Bắc Kạn - viên ngọc xanh giữa đại ngàn Việt Bắc

“Bắc Kạn có suối đãi vàng, Có hồ Ba Bể, có nàng áo xanh”- hồ Ba Bể là tạo vật quý giá mà thiên nhiên ban tặng cho Bắc Kạn.

Nét đẹp riêng có

Mỗi lần có dịp đưa khách về hồ Ba Bể, anh Cao Văn Đức, hướng dẫn viên của hãng Viettreval lại tranh thủ hít căng lồng ngực bầu không khí nơi đây. Anh Đức bảo, không đâu cảnh vật tự nhiên đẹp, môi trường trong lành như ở hồ Ba Bể và anh cũng cảm nhận được linh khí trời đất luôn hội tụ nơi này. Với anh Đức, hồ Ba Bể chứa đựng giá trị độc đáo về địa mạo, địa chất, chiều sâu văn hóa, lịch sử và có cả huyền tích chuyện xưa còn hiện hữu, đó là đảo Bà Góa nằm giữa mênh mông sóng nước.

Hồ Ba Bể được người người yêu mến ví như “viên ngọc xanh” giữa đại ngàn Việt Bắc, hay liên tưởng xem như “nàng công chúa” xinh đẹp nép mình dưới chân núi Phja Màn hùng vĩ. Với nét đẹp và giá trị riêng có, hồ Ba Bể là chất liệu cho rất nhiều tác phẩm thi, ca, nhạc, họa và luôn là chốn trở về bình yên, thơ mộng trong lòng những du khách yêu thiên nhiên.

Đoàn du khách từ Hà Nội đã 10 năm nay đều quay lại Ba Bể dịp Đông chí.

Trên mặt hồ xanh thẳm, thuyền độc mộc rẽ nước lướt nhẹ trong làn sương mỏng, giọng nữ hướng dẫn viên nhẹ nhàng kể về sự tích hồ Ba Bể, những giá trị độc đáo của nơi này. Hồ Ba Bể là một trong 20 hồ nước ngọt lớn nhất thế giới. Năm 2011, hồ Ba Bể được Ban thư ký công ước Ramsar công nhận là khu Ramsar (vùng đất ngập nước có tầm quan trọng Quốc tế) thứ 1.938 của thế giới và là khu Ramsar thứ 3 của Việt Nam... du khách cảm thấy may mắn được du ngoạn chốn “bồng lai tiên cảnh”.

Vẻ đẹp động Nàng Tiên (Na Rì).

Bắc Kạn đâu chỉ có hồ Ba Bể, là tỉnh miền núi qua hàng triệu năm phong hóa, mẹ thiên nhiên đã kiến tạo nên nhiều thác nước, hang động huyền bí, hùng vĩ và nên thơ. Mời bạn đến thăm những địa danh: Động Nàng Tiên, động Hua Mạ, động Puông, thác Đầu Đẳng, thác Nà Đăng, thác Tát Mạ... Nghe bà con dân bản kể cho những câu chuyện huyền bí hoặc tham gia khám phá để phần nào cảm nhận vẻ đẹp kỳ thú thiên nhiên Bắc Kạn.

Giá trị vô giá từ môi sinh

Dòng nước trong mát nơi thượng nguồn sông Cầu thuộc huyện Chợ Đồn.

Sông Cầu (tên gọi khác là sông Như Nguyệt, sông “quan họ”) có diện tích lưu vực khoảng 6.030km², với chiều dài khoảng 290km. Là con sông nội sinh quan trọng nhất trong hệ thống sông Thái Bình, có ý nghĩa to lớn với đồng bằng sông Hồng và lưu vực của nó. Khởi nguồn từ huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn, qua Thái Nguyên, con sông hiền hòa uốn mình chảy về miền xuôi qua các tỉnh Hà Nội, Bắc Giang, Bắc Ninh, Hải Dương... Không chỉ cung cấp nước sinh hoạt, nước sản xuất nông nghiệp cho người dân trong lưu vực, sông Cầu còn góp phần tạo dựng nền văn minh nông nghiệp cho một vùng rộng lớn, chứng kiến những thăng trầm lịch sử, tưới mát tâm hồn và nuôi dưỡng những câu Then ngọt ngào miền thượng nguồn và những câu quan họ trữ tình nơi cuối dòng.

Nơi thượng nguồn sông Cầu bao gồm nhiều nhánh suối tạo nên, trong đó nhánh bắt nguồn từ dãy Phja Khao và dãy Tam Tao có lượng nước nhiều và đẹp hơn cả. Con sông vừa tạo cảnh quan, vừa mang lại nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp của địa phương thêm trù phú.

Thành phố Bắc Kạn nằm bên dòng sông Cầu hiền hòa.

Theo tiếng Tày, Phja Khao nghĩa là Núi Trắng. Có lẽ hình ảnh mây mù bao phủ trắng đỉnh núi mỗi ngày là hình tượng để đồng bào dân tộc Tày, Nùng nơi đây gọi đỉnh núi này với một cái tên hình tượng như vậy.

