Bài 1: Chuyển đổi số nông thôn: Bước đột phá từ Phượng Dực

LTS: Xã nông thôn mới Phượng Dực (Hà Nội) đang trở thành một “trung tâm công nghệ” với nhiều hoạt động phủ kín đời sống kinh tế - xã hội. Nơi đây, công nghệ không chỉ hiện diện trong dịch vụ công trực tuyến, mà còn thổi luồng sinh khí mới vào làng nghề, cụm công nghiệp, hỗ trợ nông dân lên sàn thương mại điện tử, đưa sản phẩm truyền thống vươn xa... Với thành công bước đầu trong công cuộc chuyển đổi số, Phượng Dực không chỉ nâng cao thu nhập cho người dân, mà còn tạo ra một mô hình phát triển mới cho nông thôn Việt Nam.

Tháng 8-2025, xã Phượng Dực khởi động chương trình chuyển đổi số của địa phương với điểm nhấn là dự án “Khát vọng Phượng Dực”. Từ thành công bước đầu của dự án cũng như nền tảng chuyển đổi số của xã trước đó, thương mại điện tử đã và đang trở thành “mạch máu” mới kết nối sản phẩm làng nghề đi xa hơn, thị trường rộng hơn. Những phiên live không chỉ bán sản phẩm, mà còn biến những người thợ thủ công truyền thống thành “người dẫn chuyện” tự tin, đưa sản phẩm quê hương lên sàn thương mại điện tử. Phong trào chuyển đổi số không còn xa lạ, mà trở thành một phần sinh hoạt, nhu cầu tự thân, khi mỗi người dân làng nghề, doanh nghiệp đều biết khai thác, tận dụng lợi thế công nghệ để thúc đẩy sản xuất kinh doanh.

Đến các làng nghề của xã Phượng Dực, nhiều người không khỏi bất ngờ khi chứng kiến những con ngõ nhỏ, xưởng sản xuất tấp nập đang trở thành những studio thu nhỏ.

“Làng nghề làm hương của chúng em đã có hơn 100 năm tuổi! Hôm nay, em sẽ giới thiệu cho các bác quy trình làm hương truyền thống 100 năm như thế nào. Đây là mẻ hương mới ra lò đấy ạ!”, với giọng nói rộn ràng vang lên trong buổi trưa mùa thu ngập nắng, chị Đinh Thị Tuyền, Trưởng thôn Thượng, bắt đầu phiên livestream bán hàng, giới thiệu về làng nghề của mình như thế. Ánh đèn phát trực tiếp hắt xuống khuôn mặt lấm tấm mồ hôi, giọng nói của chị càng giàu biểu cảm và thêm hăng hái khi dòng đơn đặt hàng liên tục đổ về.

Sản xuất hương truyền thống tại thôn Thượng, xã Phượng Dực. Ảnh: Hữu Tiệp

Chị Đinh Thị Tuyền, Trưởng thôn Thượng, trong một phiên livestream bán hàng.

Người dân xã Phượng Dực và một số công đoạn làm sản phẩm hương. Ảnh: Hữu Tiệp

Người dân xã Phượng Dực trong một công đoạn làm sản phẩm hương vòng. Ảnh: Hữu Tiệp

Sự tự tin ấy không đến từ may mắn, mà có được từ những lớp đào tạo chuyển đổi số được tổ chức đều đặn tại Phượng Dực. Mỗi tuần, người dân lại có cơ hội học bán hàng trên Facebook, TikTok, YouTube, Zalo; học cách quay phim, dựng video; thậm chí, tập viết kịch bản quảng bá sản phẩm với ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Gần đây, xã Phượng Dực tiếp tục chủ động kết nối với nhiều người nổi tiếng, có kinh nghiệm trong thương mại điện tử và xây dựng thương hiệu. Chẳng hạn như, cuối tháng 8, đầu tháng 9-2025 TikToker Duy Muối đã trực tiếp hỗ trợ các hộ sản xuất qua dự án mang tên “Khát vọng Phượng Dực”. Chỉ trong thời gian ngắn, với sự đồng hành của những người am hiểu lĩnh vực số, từ chỗ chỉ có vài chục lượt tương tác, nay đã có hộ dân đạt tới hàng triệu lượt xem, hiệu quả từ quảng bá và tiêu thụ sản phẩm cao hơn rất nhiều.

TikToker Duy Muối đã trực tiếp hỗ trợ các hộ sản xuất tại các làng nghề xã Phượng Dực qua dự án mang tên “Khát vọng Phượng Dực”.

