Anh và Ireland công bố kế hoạch giải quyết di sản xung đột Bắc Ireland

Quốc kỳ Anh (dưới) và cờ Liên minh châu Âu (EU) bên ngoài tòa nhà Quốc hội Anh ở Westminster, London. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN

Theo phóng viên TTXVN tại London, sáng kiến trên được Bộ trưởng Bắc Ireland của Anh Hilary Benn và Ngoại trưởng Ireland Simon Harris công bố tại Lâu đài Hillsborough, Bắc Ireland. Kế hoạch mới sẽ bãi bỏ Đạo luật Di sản, vốn bị các nhóm nạn nhân, tất cả các đảng phái chính trị ở Bắc Ireland và Chính phủ Ireland phản đối mạnh mẽ. Đạo luật này từng bị Tòa án Tối cao ở Belfast phán quyết vi phạm luật nhân quyền quốc tế vào năm 2024, đặc biệt vì chương trình ân xá bị coi là thiên vị cho cựu binh lính. Thay vào đó, sáng kiến mới được kỳ vọng sẽ mở ra con đường rõ ràng hơn để các gia đình tìm kiếm công lý, 27 năm sau Thỏa thuận Thứ Sáu Tốt Lành năm 1998.

Thủ tướng Ireland Micheál Martin mô tả thỏa thuận này là một bước ngoặt trong cách tiếp cận của Anh đối với vấn đề gai góc của xung đột Bắc Ireland. Thỏa thuận được đưa ra sau 1 năm đàm phán song phương giữa Anh và Ireland, phản ánh nỗ lực tái thiết quan hệ sau nhiều năm căng thẳng do vấn đề Anh rời khỏi Liên minh châu Âu (còn gọi là Brexit).

Thỏa thuận được công bố trong bối cảnh một cựu lính dù Anh bị xét xử tại Belfast với cáo buộc giết người trong sự kiện Chủ nhật Đẫm máu năm 1972 – khi binh lính bắn vào dân thường không vũ trang, một vụ thảm sát làm leo thang xung đột ở Bắc Ireland. Vụ việc này đã làm dấy lên sự chú ý về nhu cầu xử lý công bằng các di sản lịch sử.

Tuy nhiên, phản ứng ban đầu cho thấy sự chia rẽ. Nhiều nhóm nạn nhân vẫn giữ thái độ thận trọng, chờ đợi các chi tiết cụ thể được thông qua thành luật. Đảng Dân chủ Liên hiệp (DUP), nhóm chính trị lớn nhất ủng hộ Anh tại Bắc Ireland, ngay lập tức phản đối, với lãnh đạo Gavin Robinson gọi việc Ireland có “quyền kiểm soát kép” đối với quy trình di sản là “sai lầm”.

Trong khi đó, Gerry Kelly, nhà lập pháp từ Sinn Féin – từng là cánh chính trị của tổ chức Quân đội Cộng hòa Ireland (IRA) – nhấn mạnh: “Chúng ta nên đánh giá thỏa thuận này dựa trên những gì được thông qua thành luật, chứ không phải những gì được hứa hẹn”.

Kế hoạch mới sẽ dẫn đến việc ban hành luật ở cả Anh và Ireland, đồng thời thiết lập một Ủy ban Di sản mới. Ủy ban này, dưới sự giám sát độc lập, sẽ có quyền tiến hành các cuộc điều tra hình sự, có thể dẫn đến truy tố.

Ngoài ra, một cơ quan riêng biệt sẽ được thành lập để phục hồi thông tin, thay thế Ủy ban Độc lập về Hòa giải và Phục hồi Thông tin do Đạo luật Di sản thiết lập, vốn không nhận được sự ủng hộ từ các nhóm nạn nhân do hủy bỏ các cuộc điều tra mới và thủ tục dân sự.

Cách tiếp cận này dựa nhiều vào Thỏa thuận Stormont House năm 2014, vốn chưa được thực thi do tranh cãi chính trị. Sau khi triển khai, Ireland dự kiến sẽ rút đơn kiện chống lại Anh tại Tòa án Nhân quyền châu Âu liên quan đến Đạo luật Di sản.

Phong Hà (TTXVN)