Bảo tồn, phát huy giá trị di sản Hội An gắn với phát triển du lịch bền vững

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương tham dự và đồng chủ trì Hội nghị. Tham dự hội nghị có hơn 200 đại biểu là đại diện lãnh đạo các Bộ: Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Xây dựng; Tài chính; Văn phòng UNESCO tại Việt Nam; Lãnh đạo UBND thành phố Đà Nẵng, các sở, ban, ngành liên quan; các nhà nghiên cứu, chuyên gia, tổ chức quốc tế…

Quang cảnh hội nghị

Gần 20 tham luận trình bày tại Hội nghị từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu, đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam, các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ VHTTDL, cùng các tổ chức nghiên cứu, quản lý di sản và các chuyên gia tại địa phương tập trung vào những nội dung cốt lõi như: Quy hoạch và đầu tư bảo tồn, mô hình quản lý di sản, mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển, cơ chế chính sách - tài chính - pháp lý, vai trò của cộng đồng và hợp tác quốc tế. Nhiều đề xuất mang tính chiến lược, sáng tạo, có giá trị ứng dụng cao, phù hợp với thực tiễn quản lý di sản tại Đô thi cổ Hội An và các đô thị di sản tại Việt Nam.

Ngày 12.1.2012, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 78/QĐ-TTg về phê duyệt Quy hoạch bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Đô thị cổ Hội An gắn với phát triển thành phố Hội An và du lịch giai đoạn 2012 – 2025.

Các nhiệm vụ gồm: Quy hoạch đầu tư bảo tồn di sản văn hóa; Quy hoạch đầu tư gắn với phát triển du lịch; Hoàn thiện hệ thống pháp lý quản lý di sản.

Tổng mức đầu tư là 1.324,265 tỉ đồng, gồm vốn chương trình mục tiêu quốc gia (dành cho các di tích gốc); vốn chương trình hỗ trợ có mục tiêu của Chính phủ (chủ yếu dành cho các công trình hạ tầng kỹ thuật, có một phần dành cho di tích chống nguy cơ); vốn trái phiếu Chính phủ (dành cho tu bổ di tích có thu hồi vốn trực tiếp và mục tiêu khác của dự án); vốn ODA (dành cho các di tích gốc là chính); vốn từ Chương trình hành động quốc gia về du lịch (cho các địa chỉ văn hóa); vốn từ tỉnh (dành cho công tác chuẩn bị đầu tư và đền bù giải tỏa); vốn từ nguồn từ khai thác di tích, du lịch (dành cho tu bổ di tích, cứu chữa khẩn cấp); vốn từ nguồn tài trợ (dùng vào mục đích cụ thể của tài trợ); vốn gọi đầu tư (theo hình thức đầu tư - khai thác); vốn tự có (của người dân).

Sau gần 14 năm triển khai, các nhiệm vụ Quy hoạch đã đạt được các kết quả như: Nhóm nhiệm vụ đầu tư bảo tồn di sản văn hóa, bảo tồn không gian kiến trúc và quy hoạch Đô thị cổ đã được lồng ghép vào các quy hoạch, kế hoạch phát triển của thành phố.

Theo đó, khu di sản được xác định là trung tâm của quy hoạch tổng thể, được bảo tồn nguyên trạng; các khu vực lân cận được quy hoạch theo hướng chuyển tiếp hài hòa, đảm bảo mối liên hệ chặt chẽ và phù hợp với không gian di sản. Các không gian sinh thái tự nhiên, làng nghề truyền thống được gìn giữ tối đa và kết nối với Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, tạo nên một chỉnh thể thống nhất giữa không gian bảo tồn và phát triển bền vững.

Bảo tồn các công trình cổ, công trình cũ. Tính đến nay, hệ thống di tích ở Hội An gồm: 1 di tích cấp quốc gia đặc biệt, 27 di tích cấp quốc gia, 50 di tích cấp tỉnh, 19 di tích thuộc danh mục bảo vệ giai đoạn 2024-2029.