Chị Đặng Kim Thêu, Giám đốc Công ty TNHH Mây tre An Phú nói với chúng tôi, từ những lớp tập huấn chuyển đổi số do địa phương tổ chức, người dân làng nghề đã nắm được cách xây dựng hình ảnh, kịch bản và kỹ năng giới thiệu sản phẩm trực tiếp đến người tiêu dùng. Lượng khách tìm đến sản phẩm của công ty đã tăng khoảng 40%. Đặc biệt, sau khi tham gia dự án “Khát vọng Phượng Dực”, chị bỗng trở thành một “hiện tượng mạng xã hội” trong lĩnh vực bán hàng online: Mỗi phiên livestream thu hút vài trăm nghìn, thậm chí gần triệu lượt theo dõi, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường chưa từng có.

Làng nghề cỏ tế xã Phượng Dực hấp dẫn, thu hút được nhiều người quan tâm, yêu thích. Ảnh: Hữu Tiệp

Câu chuyện làng nghề cỏ tế đến với thế giới sinh động, hấp dẫn qua chính câu chuyện của người làm nghề kể trên các nền tảng mạng xã hội, qua các phiên livestream ngay từ xưởng sản xuất. Ảnh: Hữu Tiệp

Các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất ở các làng nghề trên địa bàn xã Phượng Dực đẩy mạnh xây dựng thương hiệu thông qua nền tảng số. Ảnh: Hữu Tiệp

Anh Đặng Văn Tiên, một nghệ nhân ưu tú làm tò he ở thôn Xuân La, cũng là minh chứng sống động cho hiệu quả của dự án “Khát vọng Phượng Dực”.

Trước đây, sản phẩm tò he chỉ quanh quẩn ở các hội chợ, phiên chợ quê. Khi được địa phương hỗ trợ làm một video quảng bá, chỉ sau một tuần chia sẻ trên nền tảng số, đoạn clip đã có hơn 2 triệu lượt xem chỉ trong 10 ngày ra mắt, một kỷ lục mang đến nhiều bất ngờ. “Chưa bao giờ tôi nghĩ nghề làm tò he lại có thể thu hút đông đảo sự quan tâm như vậy trên mạng xã hội,” anh chia sẻ.

Sinh động các phiên livestream triệu view của làng nghề Phượng Dực. Ảnh: Hữu Tiệp

Từ câu chuyện của chị Tuyền - cán bộ thôn, chị Thêu - chủ doanh nghiệp, hay anh Tiên - nghệ nhân, có thể thấy, chuyển đổi số đã và đang mở ra một hướng đi mới cho người dân xã Phượng Dực. Thương mại điện tử đã trở thành “mạch máu” mới kết nối sản phẩm làng nghề đi xa hơn, thị trường rộng hơn. Trong 8 tháng đầu năm 2025, doanh thu thương mại điện tử của xã đạt 480 tỷ đồng… Doanh thu từ làng nghề ở Phượng Dực đã tăng gấp 7 lần so với năm 2024.

Ở Phượng Dực, trưởng thôn không ngại bán hàng online, cán bộ phòng kinh tế sẵn sàng lên sóng cùng người dân, bí thư đảng ủy xã tham gia làm admin các nhóm bán hàng online để hỗ trợ, kết nối... Sự gần gũi ấy khiến phong trào chuyển đổi số không còn xa lạ, mà trở thành một phần sinh hoạt thường ngày.

Chị Đinh Thị Tuyền, Trưởng thôn Thượng chia sẻ: “Khi tham gia dự án “Khát vọng Phượng Dực”, tôi ban ngày làm việc, buổi tối lại tranh thủ học lý thuyết. Điều đặc biệt là Bí thư Đảng ủy xã trực tiếp giám sát, động viên. Chính sự khích lệ và quan tâm sát sao ấy đã tạo động lực cho tất cả. Chỉ sau thời gian ngắn, mỗi thành viên tham gia dự án đều đạt kết quả rõ rệt. Riêng tôi, khi tham gia dự án “Khát vọng Phượng Dực”, tài khoản cá nhân chỉ sau 10 ngày đã tăng lên hơn 600.000 lượt theo dõi, một con số mà trước đây tôi chưa từng dám nghĩ tới”.

Chị Đinh Thị Tuyền, Trưởng thôn Thượng, xã Phượng Dực - một trong những người đưa làng hương truyền thống ra thế giới qua những video giới thiệu triệu view. Ảnh: Hữu Tiệp

Chị Đinh Thị Tuyền, Trưởng thôn Thượng, xã Phượng Dực tự tin livestream giới thiệu làng nghề hương truyền thống trăm tuổi. Ảnh: Hữu Tiệp

Chỉ cách đây hơn hai năm, các làng nghề Phượng Dực gần như là “vùng trắng” trong câu chuyện chuyển đổi số. Không có phiên livestream nào, khái niệm “bán hàng online” vẫn xa lạ, gần 100% doanh thu của làng nghề đến từ thương mại truyền thống. Người dân coi việc “lên sóng” bán hàng là điều gì đó vừa ngại ngùng, vừa to tát, thậm chí khó tin có thể làm được.

