Bà Chúa Xứ núi Sam - Mẫu nghi vùng đất Nam Bộ, biểu tượng tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam

Tối ngày 19/3, UBND tỉnh An Giang tổ chức lễ đón bằng UNESCO ghi danh “Lễ Bà Chúa Xứ núi Sam” vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại và Khai hội Vía Bà Chúa Xứ năm 2025.

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam chính thức nhận bằng ghi danh của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO).

Tại buổi lễ, ông Jonathan Wallace Baker - Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam trao bằng của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc ghi danh “Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam” vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại cho ông Hoàng Đạo Cương - Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và đại diện lãnh đạo tỉnh An Giang.

Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính đề nghị Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh An Giang cùng các bộ, ban, ngành, địa phương liên quan tập trung giữ gìn cảnh quan linh thiêng của Núi Sam.

Ngược dòng lịch sử

Hơn 2 thế kỷ trước, miếu Chúa Xứ Thánh Mẫu được khởi dựng thô sơ tọa lạc trên vùng đất trũng hướng Tây Bắc núi Sam, lưng tựa vách núi, chánh điện nhìn ra đường và những cánh đồng thuộc làng Vĩnh Tế. Miếu do một Thủ Từ hằng ngày hương khói, hằng năm do các Hương chức trong làng đảm nhiệm việc cúng lễ.

Sau nhiều lần trùng tu miếu Bà thêm khang trang. Lúc này, Hội tề làng đứng ra quản lý, tổ chức lễ Vía, từ đó thu hút đông đảo nhân dân địa phương đến chiêm bái. Sự kiện này dần trở thành ngày hội lớn, mang đậm nét văn hóa của cư dân đất Phương Nam. Lễ hội Vía Chúa Xứ Thánh Mẫu được tổ chức từ ngày 23 đến 27 tháng tư Âm lịch hàng năm, thể hiện bản sắc, sự kế tục của cộng đồng người Kinh trong tiến trình giao lưu tiếp biến văn hóa với người Chăm, Hoa và Khmer tại An Giang.

Thời gian qua, lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam không ngừng được nâng chất cả về phần lễ và phần hội. Các nghi thức truyền thống được trao truyền, đảm bảo trang nghiêm, thu hút sự tham gia ngày càng đông đảo cộng đồng cư dân trong và ngoài nước.

Năm 2001, với sự lan tỏa tín ngưỡng về Chúa Xứ Thánh Mẫu và sự ảnh hưởng trong cộng đồng, lễ hội được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) chọn là một trong những lễ hội tiêu biểu để tổ chức lễ hội du lịch Quốc gia và đến năm 2014, lễ hội được ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Ông Jonathan Wallace Baker - Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam trao bằng của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc ghi danh “Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam” vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại.

Bí thư Tỉnh ủy An Giang Lê Hồng Quang cho biết, kể từ khi được công nhận, công tác quản lý, tổ chức lễ hội được địa phương thực hiện theo các quy định pháp luật, đúng quan điểm chỉ đạo của Đảng về mục tiêu xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Hoạt động Lễ hội dần trở thành hoạt động văn hóa du lịch, tôn vinh di sản, quảng bá hình ảnh vùng đất, con người An Giang đến nhân dân, du khách trong nước và quốc tế.

Năm 2022, hồ sơ lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Chính phủ đồng ý đệ trình UNESCO xem xét công nhận. Ngày 4/12/2024, lễ hội chính thức được UNESCO ghi danh vào danh sách sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

“Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa phi phi vật thể đại diện của nhân loại chính là sự công nhận của cộng đồng quốc tế về những giá trị đặc sắc của lễ hội cả về lịch sử, văn hóa, tâm linh. Đây là Di sản văn hóa phi vật thể thứ 16 của Việt Nam, thứ 2 của khu vực Nam Bộ (cùng với Nghệ thuật Đờn ca tài tử) được UNESCO ghi danh; trên hết, đây là lễ hội truyền thống đầu tiên của Đồng bằng sông Cửu Long được đón nhận vinh dự này. Góp phần khẳng định sự đa dạng, giá trị, bản sắc của văn hóa Việt Nam trong bức tranh văn hóa chung của nhân loại”, Bí thư tỉnh An Giang chia sẻ.

