên Khánh.

AI giúp giải phóng sức lao động, thúc đẩy báo chí phát triển

PGS.TS Nguyễn Ngọc Oanh, Trưởng khoa Quan hệ quốc tế, Học viện Báo chí và Tuyên truyền khẳng định, AI không phải là một "công cụ đáng sợ" được tạo ra để đe dọa con người. Việc nhìn nhận đúng về AI sẽ giúp con người đánh giá và sử dụng hiệu quả. Ngược lại, cách nhìn sai có thể khiến con người bỏ lỡ cơ hội hoặc tạo ra những mối đe dọa không đáng có.

Lịch sử phát triển của công nghệ truyền thông minh chứng cho lập luận này. Từ việc phát minh máy in năm 1448, báo in đã phát triển mạnh mẽ, thay đổi cách làm báo. Tiếp đó là sự ra đời của báo phát thanh, báo truyền hình và báo chí trên Internet, mỗi công nghệ mới đều mang đến những loại hình, cách thức và phương tiện truyền thông mới, đồng thời thay đổi các khâu trong quy trình tác nghiệp của nhà báo.

AI cũng sẽ tác động tương tự vào quá trình làm báo, nhưng không thể thay thế hoàn toàn những gì con người hay công nghệ báo chí đã từng làm.

PGS.TS Nguyễn Ngọc Oanh nhấn mạnh, AI có thể dựng và tái tạo hình ảnh, nhưng tính chân thực và khách quan của hình ảnh phản ánh cuộc sống thực phải do nhà báo, ống kính của nhà báo và cách đưa tin của nhà báo mang lại.

"Nhưng không thể phủ nhận sự phát triển của AI giúp các công việc của nhà báo trở nên nhàn hơn, nhanh hơn, chính xác hơn, thông tin và tiếp cận công chúng hiệu quả hơn. Dù AI có thể làm được điều này, nhưng nó không chịu trách nhiệm. Nhà báo mới là người phải chịu trách nhiệm khi ký tên dưới một bản tin hay một bài bình luận" - PGS.TS Nguyễn Ngọc Oanh khẳng định.

Nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật, Phó Trưởng ban Điện tử Báo Nhân dân. Ảnh Nguyên Khánh.

Đồng quan điểm, nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật, Phó Trưởng ban Điện tử Báo Nhân dân (nguyên Phó Tổng Biên tập báo điện tử VietnamPlus) nhìn nhận, nhờ các công cụ AI, việc sản xuất các sản phẩm báo chí đa phương tiện chưa bao giờ dễ dàng như hiện nay.

AI đã giúp nhà báo giải phóng sức lao động, nâng cao hiệu suất làm việc, tăng cường chất lượng sản phẩm và mở ra cơ hội khám phá những thể loại báo chí mới mẻ.

"Đơn cử các công việc như bóc băng ghi âm, phân tích tài liệu và dữ liệu, tạo podcast, vẽ biểu đồ hay lên đề cương đều trở nên đơn giản hơn rất nhiều" - Nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật chia sẻ.

Nhà báo Ngô Trần Thịnh, Trưởng phòng Nội dung Đa truyền thông, Trung tâm tin tức PD, Đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh (HTV) thì ví von AI như một đồng nghiệp thân thiện và đưa ra khái niệm "Đồng nghiệp AI".

Theo ông, AI không thể thay thế nhà báo, nhưng bắt buộc phải trở thành một "đồng nghiệp" - một thực thể nhân tạo giúp nhà báo có thông tin nhanh hơn, bài viết nhanh hơn và chất lượng hơn, nhất là tránh được lỗi chính tả.

Nhưng AI sẽ không thể thay thế hoàn toàn con người. Nhà báo vẫn là người chịu trách nhiệm cuối cùng về nghiệp vụ, bài vở và nội dung. Sản phẩm truyền hình nói riêng và báo chí nói chung là kết quả của sự lăn xả, ghi nhận thực tế của đội ngũ phóng viên.

Hiện tại không có rủi ro đáng kể nào khi nhà báo hoặc cơ quan báo chí ứng dụng AI. Ngược lại, những ai không có "đồng nghiệp AI" có thể đối mặt với rủi ro như thù lao ít hơn, làm bài chậm hơn, hoặc phải về nhà muộn hơn. Khi có "đồng nghiệp AI", nhà báo có thêm thời gian để tái tạo năng lượng và tập trung vào những sáng kiến mới.

Minh chứng cho điều này, nhà báo Trần Thịnh chỉ ra 5 lợi thế nổi bật mà AI mang lại, đó là nâng cao năng suất; giảm thiểu lỗi sai, kiểm soát chính tả một cách tối ưu; tăng cường khả năng sáng tạo, gợi mở thông tin, mở rộng lăng kính của nhà báo; giảm thời gian làm việc, cho phép nhà báo tái tạo năng lượng; hội nhập tốt hơn, loại bỏ rào cản ngôn ngữ với khả năng dịch thuật vượt trội và chính xác.

Mặc dù đánh giá cao vai trò của AI, PGS.TS Nguyễn Ngọc Oanh lại có một số cân nhắc về khái niệm "AI là đồng nghiệp" do nhà báo Ngô Trần Thịnh đưa ra. Theo ông, chỉ nên coi AI là công cụ hỗ trợ cho nhà báo trong quá trình sáng tạo sản phẩm báo chí.