Phố cổ Hội An

Về công tác đầu tu tu bổ, tôn tạo di tích, Nhà nước thực hiện đầu tư từ nguồn vốn ngân sách cho 75 dự án; trong đó 26 dự án trong khu di sản; 49 dự án ngoài khu di sản với tổng kinh phí gần 299 tỉ đồng.

UBND thành phố Hội An (cũ) đã ban hành các cơ chế hỗ trợ tu bổ, tôn tạo di tích tư nhân và tập thể, áp dụng cho cả khu vực trong và ngoài di sản. Giai đoạn 2012–2024, các cơ chế này đã hỗ trợ 174 di tích, với tổng kinh phí trên 38 tỉ đồng, trong đó chủ di tích đóng góp trên 7 tỉ đồng.

Một số ngôi nhà cổ trong khu di sản được chuyển đổi công năng có kiểm soát, phục vụ công tác giáo dục truyền thống, trưng bày và du lịch văn hóa,…

Công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể được các cấp, các ngành quan tâm triển khai mạnh mẽ. Công tác kiểm kê và nhận diện di sản phi vật thể được đẩy mạnh, với 8 di sản được ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, 5 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”.

Các tập tục, lễ hội, tín ngưỡng truyền thống được duy trì trong đời sống cộng đồng; nhiều loại hình di sản có nguy cơ mai một đã được đầu tư phục hồi, duy trì thường xuyên. Bên cạnh đó, các lễ hội và sự kiện văn hóa mới được sáng tạo trên nền văn hóa bản địa, góp phần hình thành sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn, tăng sức sống cho di sản.

Trong giai đoạn 2012-2025, từ nhiều nguồn lực khác nhau, thông qua các đề án, kế hoạch... các làng nghề truyền thống được đầu tư về cơ sở vật chất, hạ tầng, cải thiện cảnh quan và môi trường nhằm tạo điểm đến du lịch hấp dẫn trên nền tảng giá trị văn hóa và sinh thái.

Các làng gốm Thanh Hà, làng rau Trà Quế, làng mộc Kim Bồng là những địa chỉ được ưu tiên đầu tư, hiện đã trở thành điểm đến du lịch đặc sắc, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước

Ở nhóm nhiệm vụ quy hoạch đầu tư gắn với phát triển du lịch đạt được những kết quả nổi bật. Nhóm ngành Dịch vụ - Du lịch - Thương mại vươn lên giữ vai trò chủ đạo của nền kinh tế thành phố Hội An.

Giai đoạn 2012 đến 6.2025, Hội An đạt 81 danh hiệu du lịch do các tổ chức quốc tế và trong nước có uy tín bình chọn.

Năm 2024, số lượng khách du lịch đến Hội An đạt 4.426.000 lượt. Tổng giai đoạn từ 2012 đến 6 tháng đầu năm 2025, lượng khách mua vé tham quan khu di sản là 17.383.344 lượt (trong đó khách trong nước là 3.301.736 lượt, khách nước ngoài là 14.081.608 lượt), doanh thu từ bán vé tham quan khu di sản đạt trên 1.901 tỉ đồng,…

Du khách tham quan phố cổ Hội An

Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình triển khai thực hiện Quy hoạch vẫn còn một số hạn chế và khó khăn chủ yếu như: Việc chưa hình thành được các dự án thành phần có quy mô và tính tổng thể cao trong giai đoạn đầu đã ảnh hưởng đến tính đồng bộ và liên kết tổng thể của Quy hoạch. Các chương trình, dự án đầu tư từ ngân tỉnh Quảng Nam (cũ) và của thành phố Hội An (cũ) về sau chưa đủ quy mô, phạm vi để tạo sự kết nối và tác động lan tỏa.

