Bài học về tâm thế nhân dân

Cách mạng Tháng Tám thành công là do tinh thần yêu nước, đoàn kết, ý chí quật cường của các tầng lớp nhân dân ta, một lòng đi theo Đảng và được Đảng lãnh đạo qua các cuộc tổng diễn tập, đã quyết vùng lên giành độc lập cho dân tộc. Trong ảnh: Không khí Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 19/8/1945.

Bài học Cách mạng Tháng Tám là câu chuyện cách đây đã 75 năm nhưng phải nói là lúc đó, những người làm cách mạng đã rất có ý thức từ trong hiện thực lịch sử sớm nhận ra bài học để phát triển lâu dài. Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, chỉ một năm sau, khi kỷ niệm 1 năm Tổng khởi nghĩa tháng Tám, nhà cách mạng Trường Chinh đã đặt vấn đề phải tổng kết lịch sử để tìm ra bài học. Nhờ vào đó mà thời ấy chúng ta đã có thể phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân vào một thời kỳ lịch sử cụ thể và vượt qua những thử thách rất lớn. Đoàn kết trên cơ sở một sự đồng thuận cao về lợi ích. Đó là cả dân tộc chỉ có một mục tiêu rõ ràng, một lợi ích rõ ràng: Giành độc lập dân tộc.

Khi đã thống nhất được mục tiêu thì sẽ thống nhất được ý chí hành động. Ông Dương Trung Quốc phân tích: Ngay khi Quốc dân đại hội còn đang họp trên Tân Trào để ra lệnh Tổng khởi nghĩa thì Hà Nội chưa nhận được lệnh Tổng khởi nghĩa của Trung ương đã khởi nghĩa rồi. Những nhà lãnh đạo khởi nghĩa ở Hà Nội nói rằng họ quán triệt tinh thần của Chỉ thị: “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Cho nên kể cả ở Sài Gòn khoảng cách xa như thế nhưng theo hồi ức của cụ Trần Văn Giàu thì chưa nhận được lệnh nhưng hành xử và hành động hết sức là thống nhất với nhau. Thậm chí có chi tiết trong Nam không nhận được bài Tuyên ngôn Độc lập của Hồ Chủ tịch qua làn sóng điện. Khi ông Trần Văn Giàu buộc lòng phải lên diễn thuyết thì sau đó, điều quan trọng nhất, rất mừng là sau này khi nhận được Tuyên ngôn độc lập thấy nội dung căn bản là thống nhất. Như vậy, có thể thấy ý chí thống nhất là rất quan trọng. Ý chí có được không chỉ ở góc độ tổ chức mà ở chỗ thống nhất mục tiêu vì độc lập dân tộc rất sáng tỏ.

Bài học Cách mạng Tháng Tám, theo nhà sử học Dương Trung Quốc, nhìn vào ngày nay rất sáng tỏ. Thậm chí tháng 11-1945 để bảo đảm đại đoàn kết dân tộc, Đảng Cộng sản Đông Dương còn rút vào bí mật, tuyên bố tự giải tán chỉ để công khai một Hội nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở Đông Dương. Rõ ràng khi đặt lợi ích dân tộc lên cao thì chúng ta tìm được sức mạnh. Vấn đề cơ bản là phải tìm được tiếng nói đồng thuận với nhân dân. Cho nên bài học cơ bản của Cách mạng Tháng Tám đến ngày hôm nay thể hiện ở việc tạo ra mục tiêu đại đoàn kết nhưng phải có môi trường dân chủ thì mới phát huy được tất cả lòng yêu nước của người dân phục vụ cho mục tiêu đúng đắn. Mỗi người đều phải biết hy sinh cái riêng của mình vì lợi ích chung. Việc Đảng Cộng sản Đông Dương rút vào bí mật tuyên bố tự giải tán – một Đảng được hình thành trong môi trường rất là khắc nghiệt, bao nhiêu người hy sinh mới xác lập được vị trí ấy - thế mà sẵn sàng tuyên bố tự giải tán (cho dù chỉ là hình thức) để hợp lòng dân, là để tìm một sự đoàn kết rộng lớn hơn.

