Bảo vệ Tam Giang, cứu những phận đời - Kỳ 1

Khó khăn lắm chúng tôi mới “chốt” được cái hẹn với ngư dân phường Hương Phong, quận Thuận Hóa.

Chúng tôi đặt vấn đề tham quan cùng yêu cầu "mục sở thị" để ghi nhận hình ảnh các đối tượng đánh bắt trái phép trên đầm phá. Song, yêu cầu bị ngư dân từ chối đây đẩy với lý do: “Họ chộ (thấy) mặt tui thì tui hết đường sống. Có chuyện chi vợ con tui ai nuôi?”.

Phải thuyết phục mãi, bác ngư dân mới đồng ý với điều kiện chỉ lái thuyền cách xa các đối tượng vài trăm mét và “các chú tự lo lấy thân khi có sự cố xảy ra”.

Thuyền xuôi dòng từ hạ nguồn sông Hương đến vùng cửa biển Thuận An, rồi vòng lên khu vực đầm phá của các địa phương: Hương Phong, Quảng Công, Quảng Ngạn (huyện Quảng Điền), Điền Hòa (nay là phường Phong Phú, TX. Phong Điền). Qua khu vực Khu bảo vệ thủy sản Cồn Sầy (thuộc Chi hội Nghề cá Đông Phong, phường Hương Phong), chúng tôi dễ dàng nhận thấy, nhiều ngư dân đang đánh bắt trái phép ở khu vực bảo vệ nghiêm ngặt. Nơi đây, dù chính quyền địa phương đã trồng các loài cây ngập mặn làm rào chắn nhưng vẫn không ngăn được thuyền nhỏ của “ngư tặc” chui vào đánh bắt trái phép.

Đang định quay một ít hình ảnh thì chiếc thuyền nan của chúng tôi bỗng dưng giảm ga đột ngột rồi khựng lại giữa dòng. Bác ngư dân thều thào qua tiếng gió: “Có đối tượng đánh bắt bằng xung điện gần khu vực bảo vệ” và nhanh tay kéo mũ che mặt. Phóng tầm mắt từ phía xa, hai chiếc thuyền trang bị máy cule có công suất lớn đang gác chân vịt, trên mỗi thuyền có hai đối tượng đang dùng xung điện để rà cá. Thấy chúng tôi, một trong hai “ngư tặc” cầm mái chèo lăm lăm về phía thuyền: “Quay, chụp cái gì đó?”. Một đối tượng khác liền chạy tới đầu mũi thuyền đưa sào lên định khởi động máy bỏ chạy.

Thấy thuyền chúng tôi tăng tốc, “ngư tặc” liền thu dọn hải sản, xung điện và quẳng chân vịt xuống nước rồ ga bỏ chạy. Tiếng máy nẹt pô xé toang cả một vùng không gian đầm phá. Khói đen từ hai con thuyền của “ngư tặc” bốc lên nghi ngút. Thuyền ngư tặc bỏ chạy một vòng rồi quay lại vị trí gần Khu bảo vệ thủy sản Cồn Sầy tiếp tục đánh bắt. Điều này cho thấy hoạt động khai thác trái phép của các đối tượng ngư tặc ngang nhiên, bất chấp, liều lĩnh như thế nào.

Ông La Tiềm, Chi hội trưởng Chi hội Nghề cá Đông Phong (phường Hương Phong, quận Thuận Hóa) cho biết: Khu bảo vệ thủy sản Cồn Sầy được thành lập năm 2014 với diện tích hơn 30ha, giao cho chi hội quản lý. Từ khi thành lập, nhiều loài thủy sản, thủy sinh được bảo vệ, sinh sôi, ngư dân cùng chung tay bảo vệ nguồn lợi thủy sản ở đây vì trách nhiệm cộng đồng và cũng chính ngư dân được hưởng lợi. Tuy nhiên, nhiều ngư dân trên địa bàn phường cũng như các vùng khác thường xuyên vào khu vực bảo vệ nghiêm ngặt để khai thác, họ sử dụng lừ có mắt lưới nhỏ, xung điện để đánh bắt trái phép. Nhiều lần tiến hành xua đuổi, xử phạt nhưng không hiệu quả. Cấm ban ngày thì họ khai thác vào ban đêm; thậm chí khi phát hiện xua đuổi, các đối tượng còn chống đối. Trong khi đó, lực lượng của chi hội mỏng, không đủ nhân, vật lực, phương tiện nên chỉ phối hợp tuần tra, nên hiệu quả không cao.

Tiếp chuyện với chúng tôi, ông Phan Văn Ty, Chi hội trưởng Chi hội Nghề cá Ngư Mỹ Thạnh (xã Quảng Lợi, huyện Quang Điền) bảo rằng: Ám ảnh nhất đối với ông từ khi nhận nhiệm vụ làm chi hội trưởng nghề cá tại thôn Ngư Mỹ Thạnh là trường hợp trong một lần tuần tra, xua đuổi của các thành viên trong chi hội đối với đối tượng khai thác trái phép dẫn đến một người tử vong.