Còn dãy Tam Tao, nơi ngọn núi có 3 đỉnh với độ cao hơn 1.500m so với mực nước biển, nhánh suối bắt nguồn từ đây có nhiều thác nước hùng vĩ. Vẫn là dòng suối mát lành, có thể nhìn rõ từng viên sỏi và đàn cá bơi lội thong dong, du khách đến đây sẽ được hòa mình vào thiên nhiên mà ít nơi nào có được. Để bảo vệ dòng sông, người dân địa phương hàng ngàn năm qua đã chung tay bảo vệ rừng, cảnh quan môi trường. Nếu như ở phía hạ du, dòng sông Cầu đang phải kêu cứu vì ô nhiễm thì phần thượng nguồn trên địa phận Bắc Kạn, dòng nước vẫn xanh trong, sạch sẽ.

Ông Phạm Công Lập, Giám đốc Công ty cổ phẩn Cấp thoát nước Bắc Kạn xác nhận: “Nguồn nước từ sông Cầu mà Công ty chúng tôi sử dụng để cấp nước cho thành phố Bắc Kạn luôn bảo đảm chất lượng với các chỉ số lý hóa đạt chuẩn”.

Thu hoạch hoa hồi ở xã Sĩ Bình, huyện Bạch Thông.

Bắc Kạn có diện tích tự nhiên hơn 4.800km2, tỷ lệ che phủ rừng lên đến 73,38%. Có nghĩa, người dân Bắc Kạn gần như sống trong rừng, mở mắt ra là thấy rừng. Hiện nay, quy hoạch diện tích đất lâm nghiệp của Bắc Kạn trên 405.000ha, trong đó, rừng đặc dụng 28.860ha, rừng phòng hộ 79.730ha, rừng sản xuất 296.680ha. Trong chiến tranh, rừng “che bộ đội, rừng vây quân thù”, còn ngày nay rừng đóng vai trò quan trọng trong sinh kế của nhiều hộ dân, cũng như giá trị về môi sinh.

Là thượng nguồn của sông Cầu, sông Lô, sông Gâm, sông Kỳ Cùng, sông Bằng Giang nên rừng ở Bắc Kạn có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giữ mạch nước ngầm cung cấp cho các con sông, hạn chế lũ lụt vùng hạ lưu.

Với địa hình nhiều đồi núi dốc, chia cắt mạnh, rừng đóng vai trò hạn chế rửa trôi đất, bảo vệ sản xuất, giảm nguy cơ sạt lở, lũ lụt. Theo nhận định của các nhà chuyên môn, tỷ lệ che phủ rừng cao, rừng nguyên sinh còn nhiều đã giúp Bắc Kạn giảm tránh nhiều thiệt hại do thiên tai gây ra.

Tốc độ đô thị hóa chậm, hoạt động công nghiệp chưa nhiều, diện tích rừng lớn, ý thức bảo vệ của người dân được nâng lên là những tổng hòa lý do giúp cho chất lượng không khí ở Bắc Kạn thuộc loại tốt nhất cả nước. Kết quả quan trắc môi trường không khí trên địa bàn tỉnh của cơ quan chuyên môn năm 2024 cho thấy, không khí của Bắc Kạn còn tương đối tốt. Theo đó, thông số (tổng bụi lơ lửng (TSP), NO2, SO2, CO2, PM10) qua 06 đợt tại 29/29 vị trí có giá trị nằm trong giới hạn cho phép theo QCVN 05: 2023/BTNMT...

Không khí trong lành ở vùng cao huyện Ba Bể.

Môi trường khí hậu trong lành rất tốt cho sức khỏe của người dân, đặc biệt là đối với người già. Đồng thời sẽ là nguồn tài nguyên quý giá có thể khai thác phục vụ phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, kết hợp với sự phong phú về nguồn dược liệu quý để trị liệu, trị bệnh cho khách phương xa. Có đoàn du khách là những bác sĩ, doanh nhân ở Hà Nội, 10 năm liên tục đều chọn điểm đến vào dịp Đông chí là hồ Ba Bể, với mong muốn được hấp thụ "linh khí" trong lành của trời đất.

Phố đi bộ Sông Cầu, thành phố Bắc Kạn.

Từ ngày 01/7/2025, tỉnh Thái Nguyên (mới) sẽ chính thức đi vào hoạt động trên cơ sở hợp nhất hai tỉnh Bắc Kạn và Thái Nguyên. Theo đó, đơn vị hành chính Bắc Kạn không còn, nhưng địa danh và “thương hiệu” Bắc Kạn với những giá trị lịch sử, văn hóa ngàn đời vẫn còn mãi. Nét đẹp riêng có cả về văn hóa, cảnh quan thiên nhiên, giá trị vô giá từ môi sinh sẽ là nguồn tài nguyên quan trọng nếu biết cách khai thác, phát huy./.

Xuân Nghiệp