Bảo tồn giá trị văn hóa của Văn bia Ma nhai Ngũ Hành Sơn qua góc nhìn của các nhà khoa học, học giả

Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Thân, Tiến sĩ Nguyễn Văn Tú trình bày các tham luận tại buổi tọa đàm.

Văn bia Ma nhai Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng là một hệ thống gồm 78 văn bản bằng chữ Hán và chữ Nôm (Hán Nôm) được khắc trên vách đá và hang động của danh thắng Ngũ Hành Sơn, với nội dung đa dạng, hình thức độc đáo, cùng nhiều thể loại văn học của các vị vua, quan triều Nguyễn, cao tăng, trí thức, có niên đại trải dài từ nửa đầu thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XX. Năm 2022, Ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn được công nhận là Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức Thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương và được xem là một phần quan trọng của di sản Ngũ Hành Sơn. Những văn bia này không chỉ ghi dấu các sự kiện lịch sử, mà còn phản ánh tôn giáo, đạo đức, triết lý sống, cũng như sự hòa quyện giữa tín ngưỡng Phật giáo và văn hóa địa phương.

Tại buổi tọa đàm, các học giả, nhà khoa học đã tập trung thảo luận vào 2 chủ đề: Ảnh hưởng của Phật giáo trong di sản tư liệu Văn bia Ma nhai tại Danh thắng Ngũ Hành Sơn (chủ đề 1) và công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản tư liệu này (chủ đề 2).

Ảnh hưởng của Phật giáo trong di sản tư liệu Văn bia Ma nhai Ngũ Hành Sơn

Ở chủ đề 1, với bài viết "Phật giáo thời chúa Nguyễn qua Ma nhai Ngũ Hành Sơn", Thượng tọa Thích Không Nhiên - Trung tâm Phật giáo Liễu Quán Huế đã phân tích các dữ kiện quý giá từ văn bia Ma nhai để làm rõ nhiều vấn đề về tình hình Phật giáo Ngũ Hành Sơn dưới thời các chúa Nguyễn như hệ thống các ngôi danh lam cổ tự: Tam Thai, Linh Ứng và lưu dấu bước chân hành hóa của bao bậc cao tăng đạo hạnh thuộc nhiều thiền phái khác nhau đã từng dừng chân du hóa tại vùng danh sơn này trong suốt các thế kỷ XVII-XVIII.

Thông qua tham luận "Một số vấn đề về bia Ma nhai Ngũ Hành Sơn liên quan đến Phật giáo", Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Thân - Giảng viên Trường ĐH Sư phạm Đà Nẵng đã cung cấp nhiều tài liệu lịch sử mang tính xác thực cao, minh chứng cho những tư tưởng, triết lý, thiền kệ vốn uyên ảo, cao thâm của đạo Phật, góp phần không nhỏ vào việc hình thành, phát triển Phật giáo ở Quảng Nam - Đà Nẵng.

Trong khi đó, tham luận "Hương sắc Phật giáo trong văn bia đề thơ" của Thạc sĩ Đinh Thị Toan - Hội Khoa học Lịch sử Đà Nẵng lại có một cách nhìn, đánh giá khác rất thú vị, đầy tính thơ ca về Văn bia Ma nhai Ngũ Hành Sơn. Bằng phương pháp liệt kê và phân tích cụ thể một số bia dạng đề thơ, tác giả đã khẳng định "Văn bia đề thơ Ngũ Hành Sơn là một hiện tượng văn hóa đặc biệt, một di sản cần được quan tâm đánh giá đúng mức".

Tham luận "Phật giáo Ngũ Hành Sơn thời Nguyễn (thế kỷ XIX)" của Tiến sĩ Lê Xuân Thông và Tiến sĩ Nguyễn Thế Hà đã giúp mọi người có cái nhìn hệ thống và toàn diện hơn về Phật giáo Ngũ Hành Sơn trong triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam. Theo đó, thế kỷ XIX, Phật giáo tại Ngũ Hành Sơn nhận được sự ứng xử tích cực đặc biệt của hoàng triều nhà Nguyễn, cùng đó có nhiều danh tăng ưu tú, đạo cao đức dày góp công to lớn trong việc phát triển đạo Phật, đưa Phật giáo đất Quảng nhanh chóng đi vào quỹ đạo đổi mới của Phật giáo đất nước những thập niên đầu thế kỷ XX…

Cần bảo tồn, phát huy hơn nữa giá trị Văn bia Ma nhai Ngũ Hành Sơn

Ở chủ đề 2, tham luận "Đặc san Diệu Âm - kế thừa truyền thống văn chương từ Ma nhai Ngũ Hành Sơn" của Hòa thượng Thích Huệ Vinh - Phó Ban Văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Trú trì Chùa Quán Thế Âm đã điểm lại quá trình hình thành và phát triển của đặc san Diệu Âm từ năm 1985 với cái tên "Nội Cỏ" cho đến đặc san "Diệu Âm" ngày nay. Xuyên suốt trong 40 năm, đặc san Diệu Âm luôn mang đậm bản sắc văn hóa Phật giáo và dân tộc, có sự kế thừa mạch nguồn văn chương từ Ma nhai Ngũ Hành Sơn, với những chủ đề ca ngợi, tôn vinh vẻ đẹp thoát tục của danh thắng Ngũ Hành Sơn; xiển dương tư tưởng và giáo lý Phật giáo; những nề nếp sinh hoạt tín ngưỡng tâm linh Phật giáo…

Cũng liên quan chủ đề này, Thạc sĩ Võ Văn Thắng và Nhà nghiên cứu Hồ Xuân Tịnh lại có cái nhìn bao quát, hệ thống về tính chất đa giá trị của danh thắng Ngũ Hành Sơn qua việc phân tích, làm rõ những giá trị văn hóa, lịch sử, thiên nhiên của một di sản mang trong mình những giá trị, sức sống văn hóa đương đại. Đồng thời gợi mở những tham vọng lớn hơn về một Di sản văn hóa Thế giới- Quần thể di tích danh thắng Ngũ Hành Sơn…

Cùng với việc phát huy giá trị về tinh thần, Văn bia Ma nhai Ngũ Hành Sơn cần lắm sự bảo tồn nhằm giữ gìn giá trị vật chất. Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn Tú - Phó Giám đốc Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám, việc bảo tồn hệ thống gồm 78 văn bản được khắc trên vách đá và hang động của danh thắng Ngũ Hành Sơn là việc làm mang tính cấp bách, cần phải đảm bảo tính khoa học. Ngoài ra, Thạc sĩ Ngô Đức Chí - Viện Khoa học Xã hội Trung Bộ đã chỉ rõ các tác nhân đe dọa đến chất lượng của di sản này cùng những kiến nghị các giải pháp bảo tồn văn bia.

Có thể nói, mỗi tham luận, mỗi ý kiến của các nhà khoa học, học giả đã cung cấp cho công chúng những thông tin quý báu liên quan đến công tác bảo tồn, phát huy tốt hơn nữa những giá trị vốn có của Danh thắng Ngũ Hành Sơn nói chung, Văn bia Ma nhai nói riêng.

M.T