Bắc Ninh - Bản sắc văn hóa tỏa sáng trong chặng đường đổi mới

Bắc Ninh được xem là "cái nôi văn hóa" của vùng Kinh Bắc nhờ dân ca quan họ, một di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, cùng với các làng nghề truyền thống. Văn hóa Kinh Bắc, với tâm điểm là Bắc Ninh là một không gian văn hóa đặc sắc, thể hiện qua âm nhạc, lời ca, lễ hội, trang phục và tinh thần giao duyên của người dân.

Câu lạc bộ vĩ cầm làng Then giao lưu cùng khán giả tại Triển lãm thành tựu đất nước “80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” ở Trung tâm Triển lãm Việt Nam (Đông Anh, Hà Nội).

Những dấu ấn nổi bật

Hiện nay, tỉnh Bắc Ninh có 1.121 câu lạc bộ, đội văn nghệ, trong đó 643 câu lạc bộ quan họ, 40 câu lạc bộ hát chèo, 9 câu lạc bộ hát tuồng, 5 câu lạc bộ ca trù, 25 câu lạc bộ hát văn, hát chầu văn và 329 câu lạc bộ, đội văn nghệ.

Văn hóa dân gian quan họ đã được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Di sản quan họ được bảo tồn chủ yếu thông qua các hoạt động truyền dạy trong câu lạc bộ, lớp học quan họ, các chương trình biểu diễn, diễn xướng, thực hành di sản. Nhằm tiếp tục mang đến sức sống mới cho di sản, tỉnh luôn khuyến khích, động viên và trân trọng những thể nghiệm mới, các sáng tạo nghệ thuật mang âm hưởng dân ca quan họ. Trải qua thời gian, các thế hệ người dân Bắc Ninh nâng niu gìn giữ, truyền dạy và chắp cánh cho những làn điệu quan họ lan tỏa, bay cao, vươn ra khắp cả nước, đến với bạn bè quốc tế.

Năm 2025, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới; 4 di sản được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đến nay, toàn tỉnh có 1.451 di tích được xếp hạng, trong đó 7 di sản văn hóa được UNESCO ghi danh, 11 di tích, cụm di tích quốc gia đặc biệt; 297 di tích xếp hạng cấp quốc gia và 1.113 di tích xếp hạng cấp tỉnh; 24 bảo vật quốc gia; có 28 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Trên địa bàn tỉnh có 1.319 lễ hội được tổ chức hằng năm; 246 nghệ nhân trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” được quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện, kịp thời, hiệu quả, phù hợp với tình hình thực tiễn của địa phương trong từng giai đoạn cụ thể. Hiện trên địa bàn tỉnh có 13 thiết chế văn hóa thể thao cấp tỉnh; 94/99 nhà văn hóa cấp xã, 2816/2858 nhà văn hóa cấp thôn đạt chuẩn. Việc phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tập quán tốt đẹp của cộng đồng dân cư đã khơi dậy lối sống văn hóa lành mạnh, tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái, giúp nhau cùng phát triển kinh tế ngày càng lan tỏa rộng khắp, góp phần giữ vững ổn định chính trị, an ninh trật tự; quyền làm chủ của Nhân dân, sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân được củng cố, tăng cường.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm.

Để phát triển du lịch bền vững, tỉnh tạo nên những sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn, ấn tượng như dịch vụ du lịch homestay nghỉ dưỡng, sinh thái kết hợp trải nghiệm và khám phá giá trị văn hóa truyền thống; phát triển du lịch trang trại nông nghiệp kết hợp tham quan du lịch, chụp ảnh, check in, mua sắm sản phẩm nông nghiệp, thưởng thức đặc sản địa phương.

Nhằm thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa kết hợp gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống, những năm qua, công tác tuyên truyền, quảng bá được tỉnh chú trọng bằng nhiều hình thức phong phú, đa dạng, góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm của chính quyền các cấp và cộng đồng nhân dân trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa.

Tỉnh triển khai Đề án số hóa di sản để bảo tồn bền vững kho tàng di sản văn hóa của quê hương; hoàn thành Đề án sản xuất phim tuyên truyền, quảng bá di sản văn hóa tiêu biểu, mở ra cơ hội cho di sản văn hóa Bắc Ninh hội nhập trong xã hội hiện đại; quy hoạch khu công nghiệp làng nghề gắn với du lịch, đẩy mạnh xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu sản phẩm thủ công, phát triển du lịch cộng đồng dựa trên các làng nghề truyền thống. Nghiên cứu “đưa di sản văn hóa đến gần hơn nữa với người dân”, để người dân được tiếp cận, tham gia và thụ hưởng từ giá trị di sản văn hóa, làm cho các giá trị văn hóa luôn sống động và trường tồn, góp phần đưa hình ảnh của Bắc Ninh đến với đông đảo đồng bào trong nước và nước ngoài.

Để văn hóa tiếp tục trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội

Tỉnh đã triển khai thực hiện Nghị quyết chuyên đề về xây dựng và phát triển văn hóa, con người đến năm 2030, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững; lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, thể thao quy mô quốc gia, khu vực và quốc tế, tạo không khí phấn khởi trong Nhân dân. Hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao từ tỉnh đến cơ sở được quan tâm đầu tư, xây dựng, phục vụ hiệu quả nhu cầu sinh hoạt văn hóa của Nhân dân.