Chuyện là, vào một ngày cuối năm 2023, sáu thuyền máy của ngư dân Điền Hải (nay thuộc phường Phong Hải, Phong Điền) và Điền Hòa (nay thuộc phường Phong Phú, Phong Điền) đến địa bàn xã Quảng Lợi và Quảng Công (Quảng Điền) khai thác hủy diệt bằng nghề cào lươn, hến. Những chiếc thuyền này đều trang bị hai máy, công suất rất lớn, càn quét trên phá Tam Giang. Phát hiện được vụ việc, thuyền cộng đồng của ngư dân thôn Ngư Mỹ Thạnh tiến hành đẩy đuổi, khi đến khu vực đầm phá thôn 2, xã Quảng Công thì ngư dân P.C ở thôn 9, Điền Hòa nhảy xuống thuyền để bơi nhưng không may bị đuối nước và chết.

Dù đã xảy ra án mạng, nhưng chỉ vài ngày sau, những đối tượng đánh bắt trái phép này vẫn ngang nhiên tiếp tục hoạt động.

Theo ông Phan Văn Ty, ngoài một số ít ngư dân thuộc địa bàn xã tham gia hoạt động đánh bắt trái phép, các đối tượng thường xuyên vi phạm bằng hình thức đánh bắt hủy diệt như xung điện, cào lươn, được các địa phương xác định thuộc Điền Hải, Điền Hòa (Phong Điền) và xã Quảng Thái thuộc huyện Quảng Điền đã sử dụng các công cụ cào lươn, cào trìa, giã cào (dạ) bằng thuyền máy công suất từ 45CV để khai thác trái phép.

Việc đánh bắt bằng xung điện, cào lươn đang làm cho số lượng các loài thủy sản ít dần đi và hủy diệt môi sinh trên đầm phá. Không chỉ khai thác trái phép bên ngoài, “ngư tặc” còn ngang nhiên xông vào khu vực lồng nuôi cá của ngư dân, cắt lưới, dùng xung điện trộm cá lồng.

Một ngày cuối năm 2024, anh Phan Văn Tâm (thôn Ngư Mỹ Thạnh, xã Quảng Lợi) điêu đứng khi phát hiện 2 lồng nuôi cá vược của mình ở khu vực diện tích mặt nước gần bờ của thôn bị kẻ gian cắt lưới, bắt sạch cá ở bên trong. Đây không phải là lần đầu tiên anh Tâm bị “ngư tặc” cướp mất tài sản.

Trò chuyện với chúng tôi, anh Tâm kể, từ đầu năm, thả nuôi 4 lồng cá, tính cả tiền giống, thức ăn với công nuôi mất hơn 10 triệu đồng, mới khai thác được 2 lồng thì lợi dụng trời mưa gió, các đối tượng vào xẻ lưới, dùng xung điện kích cá rồi cướp mất. “Tài sản vụ nuôi cả năm, mong lãi được 20 triệu đồng, giờ đành trắng tay. Với tình trạng mất trộm liên tục như thế này, ngư dân hết đường sống, chỉ còn cách bỏ nghề”, anh Tâm than thở.

Ngoài trộm cắp tài sản, đánh bắt thủy sản bằng lưới lừ xếp khung sắt có nguồn gốc từ Trung Quốc cũng đang là “vấn nạn” tại xã Quảng Lợi.

Chúng tôi theo thuyền tuần tra của Chi hội Nghề cá Ngư Mỹ Thạnh từ nơi nuôi cá lồng của ngư dân cho đến khu vực bảo vệ thủy sản Vũng Mệ, điều dễ dàng nhận thấy là ngư dân đang sử dụng loại lưới lừ xếp khung sắt với mắt lưới cực nhỏ, như một ngư lưới cụ bình thường được sử dụng bấy lâu nay trên đầm phá Tam Giang.

Chi hội trưởng Chi hội Nghề cá Ngư Mỹ Thạnh chỉ ra cho chúng tôi một con số khá “ấn tượng”. Bình quân mỗi ngư dân ở Ngư Mỹ Thạnh có 100 cái lừ, toàn thôn có 150 hộ khai thác tương đương với 15 nghìn cái lừ. Xã Quảng Lợi có 3 thôn thì có khoảng 45 nghìn cái lừ, chiều dài trải ra khi đánh bắt khoảng gần 2.000km trên đầm phá. Điểm đặc biệt là lừ có nguồn gốc từ Trung Quốc mắt lưới rất nhỏ (khoảng 14mm) trong khi theo quy định của ngành thủy sản, mắt lưới đánh bắt phải là 18mm. Việc sử dụng mắt lưới nhỏ đánh bắt cùng với số lượng lưới lừ lớn đang từng ngày “tận diệt” nguồn giống các loài thủy hải sản trên địa bàn, nhưng đến nay khai thác bằng lừ mắt lưới nhỏ vẫn là “bài toán” nan giải ở các địa phương.

Từ năm 2021 đến nay, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP. Huế) đã chỉ đạo chính quyền địa phương các cấp quyết liệt triển khai công tác tuần tra, kiểm tra, kiểm soát. Theo đó, năm 2021, chính quyền địa phương phát hiện và xử phạt vi phạm hành chính 32 trường hợp với tổng số tiền 87,5 triệu đồng, tịch thu toàn bộ công cụ kích điện và ngư cụ cấm; năm 2022: 36 trường hợp với tổng số tiền là 365 triệu đồng; năm 2023 phát hiện và xử phạt vi phạm hành chính 42 trường hợp với tổng số tiền 216,7 triệu đồng. Các cơ quan Công an cấp huyện đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can 3 đối tượng về tội danh “Hủy hoại nguồn lợi thủy sản”; năm 2024 phát hiện và xử phạt vi phạm hành chính 15 trường hợp với tổng số tiền 170,5 triệu đồng.