Bài học về đại đoàn kết dân tộc nhìn từ sau ngày Độc lập 2-9, là bài học về hy sinh lợi ích vì sự nghiệp chung. Theo ông Quốc, hồi đó rất nhiều Bộ trưởng là Việt Minh sẵn sàng từ bỏ vị trí của mình để giao cho những nhân vật khác, để mở rộng khối đại đoàn kết trong Chính phủ. “Ngay kể cả đối với một số đảng phái đối lập thì Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng dùng sách lược là mời vào tham gia Quốc hội để dùng thực tiễn và sức mạnh của toàn dân trở thành yếu tố thúc đẩy sự phát triển cách mạng, loại trừ những phần tử cơ hội, thu hút những người mà còn có thể có sự dao động. Tôi cho đấy là bài học rất lớn để tìm cách thuyết phục người dân vì lợi ích quốc gia và hy sinh cả chính quyền lợi của tổ chức”.
Về thời cơ và tầm nhìn của lãnh tụ Hồ Chí Minh trong vai trò quyết định thành công của Cách mạng tháng Tám, theo nhà sử học, là rất quan trọng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nắm được thời cơ nhờ có tầm nhìn ra thế giới. Bên cạnh đó còn có việc rất quan trọng là phải nhìn ra được tâm thế nhân dân. Bài học của khởi nghĩa Hà Nội rất rõ. Chủ trương lớn thì đã được quán triệt rồi, từ Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 cho đến Chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Nhưng xác định được chủ trương rồi, thời cơ lại ở tâm thế người dân – nhà sử học Dương Trung Quốc lưu ý: “Phát xít Nhật đầu hàng cái đó ai cũng biết, nhưng người dân đã sẵn sàng cho khởi nghĩa chưa? Nếu chúng ta đọc hồi ký của các nhà cách mạng thì một trong những băn khoăn lớn nhất của các nhà lãnh đạo thời ấy là phát động khởi nghĩa có thành khởi nghĩa non hay không? Có thất bại hay không? Vì trước đó đã có nhiều bài học rồi. Từ bài học của Việt Nam Quốc dân Đảng cho đến những bài học của những nhà cách mạng khác. Nhưng cái thước đo để những nhà lãnh đạo của Hà Nội quyết định khởi nghĩa là nghe được tiếng nói của người dân. Quyết định để Hà Nội khởi nghĩa trước khi nhận được lệnh của Trung ương chính là nắm bắt được nguyện vọng của người dân. Cho nên chỉ sau một cuộc biểu tình 17-8 mà danh nghĩa là để ủng hộ Chính phủ Trần Trọng Kim, khi đã thấy được lòng người, khi bài Tiến quân ca được hát lên, khi lá cờ đỏ sao vàng được thả xuống… Khi người lãnh đạo thấy được người dân đồng thuận với những nhân tố ấy thì chỉ 2 ngày sau Khởi nghĩa đã nổ ra, rất hòa bình”.

Vẫn theo nhà sử học Dương Trung Quốc: Khi nghe tin Hà Nội đã khởi nghĩa giành chính quyền thì Quốc dân Đại hội vẫn còn đang họp, đạo quân Nam tiến của Đại tướng Võ Nguyên Giáp với đại đội Việt - Mỹ còn đang ở Thái Nguyên thì Hà Nội đã khởi nghĩa rồi. Trong hồi ức các nhà cách mạng còn viết rõ, khi báo cáo với Cụ Hồ là Hà Nội đã khởi nghĩa giành chính quyền xong, lúc ấy đang ốm, thì Cụ nói rất đơn giản: Thế thì về Hà Nội thôi. Và các hồi ức đều kể là tất cả mọi người đang ở Tân Trào đều kéo về Hà Nội, bằng mọi phương tiện. Lúc ấy đang có một trận lụt rất lớn, đê sông Thao bị vỡ. Cảm xúc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi viết trong hồi ký là đến đâu còn chỗ đất nào nhô lên khỏi mặt nước được là chỗ ấy có lá cờ đỏ sao vàng.

Như vậy, bài học quan trọng nhất ở đây là đủ năng lực nắm bắt được cơ hội. Bởi vì chỉ làm muộn tí nữa thì quân Đồng minh vào rồi – ông Dương Trung Quốc phân tích - Ngay cả việc tổ chức ngày Độc lập, chọn ngày 2-9 chủ nhật ấy là bởi không thể lùi được nữa. Ngày 3-9 là các đạo quân đầu tiên của quốc dân Đảng Trung Hoa thuộc phe Đồng minh đã vào để giải giáp quân Phát xít, tình hình sẽ rất phức tạp.

Nói về một Đại đội Việt – Mỹ tham gia vào Tổng khởi nghĩa tháng Tám, theo nhà sử học Dương Trung Quốc, đó cũng là một chi tiết thể hiện tầm vóc Hồ Chí Minh: “Việc Chủ tịch Hồ Chí Minh kết nối đồng minh với Mỹ thực ra tác động trực tiếp có được bao nhiêu, một đại đội Việt – Mỹ chưa kịp tác chiến, nhưng quan trọng nhất là nhờ tầm nhìn sáng suốt rằng Đồng minh sẽ chiến thắng Phát xít thì bằng cách hành xử ấy Chủ tịch Hồ Chí Minh muốn đặt Cách mạng Việt Nam trong cuộc chiến giữa các lực lượng dân chủ Đồng minh chống chủ nghĩa Phát xít nên khi Phát xít sụp đổ thì Việt Minh đương nhiên là lực lượng Đồng Minh, lực lượng chiến thắng, có tư cách pháp nhân để xác lập nền độc lập của mình”.

75 năm đã trôi qua, bài học lịch sử từ mùa thu cách mạng đang chuyển tới hôm nay nhiều thông điệp, đó là những bài học về lòng dân, về đại đoàn kết dân tộc, về tầm nhìn, về thời cơ và quan trọng là tâm thế nhân dân. Khi đã thấy được lòng dân ủng hộ, Cách mạng đã nhất định thành công.

Ngọc Anh