Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực: Người anh hùng áo vải, khí phách kiên cường

(ĐTO) Cách đây 157 năm, vào một sáng cuối thu năm 1868 trên mảnh đất Rạch Giá - Kiên Giang (nay là tỉnh An Giang), Anh hùng dân tộc (AHDT) Nguyễn Trung Trực hiên ngang bước ra pháp trường. Giữa vòng vây giặc Pháp, trong tiếng khóc nghẹn ngào của dân làng Rạch Giá, Tà Niên, ông vẫn bình thản, đôi mắt sáng, giọng nói sang sảng vang lên giữa chợ Rạch Giá: “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam, thì mới hết người Nam đánh Tây”. Câu nói như một lời thề, một bản tuyên ngôn của lòng yêu nước, là tiếng gọi bất diệt, khơi dậy tinh thần quật khởi của dân tộc Việt Nam suốt hơn một thế kỷ qua.

Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực.

AHDT Nguyễn Trung Trực sinh năm 1838, nguyên quán ở xóm Lưới, làng Vĩnh Hội, tổng Trung An, huyện Phù Cát, trấn Bình Định (nay là xã Cát Tiến, tỉnh Gia Lai). Sau khi thực dân Pháp đánh phá duyên hải Trung bộ, gia đình ông phiêu bạt vào Nam và định cư tại tỉnh Long An, nay là tỉnh Tây Ninh.

Khi thực dân Pháp chiếm các tỉnh Nam kỳ, AHDT Nguyễn Trung Trực là một trong những người đầu tiên ở Nam bộ phất cờ khởi nghĩa, tập hợp nghĩa quân chống Pháp. Chiến công lừng lẫy mà hậu thế còn lưu truyền, đó là đốt tàu chiến L’Espérance trên sông Nhật Tảo.

Sau trận đánh này, ông lãnh đạo nghĩa quân chống giặc trên khắp mặt trận miền Đông, miền Tây Nam bộ, lập nên nhiều chiến công oanh liệt, tiêu biểu là trận đánh chiếm đồn Kiên Giang, làm chủ trung tâm đầu não địch trong 5 ngày, rồi rút ra Phú Quốc, lập căn cứ chống Pháp lâu dài.

Năm 1867, AHDT Nguyễn Trung Trực được phong chức Hà Tiên thành thủ úy, song chưa kịp đến nơi thì thành Hà Tiên rơi vào tay quân Pháp. Không trở về Hà Tiên, ông về Hòn Chông, mở rộng địa bàn hoạt động về vùng U Minh, kết giao với nhiều nhân sĩ yêu nước để củng cố lực lượng, tìm cách tiếp tục tấn công quân Pháp.

Với ý định đánh đồn Kiên Giang, AHDT Nguyễn Trung Trực tập hợp nghĩa quân ở Tà Niên, thuộc làng Vĩnh Hòa Hiệp, cách trung tâm Rạch Giá khoảng 10 km. Một mặt, ông cho người thâm nhập vào trung tâm Rạch Giá để nắm bắt tình hình phòng bị của quân Pháp, mặt khác ông khuyến dụ một số lính mã tà trong đồn Kiên Giang để làm nội ứng.

Đêm 16-6-1868, AHDT Nguyễn Trung Trực chỉ huy nghĩa quân từ Tà Niên men theo bờ biển, đổ bộ lên cạnh Lăng Ông, đến gần sáng thì tấn công đồn Kiên Giang. Quân Pháp không kịp phản ứng, nhiều tên bị giết ngay trên giường ngủ, 5 tên lính trốn khỏi đồn nhưng đều bị bắt lại khi đang tìm cách qua sông tẩu thoát. Trong trận đánh này, rất nhiều quân địch bị giết và bắt sống gồm: Chủ tỉnh Chánh Phèn, 5 sĩ quan Pháp, 67 lính và quan chức người Việt làm việc cho Pháp, bắt sống 6 tên, đoạt hơn 100 khẩu súng và một kho đạn.

Ngày 21-6-1868, quân Pháp phản công, chiếm được Sóc Suông và chuẩn bị tái chiếm đồn Kiên Giang. Trước tình hình đó, AHDT Nguyễn Trung Trực phải cho quân lui về Hòn Chông, rồi ra đảo Phú Quốc lập thêm căn cứ chống Pháp.

Tiết mục trống hội mở màn Lễ hội truyền thống kỷ niệm 157 năm Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực hy sinh (1868 - 2025). Ảnh: baoangiang.com.vn

Sau khi căn cứ Kiên Giang thất thủ, ông bị bắt, dù bị giam cầm, tra tấn dụ dỗ ông vẫn kiên trung, không khuất phục, ngày ông bị dẫn ra pháp trường người dân Tà Niên, Rạch Giá, Hà Tiên, Hòn Chông… ai cũng đều thương khóc. Ngày 27-10-1868, chúng đưa ông ra chợ Rạch Giá hành hình. Dân làng Tà Niên nơi ông từng đóng quân đã ngồi suốt đêm dệt những tấm chiếu mới, trải trên con đường ông ra pháp trường, để tiễn biệt người anh hùng về cõi vĩnh hằng.

Đó không chỉ là nỗi thương tiếc, mà còn là lời tiễn biệt của lòng dân Nam bộ đối với người con trung nghĩa. Người chết cho dân, dân dệt chiếu tiễn người, một hình ảnh đẹp, nhưng đau lòng khắc sâu mãi trong tâm thức dân tộc.

Sau khi AHDT Nguyễn Trung Trực hy sinh, Nhân dân địa phương đã lập bàn thờ tưởng niệm ông tại đình Nam Hải. Đến năm 1891, đình Nam Hải được dời về vị trí hiện nay (phường Rạch Giá) và hằng năm tổ chức Giỗ ông từ ngày 26-đến 28-8 (âm lịch).

Trải qua nhiều biến động lịch sử, đình Nam Hải đổi tên thành Đình thần Nguyễn Trung Trực và trở thành nơi thờ tự chính, thu hút đông đảo người dân đến chiêm bái. Năm 1988, Bộ Văn hóa - Thông tin đã công nhận Mộ và Đình Nguyễn Trung Trực - Rạch Giá là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Từ đó, lễ giỗ ông được tổ chức quy mô hơn, trở thành Lễ hội truyền thống AHDT Nguyễn Trung Trực. Lễ hội Nguyễn Trung Trực đã được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, khẳng định giá trị bền vững trong đời sống văn hóa tinh thần của Nhân dân.

AHDT Nguyễn Trung Trực - Người con của sông nước Nam bộ đã hiến trọn cuộc đời cho non sông đất nước, cuộc đời ông ngắn ngủi nhưng sáng chói giữa bầu trời Tổ quốc, trường tồn với dân tộc tộc. Tên tuổi ông cùng với Trương Định, Thủ Khoa Huân, Võ Duy Dương, Phan Tôn, Phan Liêm… đã tạo nên một thế hệ anh hùng mở đầu cho thời kỳ chống thực dân cùng tinh thần tự lực và ý chí dân tộc.

Ngày nay, hơn một thế kỷ đã trôi qua nhưng tinh thần Nguyễn Trung Trực vẫn sống mãi trong lòng mỗi người dân Việt, trong ruộng đồng Tà Niên, trong tiếng sóng Hòn Chông, trong nhịp sống của người dân An Giang hôm nay như ngọn lửa truyền đời, nhắc nhở chúng ta về lòng yêu nước, về khí tiết và nhân nghĩa.

HỒNG LÊ

(tổng hợp)