Bài cuối: Bảo vệ những người làm sạch, đẹp Thủ đô

Những công nhân vệ sinh môi trường luôn lặng lẽ dọn sạch từng con phố, gánh trên vai nỗi nhọc nhằn nghề nghiệp và áp lực mưu sinh nơi phố thị. Thế nhưng, đằng sau sự hy sinh thầm lặng ấy, chính sách dành cho công nhân vệ sinh môi trường vẫn còn nhiều bất cập, chưa tương xứng với công sức họ bỏ ra. Đã đến lúc, cần một lộ trình giải pháp căn cơ, đồng bộ và nhân văn để bảo vệ và tiếp sức cho những người làm sạch, đẹp Thủ đô.

Thành phố Hà Nội hiện có khoảng 10.000 công nhân vệ sinh môi trường do nhiều đơn vị dịch vụ công ích quản lý. Mỗi ngày, họ phải thu gom khoảng 7.600 tấn rác thải sinh hoạt. Trong tương lai, con số này chắc chắn còn tăng khi dân số đô thị và nhu cầu sinh hoạt ngày càng lớn. Thế nhưng, chính sách hiện hành dành cho công nhân môi trường vẫn còn nhiều bất cập: Phụ cấp ca đêm chưa tương xứng với quy định của Bộ luật Lao động 2019, phụ cấp độc hại thấp, trang thiết bị bảo hộ còn thiếu và chưa đạt chuẩn, việc chăm sóc sức khỏe mới dừng lại ở khám định kỳ. Đặc biệt, vấn đề chỗ ở cho hàng nghìn công nhân ngoại tỉnh vẫn chưa có lời giải căn cơ.

Theo các chuyên gia môi trường, công nhân vệ sinh là nhóm lao động đặc thù, làm việc ban đêm, tiếp xúc với nhiều rủi ro, nguy hiểm. Chính sách hiện nay chưa đủ sức giữ chân và bảo vệ họ. Do vậy, phía thành phố Hà Nội cần ban hành cơ chế đãi ngộ riêng, coi họ như một bộ phận không thể tách rời trong cấu trúc vận hành đô thị. Nếu tiếp tục để họ chịu thiệt thòi, nguy cơ thiếu hụt lao động sẽ rất lớn.

Trong dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, lực lượng công nhân môi trường Hà Nội có vai trò quan trọng trong việc giữ cho phố phường luôn sạch, đẹp. Ảnh: Hoàng Sơn

Đồng quan điểm, Phó Tổng Giám đốc URENCO Nguyễn Thanh Sơn cho biết, theo Thông tư số 11/2020/TT-BLĐTBXH và bổ sung bởi Thông tư số 19/2023/TT-BLĐTBXH của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ), công việc vệ sinh môi trường được xếp vào nhóm nghề, công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm. Vì vậy, công nhân môi trường cũng phải được hưởng chế độ phụ cấp độc hại, nguy hiểm và các chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hộ lao động cao hơn so với ngành nghề thông thường.

“Nhiều năm qua, chúng tôi kiến nghị điều chỉnh lương, nâng bậc thợ cho công nhân, nhưng vẫn chưa được phê duyệt. Nếu kéo dài, người lao động sẽ chịu nhiều thiệt thòi”, ông Nguyễn Thanh Sơn thông tin.

Trước yêu cầu đó, các chuyên gia môi trường đề xuất thành phố thực hiện theo cơ chế đặc thù, trên cơ sở vận dụng Luật Thủ đô (sửa đổi). Thậm chí, thành phố Hà Nội có thể tham khảo kinh nghiệm từ các đô thị lớn, như: Tokyo (Nhật Bản) đã có chương trình nhà ở cho công nhân vệ sinh; Seoul (Hàn Quốc) tổ chức khám sức khỏe định kỳ toàn diện và trợ cấp y tế cho họ; Singapore áp dụng cơ giới hóa triệt để, giảm tối đa sức lao động thủ công.

Phó Tổng Giám đốc URENCO Nguyễn Thanh Sơn đề xuất, thành phố có thêm nhiều hoạt động truyền thông, biểu dương, tôn vinh những công nhân tiêu biểu để xã hội cùng chia sẻ và trân trọng hơn những đóng góp thầm lặng của họ. Bên cạnh đó, điều chỉnh thang lương, phụ cấp đặc thù theo đúng quy định của Bộ luật Lao động 2019 về phụ cấp ca đêm (tối thiểu 30%), tăng phụ cấp độc hại theo mức độ rủi ro, đồng thời nâng bậc thợ để bảo đảm công bằng với các ngành nghề nặng nhọc.

“Khi thu nhập tăng lên, có chính sách an sinh phù hợp và được xã hội ghi nhận đúng mức, tôi tin rằng, lực lượng công nhân môi trường luôn gắn bó, tự hào với nghề, góp phần xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại hơn”, ông Nguyễn Thanh Sơn kiến nghị.

