Bài cuối: Kiến tạo không gian phát triển mới

Dòng sông lịch sử, dòng sông văn hóa

Từ thượng nguồn xa xôi, sông Hồng mang theo dòng nước cuộn chảy, bồi đắp nên những cánh đồng màu mỡ, nuôi dưỡng cuộc sống của hàng triệu con người. Người Việt từ thuở sơ khai đã gắn bó mật thiết với dòng sông này, hình thành nên những làng chài, phố thị, những nếp nhà ven sông soi bóng xuống làn nước đỏ nặng phù sa.

Tam quan đền Thượng.

Đền Thượng - nơi thờ Quốc công Tiết chế Hưng đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn có công giữ yên bờ cõi tại thành phố Lào Cai (Ảnh: Mạnh Cường).

Rước kiệu qua cầu bắc qua sông Hồng tại Lễ hội đền Thượng, thành phố Lào Cai (Ảnh: Ngọc Bằng).

Màn sử thi tái hiện hình ảnh Thần vệ quốc Hoàng Bảy.

Lễ hội đền Bảo Hà - nơi thờ Thần vệ quốc Hoàng Bảy tại xã Bảo Hà, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai.

Theo tư liệu lịch sử, sông Hồng không chỉ là huyết mạch kinh tế, giao thương, mà còn chứng kiến những trang sử hào hùng của dân tộc. Trên những dòng nước cuộn chảy, thủy quân Tây Sơn năm 1786 đã ngược dòng phá đoàn thuyền chiến của Chúa Trịnh, mở đường thống nhất giang sơn. Cũng chính nơi đây, mùa xuân Kỷ Dậu 1789, đại quân Quang Trung hành quân thần tốc, vượt sông tiến vào Thăng Long, đập tan 29 vạn quân Thanh. Dòng nước đỏ ngày ấy từng nhuộm máu quân thù, chứng kiến những chiến công oanh liệt của cha ông.

Tái hiện chiến thắng Kỷ Dậu đại phá quân Thanh năm 1789.

Làng cổ Đường Lâm, một trong những di tích lịch sử - văn hóa tiêu biểu ven sông Hồng trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Bao đời nay, sông Hồng không chỉ là chứng nhân của lịch sử mà còn là linh hồn của văn hóa Bắc Bộ. Những câu ca dao, những điệu hát chèo, quan họ vang vọng bên bến nước, những phiên chợ ven sông tấp nập thuyền bè, tất cả tạo nên một bức tranh sống động về cuộc sống của con người nơi đây.

Sông Hồng - một chứng nhân lịch sử của các vùng đất chảy qua, hình thành nên các đô thị, làng mạc trù phú, xanh tươi.

Hướng về dòng sông - đánh thức một tiềm năng

Trải qua bao biến thiên thời cuộc, có lúc, con người quay lưng lại với sông Hồng, những đô thị ven sông phát triển dàn trải, thiếu sự gắn kết với dòng chảy lịch sử. Nhưng hôm nay, một tư duy mới đang dần hình thành, một cách tiếp cận mới đang mở ra. Các tỉnh dọc sông Hồng đang hướng đô thị về phía dòng sông để khai thác tiềm năng kinh tế, văn hóa nhưng vẫn giữ gìn và bảo vệ giá trị lịch sử.

Đô thị bên sông Hồng tại thành phố Lào Cai.

Tại Lào Cai, quy hoạch tỉnh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã xác định rõ: Phát triển trục kinh tế động lực dọc sông Hồng, kết nối vùng Tây Nam Trung Quốc với cả nước. Không chỉ đơn thuần là một trục giao thương, nơi đây còn hình thành những cực tăng trưởng, những đô thị hiện đại nhưng vẫn hài hòa với thiên nhiên.

Tại thành phố Lào Cai, một đô thị hiện hữu hai bên bờ sông hiện đại, năng động đã và đang tạo diện mạo mới cho dòng sông. Sông làm nên chất thơ cho phố, phố soi bóng bên sông hòa quyện hài hòa, tựa bức tranh thủy mặc.

Sông Hồng đoạn chảy qua thành phố Yên Bái.