Cảnh quang linh thiêng

Phát biểu tại buổi lễ, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính cho biết, lễ đón nhận bằng của UNESCO ghi danh Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là niềm vinh dự, tự hào không chỉ của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh An Giang mà còn của cả khu vực Nam Bộ và đất nước Việt Nam.

“Sự kiện là sự ghi nhận nỗ lực bền bỉ của các thế hệ trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, tín ngưỡng của Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam. Qua hơn 200 năm, tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ đã trở thành điểm tựa tinh thần quan trọng cho hàng triệu người dân, không chỉ ở Nam Bộ mà còn lan tỏa trên khắp cả nước. Lễ hội không chỉ thể hiện lòng thành kính đối với Bà Chúa Xứ - người được tôn vinh như Mẫu Nghi của vùng đất, mà còn là biểu tượng của tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Để tiếp tục giữ gìn và phát huy giá trị của lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam, Phó Thủ tướng Chính phủ đề nghị Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh An Giang cùng các bộ, ban, ngành, địa phương liên quan tập trung bảo vệ không gian văn hóa của di sản, bảo đảm sự hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, giữ gìn cảnh quan linh thiêng của núi Sam.

Gìn giữ nghi lễ truyền thống, bảo đảm tính nguyên bản, trang nghiêm, để thế hệ sau tiếp nối và cảm nhận được giá trị linh thiêng của lễ hội. Nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản thông qua giáo dục, tuyên truyền, để mỗi người dân và du khách tham gia lễ hội đều hiểu và trân trọng bản sắc văn hóa đặc sắc này.

Bí thư Tỉnh ủy An Giang Lê Hồng Quang khẳng định, tỉnh sẽ tiếp tục thực hiện tốt các chính sách bảo vệ di sản theo đúng cam kết với UNESCO.

Với tư cách là người dân của tỉnh An Giang, đã gắn bó, chứng kiến những sự kiện quan trọng của địa phương, ông Thái Công Nô - đại diện cộng đồng thực hành Di sản Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam bày tỏ, bà Chúa Xứ núi Sam là vị thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ nữ thần, luôn che chở, phù trợ cho dân chúng. Tục lễ Bà, tham gia lễ hội là để thỏa mãn niềm tin và sự mong cầu của người dân chúng tôi về sức khỏe, bình an và tài lộc.

“Chúng tôi vô cùng vui mừng khi đón tin lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Để ghi ơn các bậc tiền nhân đã để lại di sản quý báu cho chúng tôi, tôi xin thay mặt cộng đồng, xin cam kết sẽ cùng với các cấp chính quyền, tiếp tục giữ gìn, phát huy giá trị di sản, giữ gìn sự trang nghiêm trong thực hành tín ngưỡng.

Góp phần giới thiệu những giá trị tốt đẹp của lễ hội đến với du khách; đặc biệt, chúng tôi sẽ trao truyền thực hành nghi lễ để đào tạo đội ngũ kế thừa nhằm gìn giữ giá trị, ý nghĩa của nghi thức; góp phần bảo tồn, quảng bá nét đẹp văn hóa, hình ảnh vùng đất, con người An Giang đến người dân trong và ngoài nước.

Trong khi đó, Bí thư Tỉnh ủy An Giang Lê Hồng Quang khẳng định, tỉnh sẽ tiếp tục thực hiện tốt các chính sách bảo vệ di sản theo đúng cam kết với UNESCO, bảo đảm tính nguyên bản của hệ thống các nghi lễ, hạn chế thương mại hóa, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên khu vực núi Sam.

Đồng thời, đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức của toàn xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ đối với việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản; khai thác tốt tiềm năng, giá trị di sản theo hướng bền vững, gắn liền với bảo vệ môi trường, giữ gìn không gian văn hóa gốc, để mỗi du khách khi đến với lễ hội không chỉ được trải nghiệm một không gian tâm linh đặc biệt mà còn cảm nhận được văn hóa Nam Bộ phong phú, đa dạng, giàu bản sắc.

Thái Cường