'Bản đồ' vũ khí toàn cầu: Quán quân không đổi, xuất hiện nhân tố muốn định hình cuộc chơi

Trung Quốc tăng cường tự sản xuất vũ khí, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu. (Nguồn: SCMP)

Trung Quốc giảm phụ thuộc

Theo tờ SCMP ngày 10/3, báo cáo của Viện nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI) cho thấy, các vũ khí công nghệ cao do Trung Quốc phát triển đang thay thế vũ khí nhập khẩu trong một số lĩnh vực.

Lượng vũ khí nhập khẩu của quốc gia Đông Bắc Á này đã giảm gần 2/3 trong 5 năm qua khi các giao dịch mua sắm ngày càng được thay thế bằng hàng trong nước. Cụ thể, lượng vũ khí nhập khẩu của Bắc Kinh đã giảm 64% trong giai đoạn 2020-2024, so với giai đoạn 5 năm trước đó.

Nguyên nhân của sự thay đổi này là do Trung Quốc thúc đẩy ngành công nghiệp vũ khí trong nước với các hệ thống được thiết kế và sản xuất tại địa phương, thay thế các thiết bị trước đây chủ yếu mua từ Nga.

Theo ông Siemon Wezeman, nghiên cứu viên cấp cao của SIPRI, Bắc Kinh đã mất 30 năm để thay thế liên tiếp các vũ khí công nghệ cao nhập khẩu bằng các công nghệ nội địa.

Trong 5 năm qua, những mặt hàng lớn nhất mà Trung Quốc vẫn nhập khẩu từ Nga là trực thăng và động cơ máy bay chiến đấu. Tuy nhiên, nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới đã có nhiều đột phá trong lĩnh vực này.

Trung Quốc hiện tự sản xuất động cơ cho máy bay chiến đấu, máy bay vận tải và tàu chiến. Thêm vào đó, nước này đã phát triển trực thăng riêng và đang dần ngưng nhập khẩu trực thăng từ xứ bạch dương và cả từ châu Âu.

Việc giảm nhập khẩu vũ khí của Trung Quốc cũng góp phần làm giảm tổng thể 21% các lô hàng vũ khí xuất đến các quốc gia ở châu Á và châu Đại Dương.

Theo báo cáo của SIPRI, lượng vũ khí nhập khẩu vào Đông Á giảm 22%. Nhật Bản là quốc gia duy nhất trong khu vực tăng nhập khẩu với mức tăng 93%.

Trung Quốc cũng lần đầu tiên rời khỏi top 10 nước nhập khẩu vũ khí lớn nhất kể giai đoạn 1990-1994.

Ukraine trở thành nước tiếp nhận vũ khí lớn nhất thế giới, phần lớn đến từ Mỹ. (Nguồn: AA)

Châu Âu tăng gấp đôi nhu cầu

Do tác động từ cuộc xung đột Nga-Ukraine, châu Âu đã tăng gấp đôi lượng vũ khí nhập khẩu, với mức tăng chung 155% trong giai đoạn 2020-2024. Ukraine cũng là quốc gia châu Âu duy nhất lọt vào top 10 nước nhập khẩu vũ khí lớn nhất.

Quốc gia Đông Âu này đã trở thành nước tiếp nhận vũ khí lớn nhất thế giới, chiếm 8,8% lượng vũ khí xuất khẩu toàn cầu. Ít nhất 35 quốc gia đã gửi vũ khí đến Ukraine khi cuộc xung đột nổ ra năm 2022, nhiều đợt chuyển giao vũ khí vẫn đang được tiến hành. Hầu hết lượng vũ khí này đến từ Mỹ (chiếm 45%), tiếp theo là Đức với 12% và Ba Lan 11%.

Các thành viên châu Âu thuộc Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đã chứng kiến mức tăng 105% vũ khí nhập khẩu trong giai đoạn 2020-2024 (tăng gấp đôi so với giai đoạn 5 năm trước đó), với 64% lượng vũ khí đến từ Mỹ.

Các nhà cung cấp vũ khí chủ yếu khác cho các thành viên NATO là Pháp, Hàn Quốc, Đức và Israel.

Theo báo cáo, sự gia tăng nhập khẩu vũ khí giữa các quốc gia thành viên liên minh quân sự trên là do phản ứng đối với cuộc xung đột Nga-Ukraine cũng như sự không chắc chắn về chính sách đối ngoại của Washington trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump.

Lựa chọn ưu tiên

Trung Quốc là nước xuất khẩu vũ khí lớn thứ tư toàn cầu, song lượng vũ khí xuất khẩu của nước này đã giảm 5,4% so với giai đoạn 2015-2019, cũng như thị phần bán vũ khí toàn cầu giảm từ 6,2% xuống 5,9%.

Bất chấp những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm tăng lượng vũ khí xuất khẩu, các thị trường lớn như Ấn Độ, Nhật Bản và Trung Đông không tiếp cận các nhà cung cấp của Trung Quốc vì lo ngại tác động tiềm tàng đến mối quan hệ của họ với Mỹ và các nước phương Tây khác.

Chuyên gia Wezeman nhận định: "Nhiều quốc gia mua vũ khí, không chỉ vì vũ khí mà còn vì mối quan hệ với nhà cung cấp - mối quan hệ liên minh".

Ví dụ các nước Trung Đông, những giao dịch vũ khí giữa các quốc gia khu vực này với nhà cung cấp sẽ củng cố mối quan hệ của họ với phương Tây và tìm kiếm sự hỗ trợ trong trường hợp cần thiết.

Báo cáo của SIPRI ghi nhận, Mỹ tiếp tục đứng đầu danh sách các nhà cung cấp vũ khí lớn nhất thế giới, mức tăng 21%, nâng thị phần xuất khẩu vũ khí của nước này trên toàn cầu lên 43%.

Châu Âu đã vượt qua Trung Đông để lần đầu tiên sau 2 thập niên trở thành khách hàng lớn nhất của Mỹ tính theo khu vực, chiếm 35% lượng xuất khẩu vũ khí của nền kinh tế số 1 thế giới. Tuy nhiên, Saudi Arabia là nước tiếp nhận vũ khí lớn nhất với 12% thị phần.

Ngược lại, xuất khẩu vũ khí quân sự của Nga đã giảm 64%. Theo đó, thị phần toàn cầu giảm mạnh từ 21% trong giai đoạn 2015-2019 xuống chỉ còn 7,8% trong giai đoạn tiếp theo, đưa nước này xuống vị trí thứ ba sau Pháp - quốc gia xuất khẩu vũ khí lớn thứ hai thế giới với thị phần 9,6%.

Vy Anh