Bài 1: Tăng thuế thuốc lá, giảm bệnh tật

Bộ Tài chính cho rằng tăng thuế tiêu thụ đặc biệt trên các sản phẩm thuốc lá sẽ làm tăng giá bán, từ đó khuyến khích người tiêu dùng cân nhắc lại thói quen sử dụng.

Tăng thuế tuyệt đối để giảm tiêu thụ thuốc lá

Trong bối cảnh tiêu dùng thuốc lá đang gây ra gánh nặng lớn về bệnh tật, tử vong cho người dân và ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế - xã hội của Đất nước, việc điều chỉnh chính sách thuế đối với mặt hàng này trở thành một giải pháp quan trọng. Trước thực trạng này, Bộ Tài chính đã đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá nhằm giảm tỷ lệ sử dụng, từ đó giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng thu ngân sách nhà nước.

Theo thông tin từ Bộ Tài chính, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá hiện đang ở mức 75%. Tuy nhiên, tỷ lệ thuế này chỉ chiếm khoảng 38,8% giá bán lẻ, thấp hơn nhiều so với các quốc gia trong khu vực như Singapore (69%) và Thái Lan (70%). Để tăng hiệu quả của chính sách thuế, tại dự án Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi, Bộ Tài chính đã đề xuất hai phương án. Theo phương án 1, giữ nguyên mức thuế suất 75% và bổ sung thuế tuyệt đối. Cụ thể, từ năm 2026, mỗi bao thuốc lá sẽ chịu thêm 2.000 đồng thuế tuyệt đối. Từ năm 2027 đến 2030, mức thuế này sẽ tăng thêm 2.000 đồng mỗi năm, đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2030. Còn với phương án 2, cũng giữ nguyên thuế suất 75%, nhưng ngay từ năm 2026 sẽ áp dụng thuế tuyệt đối 5.000 đồng/bao. Mỗi năm sau sẽ tăng thêm 1.000 đồng/bao, đến năm 2030 đạt 10.000 đồng/bao. Bộ Tài chính nghiêng về phương án 2 vì cho rằng việc tăng thuế tuyệt đối ngay từ năm 2026 sẽ tạo sự chuyển biến rõ rệt trong giảm tiêu thụ thuốc lá.

Phân tích kỹ hơn, Bộ Tài chính cho rằng, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt trên các sản phẩm thuốc lá sẽ làm tăng giá bán, từ đó khuyến khích người tiêu dùng cân nhắc lại thói quen sử dụng các sản phẩm này. Bộ Tài chính khẳng định, khi giá thành của thuốc lá tăng lên, số lượng người tiêu dùng, đặc biệt là những đối tượng có thu nhập thấp và giới trẻ, sẽ giảm dần, góp phần làm suy giảm sự phụ thuộc vào sản phẩm có hại này. Đồng thời, nguồn thu bổ sung từ việc tăng thuế sẽ được sử dụng để tài trợ cho các chiến dịch giáo dục sức khỏe, nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của thuốc lá cũng như các chương trình phòng, chống bệnh tật.

Hiệu quả lâu dài

Trên cơ sở những đề xuất của Bộ Tài chính về lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá, Bộ Y tế cũng đã có những đánh giá tích cực đối với biện pháp này. Các chuyên gia y tế nhấn mạnh, thuốc lá là một trong những nguyên nhân chính gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng như ung thư, bệnh tim mạch và các bệnh về đường hô hấp. Do đó, việc giảm tỷ lệ người hút thuốc thông qua việc tăng thuế không chỉ góp phần bảo vệ sức khỏe người dân mà còn giúp giảm bớt gánh nặng chi phí điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá trong tương lai. Các đánh giá từ Bộ Y tế cho thấy, nếu được thực hiện đồng bộ và kết hợp với các chương trình truyền thông hiệu quả, chính sách tăng thuế sẽ mang lại hiệu quả lâu dài, tạo ra một môi trường sống lành mạnh hơn cho toàn xã hội.

Trong bối cảnh đó, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ là một biện pháp kinh tế mà còn là một chiến lược y tế công cộng. Khi giá thành của thuốc lá tăng lên, nguyên tắc kinh tế cung - cầu sẽ khiến số lượng người tiêu dùng giảm dần, đồng thời tạo cơ hội cho những người đang sử dụng thuốc lá có động lực từ bỏ thói quen gây hại này. Sự đầu tư từ nguồn thu bổ sung vào các chương trình phòng ngừa và chăm sóc sức khỏe sẽ góp phần xây dựng một hệ thống y tế bền vững, giảm thiểu các chi phí phát sinh từ việc điều trị bệnh tật và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Mặc dù các đề xuất từ Bộ Tài chính và đánh giá của Bộ Y tế đều cho thấy những lợi ích rõ ràng, chính sách tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cũng đối mặt với không ít thách thức. Sự kháng cự từ phía người tiêu dùng và các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá có thể dẫn đến việc gia tăng thị trường hàng giả, hàng nhập lậu nếu không có sự kiểm soát chặt chẽ từ các cơ quan chức năng. Do đó, việc phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành trong việc tăng cường giám sát và kiểm tra thực hiện chính sách là điều cần thiết để đảm bảo rằng mục tiêu giảm sử dụng thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng sẽ được thực hiện một cách hiệu quả.

Chuyên gia kinh tế Đinh Trọng Thịnh cho rằng, việc tăng thuế cần có lộ trình hợp lý để doanh nghiệp và người tiêu dùng có thời gian thích nghi. Phương án đề xuất của Bộ Tài chính được đánh giá sẽ tạo ra mức tăng thuế hợp lý, hỗ trợ doanh nghiệp thuốc lá hợp pháp có thời gian thích nghi và ổn định sản xuất, từ đó giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực đến việc làm của người lao động, đảm bảo an sinh xã hội. Đồng thời, phương án này cũng giúp hạn chế tốc độ tăng trưởng của thuốc lá lậu, đảm bảo mục tiêu tăng trưởng ngân sách bền vững trong dài hạn với mức thu ngân sách ước tính đạt khoảng 29,5 - 30 nghìn tỷ đồng vào năm 2030, tăng trưởng 7% - 9%/năm.

Thùy Linh