Xuôi dòng về Yên Bái, thành phố Yên Bái đang vươn mình trở thành đô thị hai bên sông Hồng, đóng vai trò “trái tim” của vùng Tây Bắc. Theo quy hoạch, dọc sông Hồng sẽ xuất hiện 7 đô thị, mỗi đô thị mang một sắc thái riêng nhưng cùng hướng đến mục tiêu chung là phát huy tối đa lợi thế mà dòng sông mang lại.

Một góc thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.

Ở ngã ba Bạch Hạc, thành phố Việt Trì cũng đang chuyển mình mạnh mẽ. Định hướng phát triển theo mô hình "Một hành lang, một vành đai xanh", Việt Trì không chỉ mở rộng không gian đô thị mà còn giữ gìn cảnh quan thiên nhiên, tạo nên một đô thị sinh thái ven sông. Tỉnh Phú Thọ cũng đặt mục tiêu đưa tỷ lệ đô thị hóa đạt 32% vào năm 2030, biến Việt Trì thành thành phố lễ hội, nơi hội tụ tâm hồn dân tộc.

Đồ án điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 định hướng sông Hồng là 1 trong 5 trục phát triển của Thủ đô. Ảnh: Nhật Nam

Còn tại Thủ đô Hà Nội, sông Hồng đang được nâng tầm thành trục không gian cảnh quan chủ đạo, trục kinh tế, thương mại, du lịch, văn hóa. Theo quy hoạch đến năm 2045, sông Hồng sẽ trở thành biểu tượng phát triển của một Hà Nội xanh, sinh thái và hiện đại.

Nhìn rộng ra, việc phát triển các đô thị ven sông không chỉ mang tính cục bộ mà cần một chiến lược tổng thể, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các tỉnh, thành nơi con sông chảy qua. Không thể để mỗi địa phương phát triển theo một hướng riêng lẻ, mà cần có sự tích hợp trong quy hoạch vùng, tạo nên một hành lang kinh tế - văn hóa - du lịch liên hoàn.

Chủ trương sáp nhập tỉnh mà Trung ương đang triển khai cũng mở ra một cơ hội lớn để tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao khả năng tự cân đối ngân sách và tăng sức cạnh tranh. Khi các tỉnh nhỏ hợp lại, tiềm năng kinh tế sẽ được khai thác hiệu quả hơn, các trung tâm kinh tế lớn sẽ hình thành, thu hút đầu tư mạnh mẽ hơn.

Việc phát triển đô thị ven sông không chỉ đơn thuần xây dựng nhà cao tầng, mở rộng đường sá, mà quan trọng hơn là tạo nên một bản phối hài hòa giữa thiên nhiên và con người, phải đặt mỗi tỉnh trong tổng thể của liên vùng, liên kết vùng và cả nước. Những bến sông sẽ không còn quạnh vắng, những con phố sẽ hướng mặt ra sông thay vì quay lưng lại như trước. Một thành phố bên sông không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn là không gian sống, không gian văn hóa, nơi con người và thiên nhiên giao hòa trong một tổng thể bền vững.

Bảo đảm tính tổng thể, đồng bộ, thống nhất trong quy hoạch

Dọc theo dòng sông, các đô thị từ Lào Cai, Yên Bái, Việt Trì đến Hà Nội và Thái Bình đã được hình thành và phát triển qua nhiều thế kỷ, là những trung tâm kinh tế, văn hóa và giao thông. Quy hoạch đô thị dọc sông Hồng không chỉ khai thác hiệu quả quỹ đất mà còn định hướng phát triển bền vững, giữ gìn vẻ đẹp tự nhiên và hài hòa với môi trường. Tuy nhiên, công tác quy hoạch hiện tại vẫn còn nhiều hạn chế, đặt ra yêu cầu cấp thiết về một chiến lược tổng thể và liên kết vùng để đảm bảo sự phát triển bền vững cho dòng sông và các đô thị ven sông.

Tiến sĩ, Kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam.