Ông Nguyễn Văn Viễn, Trưởng thôn Lưu Thượng chia sẻ: “Thôn có hơn 700 hộ làm nghề thủ công mỹ nghệ, nối tiếp gần 300 năm truyền thống, nhưng tất cả chỉ quen với phương thức giao thương trực tiếp. Nói thật, lúc đầu, tôi cũng nghĩ chuyện chuyển đổi số là viển vông. Thế nhưng sau một thời gian “ngấm”, chúng tôi mới thấy công nghệ đã thổi luồng gió mới vào làng nghề, khiến chính người trong cuộc cũng ngỡ ngàng”.

Nếu như trước đây, xã Phú Túc cũ (nay thuộc Phượng Dực) với 8 thôn, gần 1.700 hộ và 20 doanh nghiệp lớn nhỏ, chỉ lác đác vài cơ sở lớn lập website giới thiệu sản phẩm, thì nay, con số áp dụng chuyển đổi số đã lên tới hơn 90%. Theo ông Nguyễn Văn May, Giám đốc Công ty TNHH xuất khẩu Phú Tuấn: “Ngày trước, sức sống của làng nghề phụ thuộc nhiều vào đơn hàng xuất khẩu. Khi thị trường quốc tế biến động, người dân lao đao. Nay thì khác, nhờ thương mại điện tử, các phiên live, sản phẩm của chúng tôi đến được với cả thị trường nội địa, từ Bắc vào Nam. Làng nghề giờ đi bằng "hai chân", vững vàng với xuất khẩu, chắc chắn ở thị trường trong nước”.

Đặc biệt, với những sản phẩm như cỏ tế, lâu nay ít được người Việt chú ý, giờ đây lại có sức bật mới. Thông qua các nền tảng số, hình ảnh sản phẩm thủ công không chỉ “ra biển lớn”, tới thị trường quốc tế, mà còn gần gũi hơn với chính người tiêu dùng trong nước. “Người Việt giờ nhận ra rằng, ngay gần mình có sản phẩm đẹp, tiện dụng, vừa túi tiền, chẳng cần tìm kiếm hàng ngoại nhập xa xôi”, ông Nguyễn Văn May nói.

Từ một làng nghề “đứng ngoài cuộc chơi số”, Phượng Dực đã bước lên “sân chơi” toàn cầu, tự tin khẳng định thương hiệu bằng chính đôi bàn tay tài hoa và công nghệ hiện đại. Phó Chủ tịch UBND xã Phượng Dực Nguyễn Hữu Khoa cho biết, việc tập huấn cho bà con đang từng bước được triển khai theo hướng chuyên sâu, phù hợp nhu cầu thực tiễn.

"Chúng tôi đan xen giữa các lớp đào tạo nền tảng và các lớp nâng cao. Khi bà con đã thực hành thành thạo, có doanh số ổn định và chứng minh được hiệu quả, xã tiếp tục tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu hơn, từ kỹ năng xây dựng hình ảnh, kịch bản... đến việc sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu để tối ưu hiệu quả bán hàng”, ông Nguyễn Hữu Khoa nói.

Việc phân tầng đào tạo như vậy giúp người dân không chỉ dừng ở mức biết livestream, hay đăng bài bán hàng, mà còn có khả năng sáng tạo nội dung hấp dẫn, xây dựng thương hiệu lâu dài cho sản phẩm. Đây chính là bước tiến quan trọng để sản phẩm nghề truyền thống không chỉ tiêu thụ trong nước, mà còn có cơ hội mở rộng ra thị trường quốc tế. Mục tiêu của Phượng Dực là mỗi người dân trở thành một "đại sứ số" cho sản phẩm quê hương, góp phần đưa làng nghề vươn xa nhưng vẫn giữ được bản sắc...

Theo Chủ tịch UBND xã Phượng Dực Nguyễn Trọng Vĩnh, cùng với việc hỗ trợ bà con tập huấn kỹ năng bán hàng trực tuyến, xã đã chủ động rà soát quỹ đất, trụ sở, cơ quan đơn vị sau sắp xếp đang bỏ trống để khai thác phục vụ các chức năng mới. Trên cơ sở đó, xã đã mạnh dạn triển khai xây dựng Trung tâm khởi nghiệp và thiết kế đổi mới sáng tạo tại khu vực trụ sở UBND xã Phú Túc cũ. Đáng chú ý, tại trung tâm này, xã Phượng Dực đã đầu tư xây dựng khu livestream cộng đồng, giúp người dân, doanh nghiệp, hợp tác xã có không gian chuyên nghiệp để quảng bá sản phẩm, nâng cao chất lượng hình ảnh và gia tăng hiệu quả tiếp cận khách hàng.