Nguồn lực huy động cho đầu tư thực hiện Quy hoạch còn hạn chế, chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước của tỉnh và thành phố. Việc thu hút các nguồn vốn xã hội hóa, viện trợ, hợp tác quốc tế còn gặp nhiều khó khăn, dẫn đến một số dự án đã được lập nhưng không thể triển khai do thiếu vốn, hoặc kéo dài trong tình trạng chờ bố trí kinh phí.

Quy mô của Quy hoạch tương đối lớn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ của nhiều cơ quan, ngành, cấp cũng như sự hướng dẫn chuyên môn của các cơ quan Trung ương. Tuy nhiên, trong thực tế, cơ chế phối hợp, điều hành và vận hành trong tổ chức thực hiện Quy hoạch còn thiếu đồng bộ, chưa mang lại hiệu quả như kỳ vọng.

Các tham luận tại Hội nghị cũng trao đổi về một số yêu cầu, vấn đề đặt ra đối với định hướng quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản trong giai đoạn tiếp theo.

Bà Nguyễn Thị Anh Thi- Phó Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng phát biểu tại Hội nghị

Phát biểu tại Hội nghị, bà Nguyễn Thị Anh Thi- Phó Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng khẳng định: Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An là một trong những báu vật không chỉ của riêng thành phố Đà Nẵng mà còn là niềm tự hào chung của Việt Nam trên bản đồ di sản thế giới.

Đặc biệt, từ sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quyết định số 78, công tác bảo tồn đã bước sang một giai đoạn mới - bài bản hơn, có chiều sâu hơn và gắn kết chặt chẽ hơn giữa bảo tồn di sản với phát triển kinh tế - xã hội, phát triển du lịch bền vững.

Hội An - với tư cách là một đô thị di sản sống, sinh thái, văn hóa, du lịch - đã trở thành biểu tượng của sự hòa quyện giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc và hội nhập.

Năm 2025 là thời điểm kết thúc niên hạn của Quy hoạch đầu tư tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An - dấu mốc quan trọng để chúng ta nghiêm túc nhìn nhận, tổng kết chặng đường đã qua và quan trọng hơn là hoạch định một tầm nhìn mới, định hướng tổng thể và dài hạn cho giai đoạn tiếp theo - phù hợp với những điều kiện, yêu cầu và thách thức trong tình hình hiện nay.

Trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, Hội An có điều kiện chủ động hơn trong công tác bảo tồn, rút ngắn quy trình hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời bảo đảm sự hài hòa giữa bảo tồn và phát triển du lịch, giữa gìn giữ giá trị văn hóa và nâng cao đời sống cộng đồng.

Hội An là một di sản đô thị sống, đòi hỏi chúng ta phải hết sức thận trọng, cân nhắc, khoa học để bảo đảm không phá vỡ tính tổng thể của một đô thị thương cảng cổ - một đô thị sinh thái - văn hóa - du lịch trong mối liên hệ về lịch sử, văn hóa, cảnh quan kiến trúc và tự nhiên giữa các địa phương hiện nay; bảo đảm sự gắn kết không gian bảo tồn và phát triển giữa Đô thị cổ Hội An với Khu Dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm; khắc phục những bất cập, giải quyết các nguy cơ, thách thức đã và đang đặt ra cho di sản, bắt nhịp với thời đại công nghệ số, kỷ nguyên số.

UBND TP Đà Nẵng kỳ vọng rằng Hội nghị hôm nay sẽ là diễn đàn khoa học, khách quan và thực tiễn cao, nơi các đại biểu sẽ cùng nhau phân tích, đánh giá những kết quả đạt được, chỉ rõ những tồn tại, khó khăn, và đặc biệt là đề xuất những định hướng, giải pháp mang tính chiến lược, sáng tạo và thực tiễn để bảo tồn và phát huy giá trị Đô thị cổ Hội An một cách bền vững trong thời gian tới.

KHÁNH CHI