Khái niệm đồng nghiệp hàm ý sự ngang bằng, cùng nhau sáng tạo. AI có thể cùng sáng tạo ở một khâu nào đó, nhưng sự sáng tạo của AI vẫn phụ thuộc vào ý tưởng và câu hỏi của con người.

"Nếu bạn đã dùng ChatGPT hay một số phần mềm thông minh khác, bạn sẽ thấy câu hỏi của bạn quyết định việc nó trả lời bạn như thế nào" - ông lý giải.

AI có thể dựng, tái tạo hình ảnh, nhưng tính chân thực, khách quan của hình ảnh phản ánh cuộc sống thực phải do nhà báo, ống kính của nhà báo…

Học cách làm chủ công nghệ, để AI không phải là mối đe dọa

Để không bị tụt hậu và tận dụng sức mạnh của AI, PGS.TS Nguyễn Ngọc Oanh khuyến nghị các nhà báo cần liên tục phát triển theo sự tiến bộ của công nghệ. Nhà báo cần học cách làm chủ các công cụ công nghệ mới, nâng cao trình độ hiểu biết, phông văn hóa và nền tảng kiến thức.

Đây là yếu tố quan trọng, quyết định cách nhà báo nhìn nhận cuộc sống, định hướng dư luận xã hội, làm chủ dòng thông tin.

Nhà báo Hoàng Nhật cũng nhìn nhận, dù AI mang lại nhiều lợi ích, nhưng mọi thứ đều có tính hai mặt.

Nhà báo Ngô Trần Thịnh, Trưởng phòng Nội dung Đa truyền thông, Trung tâm tin tức PD, Đài truyền hình thành phố Hồ Chí Minh (HTV). Ảnh NVCC.

Bày tỏ quan điểm, nhà báo Trần Thịnh cho rằng, rủi ro thường không đến từ bản thân AI mà từ cách con người sử dụng nó. Để vượt qua những thách thức và tránh việc AI trở thành mối đe dọa, nhà báo Trần Thịnh gợi mở các giải pháp.

Phải bám sát sứ mệnh và chủ trương của báo chí – "đó là sự thật, tính cách mạng, tính định hướng".

AI chỉ là một công cụ hỗ trợ, tính cách mạng và định hướng vẫn nằm ở mỗi phóng viên, nhà báo và tờ báo.

Phải đảm bảo tính xác thực, phải kiểm chứng, đảm bảo thông tin đưa ra là đúng sự thật. AI không thể tạo ra sự thật; giá trị cốt lõi của báo chí chính là giá trị của sự thật.

AI có thể cung cấp nhiều góc nhìn, nhưng việc chọn lọc, phân tích và đưa ra định hướng phù hợp với độc giả và lợi ích xã hội là vai trò của người làm báo. Sứ mệnh bảo vệ thông tin và bảo vệ nền tảng của người dân vẫn là giá trị cốt lõi của nhà báo.

Nhà báo Hoàng Nhật thì khuyến nghị, hãy coi AI như một "trợ lý công nghệ", chủ động học hỏi, cập nhật kiến thức để áp dụng vào sản xuất và phân phối thông tin. Trong các tòa soạn, sẽ tồn tại hai loại nhà báo: một là biết sử dụng AI để nâng cao giá trị bản thân, hai là sẽ phải cạnh tranh với chính các công cụ AI để tồn tại.

Đối với các tòa soạn, cần đặt ra những chính sách rõ ràng về AI, phê duyệt các công cụ dành cho phóng viên, biên tập viên, cũng như đặt ra những lằn ranh, hay giới hạn để các nhà báo yên tâm sử dụng AI phục vụ công việc.

"Vũ khí lớn nhất của nhà báo thời nay chính là tinh thần học hỏi, tìm tòi, sáng tạo để tạo ra những sản phẩm độc quyền mà AI không thể bắt chước và khẳng định vị thế, giá trị không thể thay thế của nhà báo trong kỷ nguyên mới, từ đó rút ngắn khoảng cách với báo chí thế giới" - nhà báo Hoàng Nhật nói.

Ở góc độ nhà nghiên cứu, PGS.TS Nguyễn Ngọc Oanh đưa ra một số khuyến nghị trong việc sử dụng AI để nâng cao chất lượng và hiệu quả báo chí.

Thứ nhất, các cơ quan báo chí cần xác định khâu đột phá. Bởi mỗi cơ quan báo chí có quy trình và cách tiếp cận công chúng riêng biệt, do đó, chỉ có cơ quan báo chí và nhà báo mới có thể biết và quyết định khâu nào là khâu đột phá để AI có thể tích hợp và phát huy hiệu quả.

Thứ hai, các tòa soạn cần xây dựng một hệ thống để kiểm định thông tin mà AI mang lại, vì nhà báo phải chịu trách nhiệm về thông tin trước xã hội.

Thứ ba, các nhà báo cần học và sử dụng thành thạo các kỹ năng AI có thể thay thế. Không nên mất thời gian vào những việc mà AI có thể làm thay.

Thứ tư, phải bám sát công chúng. Một bài báo có nhiều lượt xem, nhiều người đọc thì mới tác động đến mọi người. Còn bài báo đưa lên chỉ có vài ba người xem thì không hiệu quả.

Cuối cùng, thước đo của báo chí chính là hiệu quả tác động đến công chúng. Nó tác động đến tư duy, nhận thức, làm thay đổi hành vi của con người. Khi niềm tin được củng cố, giá trị và hiệu quả cuộc sống sẽ tăng lên" - PGS.TS Nguyễn Ngọc Oanh nhấn mạnh.

Nguyên Khánh