Loạt bài: Những câu chuyện phía sau ánh đèn đường

Mỗi đêm, khi phố phường Hà Nội rực rỡ ánh đèn, người dân yên giấc, cũng là lúc những công nhân vệ sinh môi trường lặng lẽ bước vào ca làm việc. Họ quét từng con phố, gom từng túi rác, đẩy những xe rác nặng trĩu để giữ cho Thủ đô luôn sạch đẹp. Phía sau công việc tưởng như giản đơn ấy là biết bao nỗi nhọc nhằn, hiểm nguy, đồng lương eo hẹp và cả những thiệt thòi thầm lặng.

Báo Hànôịmới thực hiện loạt bài “Những câu chuyện phía sau ánh đèn đường”, nhằm khắc họa chân thực đời sống, nỗi lo và khát vọng của những công nhân môi trường nơi phố thị, đồng thời gợi mở chính sách đặc thù để bảo vệ, tiếp sức cho lực lượng lao động đặc biệt này.

Khi thành phố chìm trong giấc ngủ, từng đoàn công nhân môi trường lại lặng lẽ vào ca. Họ quét từng góc phố, gom từng túi rác, đẩy những chiếc xe nặng trĩu để giữ cho Thủ đô sáng - xanh - sạch - đẹp. Ít ai biết rằng, phía sau công việc tưởng chừng giản đơn ấy là muôn vàn hiểm nguy, nỗi vất vả kéo dài và cả những “vết sẹo vô hình” khó gọi thành tên.

Màn đêm buông xuống cũng là lúc nhiều công nhân vệ sinh môi trường vào ca làm việc. Ảnh: Ngọc Hiệp

22h đêm, trên phố Quang Trung (phường Cửa Nam), chỉ còn lác đác vài bóng xe lao vội, cũng là lúc chị Nguyễn Thị Thu Hà, Tổ trưởng tổ thu gom rác Chi nhánh Hoàn Kiếm (Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội - URENCO) cùng các công nhân khác bắt đầu công việc quen thuộc. Với chiếc chổi tre, chiếc xe rác cũ, nặng nề, chị lặp đi lặp lại động tác quét - gom - đẩy suốt đêm, đến tận sáng hôm sau.

“Đi làm ban đêm nhiều khi sợ lắm, nhất là lúc mưa gió, đường trơn, xe chạy nhanh. Chỉ một chút sơ sẩy là có thể tai nạn ngay”, chị Hà chia sẻ. Với hàng nghìn công nhân khác, ban đêm không phải là thời gian nghỉ ngơi, mà là “ca chính”, quãng thời gian nặng nhọc và nguy hiểm nhất trong ngày.

Anh Phạm Văn Học (48 tuổi), quê Ninh Bình đã gắn bó hơn 10 năm với nghề ở khu vực phố Trúc Bạch. Mỗi ca, anh phải gom trung bình 2 tấn rác, đẩy xe thủ công nặng trĩu trên quãng đường vài cây số. “Đêm hè thì mùi hôi nồng nặc, đêm đông thì rét cắt da, người run lên, vì đói và lạnh. Nhưng công việc không thể bỏ dở, rác không gom thì sáng hôm sau đường phố "ngập ngụa" ngay”, anh Học chia sẻ.

Không khó để bắt gặp hình ảnh công nhân môi trường cặm cụi bên đống rác ngồn ngộn, trong khi dòng xe lao vun vút ngay cạnh. Theo URENCO, hằng năm đều có công nhân bị tai nạn khi làm ca đêm. “Tháng 4-2025 vừa qua, một công nhân Chi nhánh Đống Đa đã tử vong vì bị xe máy tông khi đang làm việc. Đó là nỗi đau không chỉ của gia đình, mà của cả tập thể”, bà Hoàng Thị Bích Hạnh, Phó Chủ tịch Công đoàn URENCO cho hay.

Công việc thu gom tưởng đơn giản, nhưng thực chất tiềm ẩn vô số rủi ro. Ngoài những tai nạn giao thông rình rập, công nhân vệ sinh còn phải đối mặt với nguy cơ từ rác thải chưa được phân loại. Chị Nguyễn Thị Thu Ánh, công nhân Công ty URENCO - Chi nhánh Ba Đình, cho biết: “Có lần tôi phát hiện trong túi rác có lọ hóa chất ăn da. Chỉ cần sơ ý chạm phải là bỏng rát ngay. Găng tay được cấp thì mỏng, không chống nổi. Nhiều người phải tự mua găng dày để bảo vệ bản thân”. Một nữ công nhân khác cho biết thêm, chuyện bị kim tiêm, mảnh thủy tinh hay dao kéo cứa tay là rất bình thường. Có hôm, máu chảy đỏ tay, phải băng tạm rồi vẫn tiếp tục làm, vì không thể nghỉ giữa ca.

Thống kê cho thấy, chỉ riêng năm 2024 và 9 tháng của năm 2025, URENCO đã ghi nhận 15 vụ tai nạn lao động (chủ yếu là tai nạn giao thông) và hàng chục trường hợp mắc bệnh nghề nghiệp như bụi phổi silic, viêm da tiếp xúc. Tuy nhiên, với điều kiện kinh tế eo hẹp, việc điều trị đối với phần lớn công nhân vẫn rất hạn chế, bởi đi viện đồng nghĩa với mất thu nhập, trong khi tiền thuốc men lại tốn kém.

