Bản ghi âm tiết lộ âm thanh đầu tiên được biết đến của cá mập
Một nghiên cứu đột phá mới đây cho thấy một loài cá mập có thể phát ra âm thanh nhiều hơn so với những gì chúng ta nghĩ trước đây.
Theo kênh CNN ngày 26/3, cá mập từ lâu đã "khét tiếng" là những kẻ săn mồi thầm lặng. Chúng là những thợ săn đầy bí ẩn dưới đại dương và không có cơ quan tạo ra âm thanh như nhiều loài cá khác. Tuy nhiên, một nghiên cứu đột phá mới đây cho thấy một loài cá mập có thể phát ra âm thanh nhiều hơn so với những gì chúng ta nghĩ trước đây. Âm thanh của loài cá mập này tương tự như âm thanh khi một quả bóng bay bị nổ.
Phát hiện bất ngờ
Cá mập rig. Ảnh: Paul Caiger
Theo một nghiên cứu được công bố ngày 25/3 trên tạp chí Royal Society Open Science, lần đầu tiên, các nhà khoa học đã ghi nhận bằng chứng về việc cá mập rig (Mustelus lenticulatus) chủ động tạo ra âm thanh bằng cách đập răng.
Ông Neil Hammerschlag, Chủ tịch tổ chức Chuyến thám hiểm Cá mập Đại Tây Dương (Atlantic Shark Expeditions) và Giám đốc điều hành Quỹ Nghiên cứu Cá mập, nhận định: “Cách cá mập duy trì các nhóm xã hội hoặc giao tiếp trước đây được cho là chủ yếu dựa vào ngôn ngữ cơ thể và có thể là tín hiệu hóa học; nhưng phần lớn vẫn còn là một bí ẩn. Nghiên cứu này mở ra một khả năng hoàn toàn mới về giao tiếp thông qua âm thanh”.
Cá mập rig là một loài cá mập nhỏ sống ở vùng ven biển New Zealand, thường cư trú gần đáy biển và đóng vai trò quan trọng trong ngành đánh bắt thương mại của khu vực. Không giống như hầu hết các loài cá khác sử dụng bong bóng bơi - một cơ quan chứa khí giúp chúng nổi và tạo ra âm thanh, cá mập không có cơ quan này, khiến việc phát âm thanh dường như là điều khó xảy ra.
Tiến sĩ Carolin Nieder, tác giả chính của nghiên cứu, lần đầu tiên quan tâm đến khả năng phát âm thanh của cá mập khi nghe thấy một tiếng lách cách lạ trong các thí nghiệm huấn luyện hành vi khi bà đang làm nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Auckland vào năm 2021. Hiện bà Nieder là nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Phòng thí nghiệm T. Aran Mooney thuộc Viện Hải dương học Woods Hole ở Massachusetts.
Vì không thể điều tra tiếng động bí ẩn vào thời điểm đó, bà vẫn giữ mối quan tâm về vấn đề này. Giờ đây, bà Nieder và nhóm nghiên cứu đã công bố những phát hiện thú vị sau khi nghiên cứu 10 con cá mập rig còn nhỏ, gồm 5 con đực và 5 con cái được đánh bắt ngoài khơi New Zealand.
Các nhà khoa học đã nuôi cá mập trong các bể thí nghiệm lớn với điều kiện nước biển và thức ăn phù hợp từ tháng 5/2021 đến tháng 4/2022. Để ghi lại âm thanh, nhóm nghiên cứu chuyển cá mập sang các bể riêng có trang bị micro dưới nước. Khi cá mập được di chuyển giữa các bể hoặc bị giữ nhẹ, chúng bắt đầu phát ra những tiếng lách cách giống với âm thanh mà bà Nieder từng nghe trước đây.
Mỗi tiếng kêu cực kỳ ngắn, trung bình chỉ kéo dài 48 mili giây - nhanh hơn cả một cái chớp mắt của con người.
Các nhà nghiên cứu xác định âm thanh này thuộc dải tần rộng, xuất hiện trong khoảng 2,4 đến 18,5 kHz - một số trong tần số này có thể nghe được bằng tai người.