Công việc vất vả, nặng nhọc nên Nhà nước cần có chính sách đặc thù hỗ trợ thu nhập cho lực lượng công nhân vệ sinh môi trường. Ảnh: Ngọc Hiệp

Tăng cường đầu tư máy móc hiện đại góp phần nâng cao hiệu quả thu gom rác và vệ sinh môi trường, giảm sức lao động cho công nhân môi trường là giải pháp được thành phố Hà Nội đẩy mạnh những năm qua. Ảnh: Ngọc Hiệp

Song song với chính sách, một giải pháp không kém phần quan trọng, giúp công nhân vệ sinh môi trường đỡ vất vả, giảm nguy hiểm là hiện đại hóa quy trình, công nghệ trong thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải. Trong đó, có thể nhấn mạnh bốn hướng đi lớn là tăng tỷ lệ cơ giới hóa, sử dụng xe cuốn ép, xe quét hút, xe điện chuyên dùng và hệ thống thùng rác thông minh đặt theo giờ; giảm dần phụ thuộc vào sức người. Các đơn vị dịch vụ vệ sinh môi trường đẩy mạnh ứng dụng công nghệ (AI) vào quản lý, như lắp camera giám sát trên xe, số hóa lộ trình thu gom, truyền dữ liệu trực tuyến về cơ quan quản lý để minh bạch và an toàn. Đồng thời, các đơn vị trang bị bảo hộ đạt chuẩn và tuân thủ quy trình chuẩn (từ thu gom, vận chuyển đến xử lý) nhằm giảm nguy cơ tai nạn, nâng cao hiệu quả thu gom rác và vệ sinh môi trường.

Ở góc độ khác, Trưởng phòng Quản lý chất thải rắn (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) Nguyễn Văn Quý cho biết, để góp phần giảm vất vả, bảo đảm quyền lợi cho lực lượng công nhân cũng như nâng cao chất lượng vệ sinh môi trường trên địa bàn, ngày 19-8-2025, thành phố đã ban hành quyết định về quy trình - định mức kinh tế kỹ thuật duy trì vệ sinh môi trường. Quyết định yêu cầu các đơn vị phải cấp phát đầy đủ bảo hộ lao động đạt chuẩn, gồm: Quần áo, mũ, găng tay, khẩu trang than hoạt tính, áo mưa, ủng nhựa…; đồng thời sử dụng biển báo hiệu, thiết bị cảnh báo để bảo đảm an toàn cho công nhân khi làm việc ngoài đường. Đây là bước tiến nhằm chấm dứt tình trạng cấp phát hình thức, đồng thời tạo căn cứ pháp lý buộc các đơn vị vệ sinh môi trường trên địa bàn thành phố thực hiện nghiêm túc.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Minh Tấn cho biết, thành phố đặt mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ cơ giới hóa trong thu gom, vận chuyển rác đạt hơn 70%. Điều này không chỉ nâng cao hiệu quả vệ sinh, mà còn giảm đáng kể áp lực lao động thủ công và nguy cơ bệnh nghề nghiệp cho công nhân.

Tuy nhiên, công nghệ hiện đại cũng chỉ phát huy tối đa hiệu quả khi có sự đồng hành của cộng đồng. Việc người dân bỏ rác đúng giờ, đúng nơi, phân loại tại nguồn sẽ giúp công việc của công nhân nhẹ nhàng hơn, giảm tiếp xúc với nguy cơ từ rác thải y tế, hóa chất, kim tiêm…

Ngoài ra, người dân cần chia sẻ trách nhiệm với công nhân vệ sinh bằng những hành động thiết thực, như tuân thủ quy định về rác thải, hay đơn giản là một lời cảm ơn khi gặp họ trên đường. Khi xã hội biết trân trọng, tôn vinh công việc của họ, công nhân có thêm động lực gắn bó và cống hiến. Những giải pháp này, nếu được thực thi nghiêm túc, sẽ tạo “lá chắn” bảo vệ, giúp lực lượng công nhân vệ sinh có được sự an tâm, từ đó cống hiến lâu dài cho thành phố.

Một thành phố văn minh không chỉ được đánh giá bằng những con đường sạch đẹp, mà còn bằng cách xã hội đối xử với những người giữ cho đường phố sạch đẹp. Đối xử công bằng, nhân văn với công nhân vệ sinh môi trường cũng chính là giữ gìn và bồi đắp giá trị tốt đẹp của Hà Nội - thành phố nghìn năm văn hiến, thành phố của những điều tử tế.

Theo Quy trình kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, vệ sinh công cộng trên địa bàn thành phố Hà Nội, người lao động dịch vụ công ích đô thị thuộc nhóm II bậc IV (hoặc tương đương); lao động dịch vụ công ích đô thị nhóm III bậc IV (hoặc tương đương). Như vậy, trong thời gian tới, công nhân vệ sinh môi trường tại Hà Nội sẽ được trả lương và phụ cấp theo hệ số nhóm, bậc nghề trong dịch vụ công ích; được hưởng phụ cấp độc hại, nguy hiểm do tính chất nghề nghiệp và được điều chỉnh lương theo định mức lao động mới, gắn với khối lượng và tính chất công việc thực tế.

Nhóm phóng viên