Bên trong canh bạc AI nghìn tỷ USD của vùng Vịnh

Với hàng nghìn tỷ USD doanh thu từ dầu mỏ, các quốc gia vùng Vịnh ở Trung Đông đã chi tiền cho các dự án lớn như xây dựng thành phố khoa học viễn tưởng trên sa mạc, các thương hiệu thể thao lớn hay trang thiết bị quân sự tiên tiến.

Tuy nhiên, một số lãnh đạo đang nhìn thấy tiềm năng khác từ ngành công nghiệp trí tuệ nhân tạo. Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Qatar đang chi hàng tỷ USD cho các dự án trung tâm dữ liệu với những đối tác công nghệ như Microsoft và OpenAI. Họ cũng mua chip với số lượng lớn từ Nvidia và AMD để thúc đẩy tham vọng AI, một động thái thu hút sự chú ý của Bộ Thương mại Mỹ.

Sau chuyến công du của Tổng thống Mỹ Donald Trump tới Saudi Arabia, UAE và Qatar hồi tháng 5, Washington nói bóng gió về việc nới lỏng các hạn chế về chip. NBC News nhận định Vùng Vịnh nỗ lực chứng minh rằng họ chọn Mỹ làm đối tác công nghệ chiến lược thông qua thỏa thuận với các tập đoàn công nghệ lớn.

Những dự án tỷ USD

Tại UAE, Abu Dhabi là trụ sở của ba quỹ đầu tư quốc gia hoạt động tích cực nhất vùng Vịnh: ADIA, Mubadala và ADQ, với tổng giá trị quản lý khoảng 1.700 tỷ USD. Abu Dhabi trở thành thành phố giàu có nhất thế giới về vốn đầu tư quốc gia, và các quỹ này tập trung vào trí tuệ nhân tạo.

Công ty AI chính của UAE có tên G42. Dự án này do Cố vấn An ninh Quốc gia Sheikh Tahnoon bin Zayed al-Nahyan làm chủ tịch và được điều hành bởi CEO Peng Xiao.

Microsoft cam kết đầu tư 15,2 tỷ USD vào UAE từ năm 2023-2029, sau khi đầu tư 1,5 tỷ USD vào G42. Tuần này, Microsoft thông báo họ được cấp giấy phép xuất khẩu chip AI tiên tiến của Nvidia sang UAE, mặc dù các biện pháp kiểm soát xuất khẩu vẫn chưa được dỡ bỏ trên toàn khu vực.

G42, cùng với Mubadala, cũng là một trong những đối tác sáng lập công ty đầu tư công nghệ MGX, với mục tiêu cuối cùng đạt tổng tài sản lên tới 100 tỷ USD. MGX đã hỗ trợ OpenAI, xAI của Elon Musk và đang đàm phán với Anthropic - đối thủ của OpenAI.

Ngoài ra, dự án Stargate - được công bố sau chuyến thăm Abu Dhabi của Tổng thống Trump - sẽ thuộc một phần hệ thống trung tâm dữ liệu AI lớn nhất thế giới xây dựng bên ngoài nước Mỹ, mang tên Khuôn viên AI UAE - Mỹ 5GW. Đây là sự kiện trọng đại với UAE, quốc gia có kế hoạch sử dụng chip Nvidia cho dự án và cam kết hợp tác chặt chẽ với Washington để đảm bảo an ninh cho những con chip này.

Sam Altman - Giám đốc điều hành OpenAI (trên màn hình) - phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh chính phủ thế giới ở Dubai hồi tháng 2/2024. Ảnh: NBC News.

Trong khi đó, Saudi Arabia có chiến lược quốc gia riêng đa dạng hóa nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ sang các lĩnh vực như công nghệ và sản xuất. Một ngày trước chuyến thăm của ông Trump hồi tháng 5, Saudi Arabia đã cho ra mắt Humain.

Humain là công ty cung cấp AI cho các trung tâm dữ liệu, cơ sở hạ tầng, nền tảng đám mây và các mô hình AI tiên tiến, với tham vọng đưa Saudi Arabia trở thành trung tâm AI của khu vực. Trong chuyến thăm của tổng thống Mỹ, Humain thông báo sẽ mua 18.000 chip AI Nvidia và thiết lập mối quan hệ đối tác trị giá 10 tỷ USD với AMD.

Humain cũng nỗ lực tạo ra các mô hình ngôn ngữ tiếng Arab và thiết lập cơ sở hạ tầng AI tiên tiến. Công ty đã phát hành phiên bản tiếng Arab của ChatGPT, có tên là Humain Chat, vào tháng 10.

Ngoài ra, Humain có tham vọng lớn về trung tâm dữ liệu. Saudi Arabia đặt mục tiêu đạt công suất trung tâm dữ liệu 1,9 gigawatt vào cuối thập niên, và tăng lên 6,6 gigawatt vào năm 2034. Tuy nhiên, con số này khá khiêm tốn so với Mỹ, với 53,73 gigawatt công suất vào năm 2024.

