Bài hát Nga trong tâm hồn người Việt

Hằng năm, không chỉ nước Nga, mà gần như cả nhân loại kỷ niệm ngày Hồng quân Liên Xô chiến thắng phát xít Đức, cứu nhân loại thoát khỏi thảm họa diệt chủng trên diện rộng. Gần 30 triệu người Xô Viết đã hy sinh trong cuộc chiến tranh chỉ diễn ra có 4 năm.

Đó là sự hy sinh khủng khiếp. Nhưng nếu ta nhớ lại, bao nhiêu triệu người trên thế giới đã bị phát xít Đức, phát xít Nhật đưa vào lò thiêu người, bị hành hạ cho tới chết, bị thủ tiêu hàng loạt, ta sẽ thấy mục đích vĩ đại của sự hy sinh kia.

Đã có rất nhiều bài hát Nga, hồi đó gọi là “bài hát Liên Xô” ra đời trong cuộc chiến tranh Vệ quốc chống phát xít, và ra đời sau khi kết thúc chiến tranh. Những bài hát ấy đã bằng nhiều con đường, nhiều cách phổ biến khác nhau để đến với hàng triệu người Việt Nam, đặc biệt là đến với những người lính miền Bắc Việt Nam rời ghế nhà trường, cầm súng ra trận.

Họ đã mang theo trong hành trang, trong trí nhớ của mình những bài hát Nga vừa đằm thắm trữ tình, vừa hùng tráng bi thương, vào thẳng các mặt trận miền Nam. Và tới năm 1972, khi miền Bắc “tổng động viên”, thì những bài hát Nga đã âm vang trong các chiến hào từ Quảng Trị tới mũi Cà Mau, theo chân những chàng trai “lính Bắc” trẻ trung, hồn nhiên, có học vấn và sẵn sàng hy sinh.

Ngày đó, từ chiến trường Nam Bộ, tôi vẫn còn nhớ, cứ mỗi lần mấy anh em thân thiết chúng tôi gặp nhau, dù giữa đường ra trận hay giữa những cánh rừng bom B52 cày xới, thì những bài hát Nga lại vang lên. Dĩ nhiên, chúng tôi cũng hát rất nhiều bài hát Việt.

Có những bài chúng tôi thuộc lời Nga, có những bài chúng tôi chỉ thuộc lời Việt. Nhưng dù được cất lên với ngôn ngữ nào, thì những bài hát Nga ấy đã chiếm lĩnh chúng tôi hoàn toàn. Chúng tôi say sưa hát, dù chỉ gặp nhau trong một giờ hay thậm chí nửa giờ.

Vì sao âm nhạc, lại là âm nhạc Nga, có thể chiếm chỗ sâu đến như thế trong tâm hồn những người lính Việt chúng tôi? Bây giờ nghĩ lại, hình như chính những nỗi niềm vừa mang tinh thần công dân, vừa mang tính cá nhân thấm đẫm trong những bài hát Nga ấy đã chinh phục chúng tôi.

Chúng tôi ra trận, nhưng chúng tôi là những con người, chứ không phải những cái máy. Mà con người thì có tình cảm, thậm chí có những tình cảm hơi bi thương, tại sao không chứ? Những bài hát Nga khiến chúng tôi cảm nhận được chiến tranh là nỗi bất hạnh lớn đến thế nào đối với mỗi con người, cũng là với cả nhân loại.

Nhưng lại có “cuộc chiến tranh thần thánh” khi con người đứng lên bảo vệ quê hương mình, Tổ quốc mình, ngôi nhà mình, những người thân yêu của mình. Khi đó với họ, chiến tranh vệ quốc, sự hy sinh là điều họ sẵn sàng chấp nhận.

Những giai điệu tha thiết của những bài hát Nga, nơi “tâm hồn Nga” được bộc lộ mãnh liệt nhất, đã kết nối được với tâm hồn những người lính trẻ Việt Nam. Âm nhạc là của con người, của toàn nhân loại.

Nhưng âm nhạc ấy chỉ đi vào lòng người khi nó nói lên, hát lên được số phận con người, nhất là số phận con người trong chiến tranh, trong nghịch cảnh, kể cả trong thảm cảnh.

Tượng đài tưởng niệm các chiến sĩ tình nguyện quốc tế Việt Nam tham gia chiến đấu bảo vệ Thủ đô Moskva trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (1941 - 1945) tại Liên bang Nga. Ảnh: Duy Trinh/TTXVN

“Giờ này anh về đâu/ Hỡi người bạn cũ cùng binh đoàn/ Đã dấn bước cùng nhau trên con đường sáng/ Nếu giờ này bạn hiền còn thiếu một gia đình/ Xin bạn đừng ngại ngần về chốn quê tôi/ Miền đồng quê phì nhiêu/ Nông trường lời hát hòa êm đềm/ Có nhiều cô đẹp như khúc ca ban chiều/...” (Giờ này anh về đâu).

Tôi đã hát đi hát lại bài hát này suốt tuổi trẻ của tôi, giờ chợt nghĩ, vì sao bài hát Nga này lại “ăn” vào mình sâu đến thế? Có lẽ, chính vì cái tình của đồng đội đã anh dũng chiến đấu, cùng nhau vượt qua bao khó khăn...

Một nền âm nhạc lớn là một nền âm nhạc có số phận. Đó là số phận của nhân dân của đất nước và của con người đã được nền âm nhạc ấy làm vang lên bởi những giai điệu vĩnh hằng.

NHẬT CHUNG