Bàn về sách giáo khoa ngữ văn

Phụ huynh sở dĩ cho con "đến trường" tất vì hy vọng, "đến trường" tốt hơn "ở nhà". Không thế, "đến trường" làm gì?

"Đến trường", cái "hay" đầu tiên và cốt lõi của mọi sự "hay", nằm ở chương trình - Sách giáo khoa (SGK)/ giáo trình. Tiếp đó, là có các thầy cô giỏi để dạy tốt cái chương trình ấy. Bên cạnh, là nền nếp - môi trường học tập - mà chỉ nhà trường mới tạo ra được. Các yếu tố khác ngoài nhà trường, dẫu sao cũng chỉ đóng vai "phụ trợ".

Bây giờ ta hãy tiếp cận với bài "Bắt nạt" của Nguyễn Thế Hoàng Linh trong SGK lớp 6 mới (Bùi Mạnh Hùng làm Tổng chủ biên, Nguyễn Thị Ngân Hoa làm Chủ biên...), và các bạn hãy chịu khó "đi vòng" cùng tôi một chút!

Các em học sinh phải được học với những cuốn sách giáo khoa soạn theo nguyên tắc chặt chẽ và nghiêm cẩn - hướng tới cái cao cả (ảnh chỉ mang tính minh họa).

Xưa, nhà cậu bé Mạnh Kha ở gần chợ. Mẹ cậu thấy cậu bắt đầu bắt chước (học) người kẻ chợ cân, đong, đo, đếm, mặc cả..., bà tự nhủ: "Chỗ này không tốt cho việc học tập của con ta!" và chuyển nhà ra ngoài rìa làng vắng vẻ. Khổ thay! Nhà bà lúc ấy lại gần bãi tha ma và Mạnh Kha bắt đầu bắt chước (học) những người phu đào huyệt, suốt ngày tập... đào huyệt! Bà lại tự nhủ: "Chỗ này cũng không tốt cho việc học tập của con ta!". Cuối cùng, bà chuyển nhà vào giữa làng và gửi con cho Khổng Tử. Sau, Mạnh Kha được Khổng Tử truyền đạo, được thiên hạ gọi là Mạnh Tử và sau này, chính là tác giả của sách "Mạnh Tử". Sách này cùng với "Luận ngữ", "Đại học", "Trung dung", tạo thành "Tứ thư" kinh điển của Nho học.

Thế đó! Bà mẹ của Mạnh Tử còn biết chọn chỗ, tức là biết tìm ra môi trường tốt cho con học tập, sao nhà trường ta bây giờ lại để trường mình có tệ nạn bắt nạt rồi để con trẻ phải tự bảo nhau chống tệ nạn ấy bằng bài "Bắt nạt" và nếu không xong, thì đi tìm Nguyễn Thế Hoàng Linh?

Việc làm cho nhà trường không có tệ nạn bắt nạt là việc của nhà trường chứ, sao SGK lại mặc nhiên thừa nhận tệ nạn ấy và chỉ định chống lại bằng bài "Bắt nạt"? Nhà trường bây giờ chẳng lẽ lại không bằng bà mẹ của Mạnh Tử sao? Lại có thể giống cái chợ hay cái bãi tha ma sao?

Tôi lấy thêm ví dụ ở nước ta và những nước khác nữa!

Ví dụ ở nước ta: "Dế mèn phiêu lưu ký", "Lá cờ thêu sáu chữ vàng", "Đất rừng phương Nam"... không hề mượn giọng trẻ con mà vẫn xây được "thành lũy" chống bắt nạt, kể cả chống ngoại bang bắt nạt. Thế là, chống bắt nạt thì phải làm từ gốc, từ "chiến lược" chống bắt nạt, chứ không phải là dùng bài "Bắt nạt" để bịt lỗ rò của con thuyền!

Ví dụ ở phương Tây: Để chống bắt nạt thì cha mẹ dạy con và cùng con trừng trị kẻ bắt nạt (trong phim có rất nhiều), thậm chí cài cả nhân viên an ninh vào trường để chống bắt nạt và nhà trường thì luôn có mọi biện pháp để giải tán trò bắt nạt.

Tại Pháp, Herto Malot chống bắt nạt trong đám ăn xin bằng cả cuốn truyện nổi tiếng "Không gia đình".

Tại Ý, để chống bắt nạt từ gốc, Edmundo De Amicis, trong "Những tấm lòng cao cả" đã để các bà mẹ nói với con: "Khi con lấy ra 1 hào trong số tiền ăn sáng của con đặt vào tay một người ăn xin thì bàn tay con đã nở ra một bông hoa!". Khi con trẻ đã có "bàn tay nở hoa" thì có cần đọc bài "Bắt nạt" nữa không? Chưa hết, ông ấy còn viết rằng, trong lúc tức giận với các bạn, một cậu bé trèo lên đồi và hét lên: "Tôi ghét bạn! Tôi ghét bạn! Tôi ghét bạn!". Cả một vùng thung lũng dội lại y như lời cậu hét. Cậu về mách với mẹ cậu rằng, các bạn dưới các thung lũng ghét mình! Mẹ cậu dắt cậu trở lại đỉnh đồi và bảo cậu hãy thử hô lớn: "Tôi yêu bạn! Tôi yêu bạn! Tôi yêu bạn!". Cả một vùng thung lũng hưởng ứng: "Tôi yêu bạn! Tôi yêu bạn! Tôi yêu bạn!". Hiệu quả thế nào, không nói chắc các bạn cũng đoán ra. Một cậu bé yêu bạn, liệu có bị bắt nạt hoặc đi bắt nạt ai không? Sao lại phải lấy bài "Bắt nạt" để bịt lỗ rò bắt nạt như vậy? v.v... và v.v...