Không chỉ mang thương tích thể xác, nhiều công nhân vệ sinh còn phải chịu đựng “vết sẹo vô hình” - hệ lụy tâm lý và xã hội. Làm ca đêm, ngủ ngày, ít giao tiếp cộng đồng, khiến họ dễ căng thẳng, rơi vào cô đơn, thậm chí trầm cảm.

Chị Đào Thị Minh, công nhân Chi nhánh Hoàn Kiếm chia sẻ: “Có khi đang làm, nghe người đi đường buông lời khó chịu như “quét gì mà bẩn thế”, thấy tủi thân lắm. Nhưng rồi lại tự nhủ, nếu không có chúng tôi, ai sẽ dọn rác?”. Hay như đêm Giao thừa - thời khắc đoàn tụ của mọi gia đình - lại là lúc công nhân vệ sinh làm việc cật lực nhất.

“Khi mọi người sum họp bên mâm cơm tất niên, chúng tôi vẫn quét rác đến 3-4h sáng. Đó là thiệt thòi không gì bù đắp được”, chị Minh bộc bạch.

Có những ngày lượng rác thải nhiều, công nhân vệ sinh môi trường phải làm việc đến tận tờ mờ sáng hôm sau mới xong. Ảnh: Ngọc Hiệp

Thỉnh thoảng, một lời cảm ơn, một chai nước mát, hay ánh nhìn thiện cảm từ người qua đường cũng đủ sưởi ấm lòng họ. Song, sự ghi nhận ấy còn quá ít, trong khi nỗi mệt mỏi và cảm giác ít được trân trọng vẫn luôn thường trực. Công việc thầm lặng, ít được chú ý, nhưng thành quả hiển hiện rõ ràng mỗi sáng. Đường phố sạch sẽ, công viên gọn gàng, khu dân cư không còn rác thải tồn đọng. Công nhân vệ sinh chính là người giữ cho Hà Nội một diện mạo văn minh, sạch, đẹp.

Hiểm nguy nhiều, nhưng thu nhập công nhân vệ sinh lại khiêm tốn. Lương cơ bản thấp, phụ cấp ca đêm và độc hại chỉ vài trăm nghìn đồng, khó bù đắp những mất mát sức khỏe. “Nghề này vất vả, nguy hiểm nhưng lương chẳng đáng bao nhiêu. Nếu có việc khác, chắc tôi đã chuyển từ lâu. Nhưng tuổi cao, ít cơ hội, nên đành gắn bó để nuôi gia đình”, anh Phạm Văn Học tâm sự.

Theo Công đoàn Công ty URENCO, thu nhập bình quân của công nhân môi trường Hà Nội khoảng 8,45 triệu đồng/người/tháng, nhưng thực lĩnh chỉ còn 7 - 7,2 triệu đồng sau khi trừ chi phí. Trong khi đó, giá thuê trọ, điện nước, xăng xe ngày càng tăng. “So với thành phố Hồ Chí Minh hay tỉnh Nghệ An, thu nhập của công nhân vệ sinh môi trường ở Hà Nội thấp hơn rõ rệt, trong khi chi phí sinh hoạt lại cao”, bà Hoàng Thị Bích Hạnh nhận định.

Các chuyên gia lao động cho rằng, nghề vệ sinh môi trường thuộc nhóm lao động đặc thù, nặng nhọc, độc hại, nhưng chính sách hiện hành chưa thực sự bao quát hết đặc thù nghề nghiệp. Nhiều quyền lợi theo Luật Lao động 2019 (như phụ cấp ca đêm tối thiểu 30%) chưa được áp dụng đầy đủ.

Ông Trịnh Minh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý chất thải rắn (Trung tâm Kỹ thuật nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) cho rằng, nếu không có cơ chế đãi ngộ hợp lý, rất khó thu hút và giữ chân lao động mới. Thành phố Hà Nội có gần 10 triệu dân, lượng rác thải phát sinh mỗi ngày hơn 7.600 tấn, nếu thiếu công nhân môi trường, nguy cơ rác thải ùn ứ là hiện hữu.

Phía sau ánh đèn lung linh của Hà Nội là bóng dáng thầm lặng của những công nhân môi trường - những người giữ cho Thủ đô luôn sạch, đẹp. Họ chấp nhận hiểm nguy, hy sinh niềm vui sum vầy để đổi lấy sự sạch đẹp của thành phố. Tri ân họ, không chỉ dừng lại ở những lời cảm ơn, mà quan trọng hơn là chính sách cụ thể, nhân văn và bền vững. Bởi, sự phát triển của một đô thị hiện đại không thể tách rời sự chăm lo cho những con người đang ngày đêm gìn giữ hơi thở trong lành cho cộng đồng.

Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội (URENCO) là doanh nghiệp nhà nước trực thuộc UBND thành phố Hà Nội. Hiện, Công ty có gần 5.000 cán bộ, công nhân viên, với 8 chi nhánh, 9 công ty con, hoạt động trên toàn địa bàn thành phố. Trung bình mỗi ngày, URENCO phải thu gom, vận chuyển, xử lý hàng nghìn tấn rác thải sinh hoạt trên địa bàn thành phố. Công đoàn Công ty hiện quản lý 2.460 đoàn viên, trong đó nữ chiếm 60%. Hằng năm, có hàng chục trường hợp công nhân gặp tai nạn hoặc mắc bệnh nghề nghiệp.

Nhóm phóng viên