Ảnh hiếm về trường thi Nam Định 128 năm trước

Cổng trước trường thi ở nhà Thập Đạo là nơi sĩ tử Nam Định qua để vào thi Hương năm 1897 (Đinh Dậu). Ảnh được ghi lại qua ống kính nhiếp ảnh gia thuộc Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp. Hình ảnh này xuất hiện trong sách Lược khảo về khoa cử Việt Nam vừa ra mắt của NXB Tổng hợp TP.HCM.

Trường thi chia thành các khu như Giáp, Ất, Tả, Hữu, chính giữa là nhà Thập Đạo và chòi giám sát cao để các quan kiểm soát thí sinh. Sơ đồ 25 vị trí cho thấy sự tổ chức chặt chẽ, từ sơ khảo, phúc khảo, giám viện đến các giám sát viên tại từng khu lều thi.

Toàn quyền Pháp Paul Doumer (người được che lọng) dự lễ Xướng danh. Đây là nghi thức long trọng được tổ chức sau khi kỳ thi Hương kết thúc, sĩ tử đỗ Cử nhân sẽ được đọc tên công khai trước sân đình. Từ thời Lê Thánh Tông, xướng danh đi kèm ban áo mũ, bảng vàng và trở thành vinh dự lớn lao trong đời nho sĩ.

Sau khi công bố kết quả, bảng gỗ lớn khắc tên người đỗ được treo trang trọng trước cổng trường thi để dân chúng và thân quyến đến xem.

Sau khi đỗ đạt, các tân khoa sẽ vào lạy tạ quan trường, những người chấm thi và điều hành kỳ thi. Ảnh các tân khoa vào lạy tạ Tổng đốc Nam Định, Cao Xuân Dục.

Các ông tân khoa đi ngoài phố Nam Định.

Cao Xuân Dục, khi đó là Tổng đốc Định Ninh (Nam Định - Ninh Bình), trực tiếp chủ trì và giám sát kỳ thi Đinh Dậu 1897 tại trường thi Nam Định. Ông là một học giả kiệt xuất, từng giữ chức Thượng thư Bộ Học và Tổng tài Quốc Sử Quán, nổi tiếng chính trực và cương nghị trong triều đình.

Nguyễn Gia Thoại (trái) là quan phó chủ khảo trong kỳ thi năm 1897, cùng ông Nguyễn Đức Phong giữ vai trò giám sát. Hai người đều thuộc tầng lớp đại nho sĩ có uy tín, chịu trách nhiệm chấm bài, giữ công bằng kỳ thi.

Khảo quan Trần Sĩ Trác. Ông nổi tiếng là khảo quan nghiêm khắc, liêm chính, từng làm Tri phủ Thăng Bình và Toản tu Quốc Sử Quán.

Các bức ảnh trên có trong sách Lược khảo về khoa cử Việt Nam. Tác phẩm của Trần Văn Giáp, khảo chú bởi Nguyễn Phúc An, tập hợp 15 bài viết chuyên sâu về thể lệ thi cử, quan niệm khoa cử, văn chương và tổ chức trường thi. Sách dựa trên loạt bài in ở tập san Khai Trí Tiến Đức (1941), là tài liệu quý về hệ thống giáo dục phong kiến Việt Nam kéo dài gần một thiên niên kỷ.

Đức An

Ảnh: Cl. de l’E.F.E.O