Đào tạo gắn với thực tiễn: Chìa khóa thu hẹp khoảng cách cung - cầu lao động

Bài toán "vừa thừa, vừa thiếu" lực lượng lao động

Sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM mới chính thức trở thành một siêu đô thị với quy mô gần 14 triệu dân. Theo bà Lượng Thị Tới, Phó Giám đốc Sở Nội vụ TP.HCM, thị trường lao động nơi đây trở nên sôi động hơn bao giờ hết. Chỉ trong 10 tháng đầu năm 2025, Thành phố ghi nhận hơn 140.000 lượt người tìm việc và trên 250.000 vị trí tuyển dụng. Tuy nhiên, ẩn sau những con số ấn tượng đó là một thực trạng đáng báo động: tình trạng "vừa thừa, vừa thiếu" lao động.

Cụ thể, Thành phố đang thừa lao động phổ thông, nhưng lại thiếu trầm trọng nguồn nhân lực có chuyên môn kỹ thuật cao. Dự báo giai đoạn 2025 - 2030, TP.HCM sẽ cần từ 800.000 đến trên 1 triệu lao động mới, trong đó 70% thuộc nhóm ngành dịch vụ và công nghiệp công nghệ cao. Bài toán đặt ra là làm sao để lấp đầy khoảng trống kỹ năng này, khi mà lực lượng lao động hiện tại đang bộc lộ sự lạc hậu rõ rệt dưới áp lực của một siêu đô thị hiện đại.

TP.HCM đang thừa lao động phổ thông, nhưng lại thiếu trầm trọng nguồn nhân lực có chuyên môn kỹ thuật cao

TS Phạm Anh Thắng, Phó Chánh Văn phòng Bộ Nội vụ, chỉ ra một thách thức khác: tỷ lệ người tham gia lao động mới hằng năm đang giảm mạnh. Nếu như cách đây 15 năm, mỗi năm có khoảng 1,1 triệu người tham gia thị trường lao động, thì đến năm 2024 con số này chỉ còn 575.000 và quý III/2025 là 500.000. Điều này đặt ra áp lực phải tạo ra 1,6 triệu việc làm mới mỗi năm, nhưng thực tế chỉ giải quyết được khoảng 600.000, dẫn đến nguy cơ "chưa giàu đã già".

Gắn kết nhà trường - doanh nghiệp: Từ "bắt tay" đến "siết chặt tay"

Để thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo và thực tế, yếu tố then chốt được các chuyên gia chỉ ra chính là sự gắn kết chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp. TS Ngô Hồng Điệp, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Thủ Dầu Một, ví von rằng nhà trường chính là doanh nghiệp, sản phẩm là sinh viên, và doanh nghiệp chính là khách hàng. Do đó, doanh nghiệp không thể đứng ngoài cuộc mà phải tham gia ngay từ đầu và xuyên suốt quá trình đào tạo.

Thực tế từ Trường Đại học Giao thông Vận tải TP.HCM là một minh chứng sống động. Thạc sĩ Dương Thị Kim Phượng, Giám đốc Trung tâm Tư vấn Tuyển sinh, cho biết sinh viên các ngành hàng không, hàng hải, đặc biệt là đường sắt tốc độ cao, được cử đi thực tập từ 3-6 tháng tại doanh nghiệp. Tại đây, các em không chỉ được rèn luyện kỹ năng, thái độ làm việc mà còn được trả lương với mức thu nhập lên đến 15 triệu đồng/tháng. Mô hình này giúp sinh viên thích ứng ngay với công việc sau khi tốt nghiệp.

TS Trần Đình Lý, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm TP.HCM, nhấn mạnh rằng mối quan hệ giữa ba bên: Nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp cần phải nâng lên một tầm mới. "Nhà trường và doanh nghiệp không thể chỉ 'bắt tay' xã giao mà phải siết chặt tay nhau, cùng hành động thực chất". Ở Trường Đại học Nông Lâm, họ xây dựng "bức tường vinh danh" để ghi nhận các doanh nghiệp đồng hành, thậm chí có doanh nghiệp đã tài trợ ký túc xá miễn phí cho sinh viên suốt hơn 10 năm.

Đào tạo trong kỷ nguyên số: Linh hoạt và thích ứng

Bối cảnh mới đòi hỏi một cách tiếp cận mới trong đào tạo. TS Dương Tôn Thái Dương, Phó Ban Đào tạo Đại học Quốc gia TP.HCM, chỉ ra ba vấn đề lớn: thị trường lao động phẳng hóa khiến cạnh tranh gay gắt hơn, yêu cầu phát triển các ngành mới đón đầu xu thế, và áp lực buộc người lao động phải liên tục thay đổi. Đáp ứng điều này, Đại học Quốc gia TP.HCM chuyển sang đào tạo đa ngành, tăng 50% thời lượng thực hành, và đặc biệt chú trọng năng lực số cùng ngoại ngữ.

Xu hướng tuyển dụng cũng đang thay đổi chóng mặt. Bà Trần Kim Trang, Giám đốc Kinh doanh Việc Làm Tốt, cho biết các doanh nghiệp hiện nay thiên về tuyển dụng "nhanh và linh hoạt", đặc biệt trong các ngành dịch vụ. Họ tìm kiếm người "phù hợp" - đúng lúc, đúng việc, đúng địa điểm - hơn là chỉ người "giỏi". Thị trường lao động phổ thông đang dịch chuyển mạnh mẽ sang "nền kinh tế gig", nơi người lao động muốn chủ động chọn ca làm, vị trí và thời gian.

Công nghệ đang định hình lại quy trình tuyển dụng. Trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu hành vi và chatbot đang giúp rút ngắn thời gian và chi phí tuyển dụng một cách đáng kể. Điều này dẫn đến một sự thay đổi căn bản trong tiêu chí đánh giá ứng viên. Doanh nghiệp ngày càng ít hỏi "bạn có bằng cấp gì" mà tập trung vào "bạn làm được gì", "năng lực chuyên môn ra sao", "khả năng thích ứng và học hỏi nhanh đến mức nào". Kỹ năng học hỏi, giao tiếp, ngoại ngữ và sử dụng công nghệ trở thành năng lực cốt lõi.

TS Phạm Anh Thắng khẳng định, trong công cuộc chuyển đổi số hiện nay, "công nghệ thông tin phải dẫn đầu". Ông chỉ ra rằng ngay trong lĩnh vực công, thách thức lớn nhất không phải là thiếu người làm, mà là thiếu người có chuyên môn sâu về công nghệ thông tin để vận hành hệ thống.

Để giải bài toán nguồn nhân lực trong kỷ nguyên mới, các chuyên gia đều cho rằng, một chiến lược tổng thể và sự đồng lòng của cả ba trụ cột: Nhà nước, Nhà trường và Doanh nghiệp là không thể thiếu. Nhà nước cần hoàn thiện thể chế, tạo cơ chế thông thoáng cho hợp tác đặt hàng và đồng kiến tạo. Nhà trường phải dũng cảm đổi mới chương trình, tăng cường thực hành và phát triển kỹ năng mềm. Doanh nghiệp cần chủ động tham gia sâu vào quá trình đào tạo, xem đây là khoản đầu tư chiến lược cho tương lai. Chỉ khi nào "siết chặt tay nhau" một cách thực chất, chúng ta mới có thể tạo ra một thế hệ lao động mới vừa giỏi chuyên môn, vừa linh hoạt thích ứng, sẵn sàng đóng góp cho sự phát triển bền vững của siêu đô thị TP.HCM và cả nước.

Đức Thuận