Do sự khác nhau về nguồn lực kinh tế, ngôn ngữ thiết kế và tầm nhìn quy hoạch, các đô thị ven sông được định hình với phong cách đa dạng, nhưng thiếu tính đồng bộ. Như Hà Nội tập trung phát triển đô thị hiện đại và các khu đô thị mới, đôi khi làm lu mờ giá trị lịch sử và văn hóa ven sông; thành phố Việt Trì chưa khai thác hết tiềm năng văn hóa và du lịch ven sông, tập trung nhiều vào công nghiệp và giao thông; Thái Bình tập trung phát triển nông nghiệp là chủ đạo, nhưng các khu dân cư và khu đô thị sinh thái vẫn chưa được đầu tư đồng bộ... Sự khác biệt này không chỉ làm giảm tính thẩm mỹ của khu vực mà còn ảnh hưởng đến khả năng hợp tác giữa các địa phương trong phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Việc quy hoạch đô thị ven sông Hồng đôi khi chưa đảm bảo yếu tố bền vững, dẫn đến nguy cơ xâm phạm hành lang thoát lũ của dòng sông, suy giảm chất lượng nước và mất cân bằng sinh thái. Cùng với đó áp lực từ đô thị hóa nhanh chóng làm mất đi vẻ đẹp tự nhiên và không gian sống xanh ven sông.

Quy hoạch các đô thị dọc sông Hồng cần một chiến lược tổng thể từ thượng nguồn đến hạ lưu.

Để khắc phục các hạn chế hiện tại, cần có một chiến lược quy hoạch tổng thể cho các đô thị dọc sông Hồng, bao gồm xây dựng quy hoạch chung cho toàn bộ khu vực dọc sông Hồng, từ thượng nguồn (Lào Cai, Yên Bái) đến hạ nguồn (Hà Nội, Thái Bình), đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương. Định hình phong cách quy hoạch đồng bộ, phù hợp với đặc điểm tự nhiên và văn hóa của dòng sông, tạo nên những đô thị ven sông đẹp và hài hòa. Đặt yếu tố bảo vệ môi trường lên hàng đầu trong quy hoạch, với các giải pháp như xây dựng đô thị xanh, hạn chế xâm lấn hành lang thoát lũ và xử lý ô nhiễm nguồn nước.

Công tác quy hoạch cũng cần tập trung vào các dự án phát triển dài hạn, bền vững, nhằm giữ gìn vẻ đẹp tự nhiên của dòng sông và bảo vệ nguồn tài nguyên cho các thế hệ tương lai.

Sông Hồng ngân lên khúc ca mới

Từ những ngày đầu dựng nước, sông Hồng đã ôm trọn trong lòng bao trầm tích văn hóa, lịch sử. Trên dòng sông ấy, những con thuyền từng ngược xuôi chở theo khát vọng mở mang bờ cõi. Dòng nước cuộn chảy từng chứng kiến bao thăng trầm của đất nước, lúc lặng lẽ hiền hòa, lúc cuộn trào dữ dội như chính tâm hồn người Việt.

Với sự quan tâm đúng mức, sông Hồng không chỉ là dòng chảy văn hóa, lịch sử mà sẽ thực sự tạo thêm những đô thị hiện đại, hòa quyện hài hòa giữa con người và thiên nhiên (Ảnh: Ngọc Thành).

Hôm nay, sông Hồng đang dần được đánh thức, những đô thị ven sông đang vươn mình mạnh mẽ, những cây cầu nối nhịp đôi bờ, những con đường mới mở ra chân trời rộng lớn. Một dòng sông không còn chỉ là chứng nhân của lịch sử mà đang trở thành động lực phát triển, một trục kinh tế sôi động, một biểu tượng của sự đổi thay.

Rồi đây, khi ánh hoàng hôn nhuộm đỏ dòng nước, những con phố ven sông lung linh trong ánh đèn, những nhịp cầu nối đôi bờ nhộn nhịp người xe, sông Hồng sẽ không còn chỉ là dòng chảy của quá khứ mà sẽ ngân lên khúc ca ngày mới. Một khúc ca của sự phát triển, của hội nhập, của một dân tộc đang vươn mình mạnh mẽ, sẵn sàng bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của những khát vọng lớn lao.

Mạnh Dũng - Nguyễn Thành Phú