Mặc dù thị trường trung tâm dữ liệu của Saudi Arabia được dự đoán sẽ tăng trưởng từ 1,33 tỷ USD năm 2024 lên 3,9 tỷ USD năm 2030, thị trường Mỹ hiện có giá trị hơn 200 tỷ USD.

Không giống UAE và Saudi Arabia, Qatar không có công ty AI được hỗ trợ bởi quỹ đầu tư quốc gia như G42 hay Humain. Qatar có trọng tâm khác và dường như không có kế hoạch phát triển một công ty chuyên về AI dưới trướng Cơ quan Đầu tư Qatar (QIA).

Chiến lược quốc gia của Qatar là AI+X, tích hợp hiệu quả trí tuệ nhân tạo vào tất cả lĩnh vực, bao gồm giáo dục, y tế, quản trị và kinh doanh.

Cơ hội và thách thức

Các ông lớn công nghệ Mỹ thích thú với môi trường pháp lý thuận lợi của vùng Vịnh, khi các nhà lãnh đạo có thể nhanh chóng đưa ra các quyết định chính sách quan trọng. Sam Altman - Giám đốc OpenAI, người thường xuyên đến thăm khu vực - nhấn mạnh Abu Dhabi đã nói về AI "trước khi nó phổ biến".

Tuy nhiên, do không có nguồn nhân lực dồi dào từ Mỹ hay Trung Quốc, các nền kinh tế tương đối mới tại vùng Vịnh sẽ phải nỗ lực rất nhiều để phát triển con người và cơ sở hạ tầng địa phương phù hợp.

Ngoài ra, giới phân tích cho biết việc tiếp cận các chip tiên tiến như GPU (bộ xử lý đồ họa) hay NPU (bộ xử lý thần kinh) không ổn định do các biện pháp xuất khẩu và cú sốc nguồn cung. Đây là rủi ro lớn với mọi quốc gia không tự sản xuất chất bán dẫn.

Vùng Vịnh đang nỗ lực chứng minh họ chọn Mỹ làm đối tác công nghệ chiến lược thông qua thỏa thuận với các tập đoàn công nghệ lớn. Ảnh: Reuters.

Khu vực cũng cần thuyết phục giới đầu tư về sự ổn định pháp lý và địa chính trị. Hồi tháng 9, thủ đô Doha của Qatar bất ngờ bị Israel tấn công trong chiến dịch truy quét thủ lĩnh Hamas của Tel Aviv.

“Xung đột khu vực leo thang sẽ là mối lo ngại với các nhà đầu tư tiềm năng chừng nào cuộc chiến giữa Israel và Hamas còn tiếp diễn”, Torbjorn Soltvedt - nhà phân tích tại Verisk Maplecroft - phát biểu.

Một số thách thức khác bao gồm xây dựng từ đầu một hệ sinh thái gồm các công ty khởi nghiệp, chương trình máy tính tích hợp và lộ trình thoái vốn tại địa phương, cùng với thuyết phục những kỹ sư AI giỏi nhất chuyển tới khu vực này. Ví dụ, tại Saudi Arabia, phần lớn vị trí liên quan đến AI vẫn còn bỏ trống.

Bên cạnh đó, mặc dù có tiềm lực tài chính mạnh mẽ, vùng Vịnh vẫn phải tính toán tới chi phí và tác động môi trường từ việc vận hành, làm mát trung tâm dữ liệu dưới thời tiết nắng nóng ở Trung Đông. Trung bình, một trung tâm dữ liệu cỡ trung bình sử dụng khoảng 300.000 gallon nước/ngày để làm mát và phát điện. Con số này tăng tỷ lệ thuận với nhiệt độ.

Tuy nhiên, các quốc gia giàu nhất vùng Vịnh vẫn đang tiến lên phía trước, đưa đa dạng hóa kinh tế và thống trị công nghệ lên hàng đầu trong chương trình nghị sự quốc gia.

Quy mô "đủ lớn để định vị UAE và Saudi Arabia là những trung tâm đáng tin cậy, vượt ra ngoài phạm vi khu vực. Rào càn cuối cùng? Không phải là tiền, mà là khả năng thực thi", Ulyana Lenvalskaya - nhà phân tích công nghệ tại Ngân hàng Đầu tư UBS - cho biết.

“Vùng Vịnh cần chứng minh khả năng xây dựng nguồn nhân lực AI chuyên sâu, giữ chân giới nghiên cứu đẳng cấp thế giới và đảm bảo khuôn khổ pháp lý thu hút các đối tác toàn cầu. Các công ty toàn cầu phải tin rằng khu vực này có năng lực, tính trung lập, quản trị và ổn định”, bà kết luận.

Trí Ân