Tại khu livestream cộng đồng trong Trung tâm khởi nghiệp và thiết kế đổi mới sáng tạo Phượng Dực, bà Nguyễn Thị Lương, Giám đốc Công ty TNHH Mây tre đan xuất khẩu Hiền Lương đang tất bật chuẩn bị cho phiên phát trực tuyến. Người phụ nữ đã gần 60 tuổi, từng ngần ngại ngay cả khi cầm chiếc điện thoại thông minh, nay lại tự tin đứng trước camera, giới thiệu sản phẩm mây tre đan của mình.

Trước ống kính, bà Nguyễn Thị Lương chia sẻ về quy trình làm nghề, về sự tinh xảo của từng đường đan lát. Phía sau, ánh sáng, phông nền, thiết bị quay dựng chuyên nghiệp do xã đầu tư khiến phiên live trở nên hấp dẫn.

“Ngày trước, tôi nghĩ chuyển đổi số là việc của lớp trẻ. Nay thì khác, chính tôi cũng thấy mình được tiếp thêm sức mạnh. Khách hàng khắp mọi nơi có thể nhìn thấy sản phẩm của làng nghề, đặt hàng ngay trong lúc tôi đang nói chuyện”, bà Lương cười rạng rỡ.

Những phiên live như vậy không chỉ bán được sản phẩm, mà còn minh chứng cho giá trị mà khu livestream cộng đồng mang lại: Biến những người thợ thủ công truyền thống thành “người dẫn chuyện” tự tin, đưa sản phẩm quê hương ra thị trường. Đó chính là cách mà Phượng Dực đang giúp mỗi hộ dân, mỗi doanh nghiệp vượt qua rào cản công nghệ để hòa vào dòng chảy chuyển đổi số hôm nay.

Bí thư Đảng ủy xã Lê Văn Bính chia sẻ, khi còn làm Chủ tịch UBND huyện Phú Xuyên trước đây, chỉ trong gần hai năm, kinh tế thương mại điện tử đã bùng nổ từ mức vài chục tỷ đồng lên tới 4 nghìn tỷ đồng, và mỗi năm đều vượt qua mốc mới.

“Chúng tôi đặt cho mình mục tiêu cao hơn, hướng đến cả chục nghìn tỷ mỗi năm” - ông Lê Văn Bính nói thêm.

Sau khi xây dựng chính quyền hai cấp, điều trăn trở lớn nhất của lãnh đạo xã là làm thế nào để duy trì nhịp độ tăng trưởng ấy, đồng thời tạo ra những bước bứt phá mới.

Ngay khi ổn định bộ máy, xã Phượng Dực đã tổ chức các buổi đối thoại, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của người dân, doanh nghiệp và các tổ hợp sản xuất. Nhiều người thừa nhận chuyển đổi số, kinh tế số là luồng gió mới cho làng nghề, nhưng vẫn còn lo ngại một số khó khăn về thuế, quản lý chất lượng, tiêu chuẩn hàng hóa, môi trường...

Là người đứng đầu địa phương, Bí thư Đảng ủy xã Lê Văn Bính cho rằng trước hết phải hỗ trợ đúng, trúng theo tinh thần thượng tôn pháp luật. Để phát triển bền vững, toàn bộ hệ thống chính trị cần chuyển từ tư duy “quản lý, giám sát” sang “phục vụ và đồng hành”. Đây chính là cách mà Phượng Dực đang kiến tạo một mô hình nông thôn mới gắn với chuyển đổi số - kết hợp trách nhiệm chính quyền và sức sáng tạo của người dân.

Khu livestream cộng đồng xã Phượng Dực được đầu tư trang thiết bị, hỗ trợ người dân tới livestream 24/24h. Ảnh: Hữu Tiệp

Bên cạnh sự hỗ trợ đồng bộ từ hệ thống chính trị, Bí thư Đảng ủy xã Lê Văn Bính nhấn mạnh, yếu tố quyết định vẫn nằm ở sự thay đổi tư duy của chính các hộ sản xuất và doanh nghiệp. Mỗi cơ sở phải chủ động bước vào chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ mới, hoàn thiện các thủ tục về thuế, đất đai, môi trường... Chỉ khi làm ăn tuân thủ pháp luật, có tổ chức và chiến lược dài hạn, doanh nghiệp làng nghề Phượng Dực mới có thể vươn lên mạnh mẽ, tạo nên hình mẫu nông thôn mới hiện đại gắn với chuyển đổi số.

Nhóm phóng viên