Về cường độ, âm thanh này khá lớn, đạt khoảng 156 decibel.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng hầu hết âm thanh được tạo ra trong 10 giây đầu tiên khi cá mập bị giữ, sau đó tần suất giảm dần. Trung bình, trong 10 giây đầu, mỗi con cá mập phát ra khoảng 7 tiếng lách cách, trong khi 10 giây cuối chỉ còn khoảng 2 tiếng.
Bà Nieder giải thích qua email: “Khi những con vật quen với quy trình thí nghiệm hàng ngày, chúng ngừng tạo ra âm thanh, như thể đã quen với môi trường nuôi nhốt và các thí nghiệm. Điều này khiến chúng tôi nghĩ rằng có thể đây là một hành vi tạo âm thanh thực sự, thay vì chỉ là một hiện tượng ngẫu nhiên”.
Nhóm nghiên cứu cũng quan sát thấy khoảng 70% số âm thanh được phát ra khi cá mập di chuyển chậm theo hướng trái-phải, trong khi khoảng 25% xuất hiện khi chúng di chuyển mạnh hơn, vẫy đầu hoặc thân. Chỉ 5% xảy ra khi cá mập không di chuyển rõ rệt.
Vì sao cá mập rig tạo âm thanh?
Hình ảnh những chiếc răng dẹt của cá mập rig trong thí nghiệm của Đại học Auckland. Ảnh: Eric Parmentier
Vì cá mập rig không có cơ quan chuyên biệt để tạo âm thanh, các nhà nghiên cứu tin rằng tiếng kêu này là do răng chúng đập vào nhau.
Loại răng dạng tấm của cá mập rig có thể nghiền nát các con mồi như động vật giáp xác và đây có thể là nguyên nhân tạo ra âm thanh đặc trưng, tương tự cách một số loài cá tạo âm thanh bằng cách nghiến răng.
Bà Nieder cho biết mô hình và tần số âm thanh nhất quán cho thấy đây là hành vi có chủ đích, không phải vô tình.
Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn chưa xác định chính xác mục đích của những tiếng kêu này. Một khả năng là chúng đóng vai trò như một tín hiệu báo động khi cá mập bị giữ trong thí nghiệm.
Nghiên cứu cho thấy hầu hết âm thanh này nằm ngoài phạm vi thính giác của chính cá mập rig, vốn chỉ nghe được đến khoảng 800 Hz. Nếu cá mập không sử dụng âm thanh để giao tiếp với nhau, rất có thể tiếng kêu này là một tín hiệu cảnh báo hoặc thể hiện sự hung dữ trước con mồi hoặc trong tình huống nguy hiểm.
Khả năng phát âm thanh trong môi trường tự nhiên
Với hơn 500 loài cá mập trên thế giới, vẫn chưa rõ liệu các loài cá mập khác có khả năng phát ra âm thanh tương tự hay không.
Bà Nieder nhận định: “Tôi nghĩ có khả năng một số loài cá mập khác cũng tạo ra những âm thanh tương tự. Ghi nhận này có thể giúp chúng ta bắt đầu lắng nghe cá mập nhiều hơn và có lẽ chúng ta sẽ phát hiện thêm nhiều điều thú vị về hệ sinh thái và lối sống của chúng trong các môi trường khác nhau”.
Ngoài ra, vì các âm thanh này được ghi nhận trong điều kiện phòng thí nghiệm, các nhà khoa học cũng mong muốn khám phá xem liệu cá mập rig có tạo ra những tiếng kêu này trong tự nhiên hay không và trong điều kiện nào.
Ông Hammerschlag nhận xét qua email: “Nghiên cứu này mở ra khả năng rằng những loài cá mập nhỏ này có thể 'phát tín hiệu báo động'. Khi những con cá mập nhỏ tản ra trước sự xuất hiện của cá mập lớn hơn, ngay cả khi chúng không nhìn thấy kẻ săn mồi, có thể tiếng kêu này đóng vai trò nào đó. Dù chúng ta chưa biết chắc liệu âm thanh mà cá mập rig phát ra có đơn thuần là do bị giữ hay không… nhưng điều đó mở ra nhiều câu hỏi, khả năng và hướng nghiên cứu mới trong tương lai”.
