Bản sắc Chăm trong kho tàng nghệ thuật dân gian

Biểu diễn văn nghệ dân gian Chăm trong Lễ hội Katê

Những điệu múa đặc sắc

Lâm Đồng có khoảng 41.000 người Chăm, sinh sống tập trung tại các xã: Tuy Phong, Hồng Thái, Bắc Bình, Hàm Thuận Bắc, Tân Thuận, Tánh Linh. Người Chăm theo chế độ mẫu hệ và có 2 tôn giáo chính: đạo Bàlamôn và đạo Bàni.

Lĩnh vực nghệ thuật dân gian của dân tộc Chăm rất phong phú, độc đáo, mang đậm bản sắc, được diễn xướng trong các lễ nghi, lễ hội và sinh hoạt cộng đồng. Người Chăm trước đây có khá nhiều làn điệu dân ca như: các điệu hát trong lễ nghi tín ngưỡng, hát ngâm ariya, hát đối đáp giao duyên… Các điệu hát này có mặt hầu hết trong các lễ hội, sinh hoạt cộng đồng và lao động sản xuất.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình (xã Bắc Bình) cho biết: “Múa dân gian có vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Chăm, nó tác động đến mọi sinh hoạt văn hóa của cộng đồng. Múa dân gian chứa đựng những nội dung về giá trị nhân ái, hữu hảo, biểu lộ những tình cảm tốt đẹp, trong sáng giữa con người với con người, phản ánh những tâm tư nguyện vọng của cộng đồng. Múa dân gian truyền thống Chăm luôn gắn bó chặt chẽ với âm nhạc và trên cơ sở tiết tấu của âm nhạc. Đồng thời, dàn nhạc cổ truyền đệm cho các điệu múa chủ yếu là kèn saranai và bộ gõ (trống ghinăng, paranưng, lục lạc, chiêng) nên múa dân gian truyền thống dân tộc Chăm biểu hiện khá rõ nét về tiết tấu. Đây chính là nét riêng biệt, độc đáo của nghệ thuật múa dân gian dân tộc Chăm”.

Múa tín ngưỡng dân gian là sự giao hòa giữa con người và thế giới tâm linh. Qua điệu múa, lời hát khấn và âm nhạc, cộng đồng gửi gắm ước vọng thần linh phù hộ vượt qua khó khăn, thiên tai; cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, con cháu khỏe mạnh, cuộc sống ấm no. Các điệu múa tín ngưỡng dân gian thường xuất hiện trong các lễ hội của đồng bào Chăm Bình Thuận hiện còn lưu giữ, như: múa âm dương, múa quạt tín ngưỡng, múa hát vãi chài, múa chèo thuyền, múa đạp lửa…

Vũ điệu Chăm được các thiếu nữ biểu diễn trong nghi thức rước y trang nữ thần Pô Sah Inư tại Lễ hội Katê

Lưu giữ nghệ thuật truyền thống

Ông Mã Châu Xa - nghệ nhân làm các nhạc cụ và thực hiện truyền dạy tại xã Hàm Thuận Bắc chia sẻ thêm: “Âm nhạc truyền thống dân tộc Chăm luôn gắn liền với múa và hát. Trước đây, âm nhạc truyền thống dân tộc Chăm có nhiều nhạc cụ tham gia, nhưng hiện nay chỉ còn bảo lưu và sử dụng các nhạc cụ chủ yếu là trống ghinăng, trống paranưng, chiêng, lục lạc, kèn saranai, đàn kanhi. Trong đó, trống ghinăng, trống paranưng và kèn saranai được ví như các bộ phận của vị thần. Cụ thể, kèn saranai là biểu tượng cho phần đầu; trống paranưng là phần bụng và trống ghinăng là 2 chân. Nhưng cùng với thời gian và mặt trái kinh tế thị trường đã làm gián đoạn, mất mát nhiều lĩnh vực thuộc nghệ thuật dân gian. Có nhiều làn điệu dân ca, dân vũ và âm nhạc nguyên gốc biến mất hoặc biến thể ở một số nơi không thể phục dựng lại. Điều này khiến những nghệ nhân trong cộng đồng dân tộc Chăm Lâm Đồng luôn đau đáu”.

Bởi thế, để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống, Nhà hát Nghệ thuật Lâm Đồng đã phục dựng một số điệu hát, điệu múa trong lễ nghi, tín ngưỡng, sinh hoạt cộng đồng, lao động sản xuất và phục dựng hòa điệu các nhạc cụ dân tộc Chăm theo hình thức hòa tấu. Còn tại một số trường học có đông học sinh người Chăm theo học đều có các chương trình, hội thi văn hóa, văn nghệ, tạo điều kiện cho các em tham gia biểu diễn.

Cùng với đó, Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng phối hợp với chính quyền các địa phương mở lớp truyền dạy nghệ thuật trình diễn dân gian cho thanh, thiếu niên vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Phát huy các thiết chế nhà văn hóa để thu hút đồng bào đến giao lưu, cùng tham gia biểu diễn, tạo không khí sinh hoạt vui tươi, lành mạnh gắn với tuyên truyền, phổ biến chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Thùy Linh .