Nếu SGK chọn được những áng văn chương tinh hoa để hướng học trò đến sự tử tế và cao cả từ đầu thì chắc chắn sẽ không bao giờ phải dùng đến một bài vè/ đồng dao cỡ như bài "Bắt nạt" để dạy học sinh!

Bản thân bài "Bắt nạt" và tác giả của nó không có lỗi gì. Nghe nói còn in và bán ngoài được 11.000 bản. Xin chúc mừng! Bạn cứ bán nhiều nữa ở bên ngoài, chả sao. Nhưng bài ấy của bạn không thể đưa vào SGK được! Còn nếu nói chuyện bán sách ở thị trường sách bây giờ; thì sách bói toán, sách phổ biến giới tính, sách dạy kinh doanh... bán chạy hơn sách của một số nhà văn lớn nhiều! Ai cũng biết, nhiều năm nay, "văn hóa đọc" ở ta như thế nào rồi!

Trở lại với "khái niệm thẩm mỹ cao cả"!

Văn chương, từ thượng cổ đến giờ đều chia ra rất nhiều loại. Cách chia phổ biến là chia làm hai loại: "Văn chương tinh hoa" và "Văn chương phổ thông". Để dễ hiểu, chúng ta hãy lấy ngay Cụ Hồ của chúng ta làm gương: Để có "Văn chương tinh hoa", Cụ viết "Nhật ký trong tù" (mà Quách Mạt Nhược phải khen rằng, có nhiều bài hay như thơ Đường - Tống). Để động viên quần chúng ít học tham gia cách mạng, Cụ viết "Văn chương phổ thông", ví dụ các bài: "Ca sợi chỉ", "Ca dân cày", "Ca binh lính"... và Cụ không bao giờ nhầm "Ca" với "Thơ".

Cứ theo đó mà xét, thì bài "Bắt nạt" của bạn Nguyễn Thế Hoàng Linh nên xếp vào đâu, chắc tôi cũng không cần hỏi lại các bạn nữa và vì vậy, tôi mới bảo, bài "Bắt nạt" không nên và không được đưa vào SGK! Nhưng dù thế, bài "Bắt nạt" vẫn có thể dùng trong các sinh hoạt ngoại khóa, trong các cuộc "nu na nu nống"... chứ nhất định không được dùng để dạy ngữ văn trong nhà trường.

Còn nếu những người soạn SGK bào chữa rằng, bài "Bắt nạt" có thể giúp nhà trường chống tệ nạn bắt nạt "có thật" trong nhà trường, thì SGK của các anh chị cũng phải có những bài tương tự như bài "Bắt nạt", để chống lại những tệ nạn "có thật" khác trong nhà trường lâu nay bên cạnh tệ nạn bắt nạt, ví dụ các tệ nạn sau: Nạn yêu và thực hiện tình dục sớm, nạn nói tục, nạn quay cóp, nạn dùng "phao" thi, nạn học thêm tiêu cực (vì có việc học thêm tích cực); nạn thiếu lớp - thừa công sở, đến nỗi 50 - 60 học sinh phải học chung trong một phòng học tiêu chuẩn và thầy cô không thể đủ thì giờ để uốn nắn từng em được, v.v... và v.v...! Tôi từng biết, có học sinh nói thẳng vào mặt thầy giáo mình: "Thầy đã nhận tiền của mẹ tôi rồi, tôi làm gì thì mặc tôi"! Ở chỗ này, SGK sẽ dùng bài vè nào để chống lại cái nạn học sinh bắt nạt thầy đây? Và nếu cần, tôi xin tặng thêm các anh chị bài thơ "Một cơn mơ" của tôi để các anh chị đặt cạnh bài "Bắt nạt" trong SGK mới :

"Trằn trọc bốn canh rưỡi/ Cuối canh năm, mơ màng - Sân gôn băm sáu lỗ/ Hóa thành mười ngôi trường/ Những gôn phờ xịn sộp/ Mặt mày đều như gương/ Dắt hàng trăm đứa trẻ/ Bước vào trong học đường/ Học đường giờ rộng rãi/ Bàn ghế bằng gỗ hương/ Hai mươi con một lớp/ Được nắn nót, yêu thương''.

... Chả bù, phòng học trước - "Đông như là quân Nguyên" - Chưa xem bài nửa lớp/ Trống hết giờ đã tuyên!/ Sân chơi giờ cũng khác/ Y như là công viên/ Trên đầu đầy bóng mát/ Dưới chân toàn cỏ mềm/ Những thứ gì tốt nhất/ Phải dành cho trẻ em/ Lời thề xưa, hóa thật/ Dưới lung linh bóng đèn/ Cặp sách giờ mỏng, nhẹ/ Không ai cần ba lô/ Những thứ gì vô bổ/ Gôn phờ xếp vào kho/ Tan trường, cha mẹ đến/ Thấy con vui vô bờ/ Còn được gôn phờ đợi/ Dắt ra ngoài, trao cho/ Chợt gà đâu báo sáng/ Thôi thế là tan mơ/ Nấu ăn, lùa trẻ dậy/ Cả nhà thành gôn phờ!".

Thế tức là, SGK phải được soạn theo nguyên tắc chặt chẽ và nghiêm cẩn - hướng tới cái cao cả - chứ không soạn kiểu tùy tiện/ "mỳ ăn liền" như vậy.

Tóm lại, làm SGK Ngữ văn mới là việc đóng mới một con thuyền mới, đường bệ, huy hoàng, cao cả, tinh hoa; chứ không phải là việc xé áo học sinh ra để bịt những lỗ rò trên con thuyền cũ!