Bảo vật quốc gia ở Lam Kinh có rùa 6 móng 'độc nhất vô nhị' Việt Nam

Đến khu di tích lịch sử Lam Kinh, du khách không thể bỏ qua Bảo vật quốc gia Lam Sơn Vĩnh Lăng bi (bia Vĩnh Lăng), được đặt ở phía Tây Nam khu Chính điện Lam Kinh, cách mộ vua Lê Thái Tổ khoảng 300m.

Văn bia nặng 18 tấn, gồm hai phần: bia phía trên và rùa phía dưới làm từ đá trầm tích xám xanh lẫn đốm trắng, bề mặt rùa và bia còn nhiều vỏ nhuyễn thể.

Văn bia ngắn gọn, súc tích, mô tả thân thế, sự nghiệp và công đức vua Lê Thái Tổ, đồng thời đúc kết đường lối đấu tranh khéo léo, tài tình của nghĩa quân Lam Sơn suốt 10 năm kháng chiến chống giặc Minh, giành độc lập dân tộc.

Văn bia hình chữ nhật đặt trên lưng rùa, trán bia vòng cung, mặt trước chính giữa khắc hình vuông bao quanh hình tròn, giữa hình tròn chạm rồng nổi 5 móng. Hai bên cạnh trán bia mỗi bên chạm nổi hình một con rồng và hình tròn bên trong có rồng cuộn đầu vươn cao.

Xung quanh diềm bia có hai đường chỉ nổi chạy song song với nhau nối từ đỉnh xuống đế bia, giữa hai đường chỉ bên trong trang trí 9 hoa văn hình nửa lá đề. Trong mỗi nửa lá đề được khắc một hình rồng nổi, có vảy, thân uốn lượn mềm mại, đầu rồng hướng vươn lên đỉnh bia, miệng nhả ngọc. Khoảng cách giữa các hình lá đề đều được chạm khắc xen kẽ hình hoa cúc dây...

Bia Vĩnh Lăng là tài liệu quý về nghệ thuật trang trí, điêu khắc thời Lê sơ, kế thừa tinh hoa điêu khắc Lý - Trần và nghệ thuật dân gian truyền thống.

Mặt trước bia khắc khoảng 750 chữ Hán theo lối chữ Chân, do Nguyễn Trãi soạn. Mặt sau giữa trán khắc hình chữ nhật, hai bên khắc hình rồng, thân dài, trơn, không có vảy, đang uốn lượn, đầu ngẩng cao, chầu vào. Từ đỉnh trán bia xuống đế bia khắc hai đường chỉ chạy song song, giữa các đường chỉ nổi mỗi bên cũng được khắc 9 hoa văn hình nửa lá đề nối tiếp nhau từ đỉnh bia đến đế bia... Khoảng cách giữa các hình lá đề đều được chạm khắc xen kẽ hình hoa cúc dây.

Thực tế và các hình tượng về loài rùa bàn chân chúng chỉ có 5 móng. Thế nhưng, rùa đội bia Vĩnh Lăng lại có những 6 móng.

Dưới đế bia là con rùa lớn trong tư thế bơi, đầu vươn cao, lưng nhô, 4 chân rõ ràng với 6 móng, gồm 5 móng nổi và 1 móng đục lõm. Đuôi rùa to, vắt mềm mại lên lưng, phía dưới bụng rùa sát đế khắc 3 đường gờ nổi chau chuốt. Kỹ thuật chế tác đều bằng phương pháp thủ công.

Du khách tới chiêm ngưỡng bia Vĩnh Lăng thường muốn biết hàm ý sâu xa hình tượng rùa 6 móng.

Có nhà nghiên cứu cho rằng, 6 móng chân tượng trưng cho 6 năm trị vì của vua Lê Thái Tổ. Giáo sư Hà Minh Đức lại cho rằng, đó là hình tượng thể hiện triết lý: Đã có vay thì có trả, bảo quốc không thể chiếm thành của riêng. Đấy là bài học về chữ tín mà đạo trời cũng như đạo đời cần tuân thủ.

Người nghệ sĩ tạc bia Vĩnh Lăng nhắc nhở người đời sau nhớ lấy bài học An Dương Vương có vay mà không trả. Trái lại, nhờ giữ được đạo đó mà nhà Lê trị vì được 354 năm, dài nhất trong lịch sử các triều đại phong kiến Việt Nam.

Tình Lê