Biểu diễn nghệ thuật Chèo tại Công viên Nguyễn Văn Cừ (phường Võ Cường).

Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa được chú trọng, góp phần giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc. Đẩy nhanh tiến độ hoàn thành và đưa vào khai thác các công trình văn hóa lớn, di tích lịch sử, tâm linh gắn với phát triển các loại hình dịch vụ, du lịch - văn hóa, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nâng cao chất lượng, hiệu quả phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”; phong trào thể dục, thể thao quần chúng tiếp tục phát triển rộng khắp; thể thao thành tích cao đạt nhiều kết quả tích cực. Công tác quản lý nhà nước về báo chí, xuất bản, thông tin đối ngoại được tăng cường; tiếp tục quan tâm đầu tư xây dựng các cơ quan báo chí và đội ngũ người làm báo theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp, đa nền tảng, đa phương tiện, thực hiện tốt các nhiệm vụ chính trị của địa phương.

Phát triển mạnh mẽ, toàn diện giá trị văn hóa, con người tỉnh Bắc Ninh, hướng đến những giá trị “chân - thiện - mỹ”, thấm nhuần tinh thần dân tộc, bản sắc quê hương, trở thành một động lực quan trọng, sức mạnh nội sinh thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh; bảo đảm các quyền lợi về y tế, văn hóa, giáo dục và an sinh xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho Nhân dân các dân tộc trên địa bàn tỉnh. Trước mắt, nghiên cứu giải pháp đẩy mạnh phát triển “công nghiệp văn hóa” gắn với chiến lược ngoại giao văn hóa, quảng bá hình ảnh của tỉnh, xây dựng mối quan hệ liên tỉnh hợp tác và xác định sản phẩm chủ lực, xây dựng thương hiệu, đặc biệt là điểm nhấn về dân ca quan họ và các làng nghề truyền thống, tài nguyên văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc; đẩy mạnh xã hội hóa thể dục thể thao, phát triển thể thao thành tích cao; các môn Olympic, môn thế mạnh, các loại hình kinh tế thể thao, kết hợp dịch vụ du lịch, vui chơi giải trí, nghỉ dưỡng, sân golf…; nâng cao chất lượng công tác báo chí, xuất bản, phát thanh, truyền hình.

Lễ hội bơi chải làng Tiếu Mai thu hút đông đảo nhân dân hai bên bờ sông Cầu.

Trước yêu cầu tiếp tục xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, để văn hóa thực sự là “sức mạnh nội sinh”, là “động lực phát triển” và “phải soi đường cho quốc dân đi”; phấn đấu đưa tỉnh Bắc Ninh trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trước năm 2030, thời gian tới tiếp tục tập trung thực hiện đồng bộ một số nhiệm vụ, giải pháp sau:

Thứ nhất, cần tiếp tục nâng cao nhận thức về xây dựng và phát triển văn hóa, con người trong thời kỳ mới; quan tâm xây dựng văn hóa trong chính trị, kinh tế, văn hóa trở thành tấm gương đạo đức cho xã hội; văn hóa doanh nghiệp trở thành hệ điều tiết cho sự phát triển kinh tế… để nâng cao sức mạnh nội sinh, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về đạo đức, lối sống, nhất là trong một bộ phận cán bộ, đảng viên.

Thứ hai, nguồn tài nguyên văn hóa hiện nay là lợi thế lớn trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Để phát huy tối đa sức mạnh và giá trị văn hóa, cần thực hiện nghiêm khung khổ pháp lý, thể chế về văn hóa; rà soát, xây dựng, hoàn thiện và triển khai thực hiện tốt cơ chế, chính sách trong lĩnh vực văn hóa trên cơ sở gắn kết với sự phát triển của các tỉnh, thành phố lân cận. Chú trọng xây dựng cơ chế thu hút, trọng dụng nhân tài, huy động tốt mọi nguồn lực để đầu tư phát triển văn hóa, con người.

Thứ ba, huy động nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa; khai thác tiềm năng di tích gắn kết giáo dục truyền thống và phát triển kinh tế; gắn kết bảo tồn, phát huy di sản văn hóa với phát triển du lịch. Đổi mới các hoạt động văn hóa phù hợp với sự phát triển của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, của chuyển đổi số và phát triển công nghiệp văn hóa.

Thứ tư, tăng cường giới thiệu, quảng bá văn hóa, hình ảnh con người Bắc Ninh, đặc biệt là du lịch văn hóa với 7 nét đặc trưng là: Quê hương của dân ca quan họ; văn hóa tâm linh; lịch sử văn hiến; lễ hội; khoa bảng; làng nghề và kiến trúc; tạo vị thế, sức mạnh nội sinh trong thời đại toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, qua đó đẩy mạnh thu hút xúc tiến đầu tư vào tỉnh. Khuyến khích, tạo điều kiện để mọi người dân chủ động tham gia các hoạt động văn hóa cộng đồng.

Thứ năm, quan tâm phát triển nguồn nhân lực ngành văn hóa, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Tiếp tục nâng cao chất lượng tham mưu của cơ quan chuyên trách và cán bộ làm công tác văn hóa. Chú trọng công tác tạo nguồn, bồi dưỡng, đào tạo cán bộ văn hóa đáp ứng ngang tầm nhiệm vụ trong tình hình mới.

Đức Thanh