Bệnh Alzheimer có liên quan đến chế độ ăn

Ảnh: Canohealth.

Khái niệm chế độ ăn có thể làm cho mọi người ngạc nhiên bởi vì hầu hết báo chí nổi tiếng ngày nay xem Alzheimer là một căn bệnh do di truyền. Họ nói là do gene, chứ không phải do lối sống quyết định liệu bạn có mắc bệnh này hay không. Tuy nhiên, khi bạn kiểm tra sự phân bố bệnh Alzheimer trên thế giới, lập luận đó bắt đầu lung lay.

Tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer biến thiên gấp 10 lần trên toàn thế giới, thậm chí đã xét đến những dân tộc sống thọ hơn những dân tộc khác. Ví dụ, ở vùng nông thôn của tiểu bang Pennsylvania, nếu bạn biết 100 công dân cao tuổi ở đây, có thể trung bình 19 người trong số họ sẽ phát bệnh Alzheimer trong 10 năm tới. Tuy nhiên, con số đó có thể là 3/100 người nếu bạn sống ở nông thôn Ballabgarh, Ấn Độ.

Làm thế nào chúng ta biết được quần thể dân cư nào đó khó mắc bệnh do di truyền hơn? Theo các nghiên cứu về di cư, tỷ lệ mắc bệnh trong cùng nhóm dân tộc được so sánh giữa nơi ở hiện tại và quê nhà của họ. Ví dụ, tỷ lệ bệnh Alzheimer ở đàn ông Nhật sống ở Mỹ cao hơn nhiều so với đàn ông Nhật sống ở Nhật. Tỷ lệ bệnh Alzheimer ở người châu Phi sống ở Nigeria thấp hơn đến 4 lần so với người Mỹ gốc Phi sống ở thành phố Indianapolis.

Tại sao sống ở Mỹ lại tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ?

Cân nhắc bằng chứng cho thấy câu trả lời nằm ở chế độ ăn của người Mỹ. Dĩ nhiên, trong thế giới toàn cầu hóa hiện nay của chúng ta, bạn không cần phải sang phương Tây sinh sống mới có thể theo chế độ ăn của người dân nơi đây.

Ở Nhật, tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer đã tăng vọt trong vài thập niên qua và điều này được cho là do sự chuyển đổi từ chế độ ăn truyền thống chủ yếu dựa vào lúa gạo và rau cải sang chế độ ăn tăng gấp 3 lần sản phẩm sữa và tăng gấp 6 lần sản phẩm thịt.

Mối tương quan mật thiết nhất giữa chế độ ăn và chứng mất trí nhớ mà các nhà nghiên cứu phát hiện là tiêu thụ mỡ động vật; tiêu thụ mỡ động vật đã tăng gần 600% từ năm 1961 đến 2008.

Một xu hướng tương tự giữa chế độ ăn và chứng mất trí nhớ được phát hiện ở Trung Quốc. Cùng việc Âu hóa chế độ ăn trên khắp thế giới, tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer dự kiến tiếp tục gia tăng, theo một nhà nghiên cứu đã viết trên tạp chí Journal of Alzheimer's Disease, "trừ phi chế độ ăn thay đổi sang kiểu giảm phụ thuộc vào các sản phẩm động vật...".

Tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer thấp nhất được xác nhận trên thế giới là ở vùng nông thôn Ấn Độ, nơi người dân theo chế độ ăn truyền thống có nguồn gốc thực vật, chủ yếu là các loại ngũ cốc và rau cải.

Ở Mỹ, những người không ăn thịt (kể cả thịt gia cầm và cá) có thể giảm một nửa nguy cơ phát bệnh mất trí nhớ trong tương lai. Và bạn tránh ăn thịt trong thời gian càng dài, nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ có thể giảm tương ứng. So với những người ăn thịt nhiều hơn 4 lần mỗi tuần, những người ăn chay trong 30 năm trở lên có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ thấp hơn 3 lần.

Chắc chắn các nhân tố di truyền đóng một vai trò nào đó? Quả là có. Hồi thập niên 1990, các nhà khoa học đã phát hiện một biến thể gene gọi là apolipoprotein E4 hay còn gọi là ApoE4 và chính nó làm cho bạn dễ mắc bệnh Alzheimer hơn.

Ai cũng có gene ApoE ở một dạng nào đó nhưng cứ khoảng 7 người thì có một người có phiên bản gene E4 gắn liền với bệnh này. Người ta chứng minh nếu bạn thừa hưởng một gene ApoE4 từ mẹ hoặc bố, nguy cơ bạn mắc bệnh Alzheimer có thể gấp 3 lần. Nếu bạn thừa hưởng gene ApoE4 từ cả bố lẫn mẹ - mà có khoảng 1/50 người như vậy - thì nguy cơ mắc bệnh của bạn có thể cao gấp 9 lần.

Vậy gene ApoE thực hiện nhiệm vụ gì? Nó tạo ra protein, chất vận chuyển cholesterol chính trong não. Biến thể E4 có thể dẫn đến sự tích tụ bất thường cholesterol ở các tế bào não, là nguyên nhân gây ra bệnh Alzheimer. Chính cơ chế này có thể giải thích cho cái gọi là nghịch lý ở người Nigeria. Tần suất xuất hiện biến thể ApoE4 ở người Nigieria là cao nhất nhưng họ lại là một trong những dân tộc có tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer thấp nhất.

Hãy chờ chút đã. Dân tộc có tỷ lệ gene gây bệnh Alzheimer cao nhất lại là một trong những dân tộc có tỷ lệ mắc bệnh này thấp nhất? Mâu thuẫn này có thể được giải thích bởi mức cholesterol cực kỳ thấp ở người Nigieria nhờ chế độ ăn ít mỡ động vật và bao gồm chủ yếu các loại ngũ cốc và rau cải. Do vậy, xem ra chế độ ăn có thể chiến thắng được di truyền.

Hãy xem xét một nghiên cứu được thực hiện trên 1.000 người trong hai thập niên, sự hiện diện của gene ApoE4, không ngạc nhiên, được phát hiện là đã làm tăng gấp đôi tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer. Nhưng trong cùng nhóm đối tượng, những người có cholesterol cao được phát hiện có tỷ lệ mắc bệnh gần gấp 3 lần. Các nhà nghiên cứu ngờ rằng việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ như huyết áp cao và cholesterol cao có thể làm giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh Alzheimer, giảm nguy cơ mắc bệnh với biến thể gene ApoE4 từ khoảng 9 lần xuống còn khoảng 2 lần.

Quá thường là bác sĩ và bệnh nhân có cách tiếp cận kiểu số phận đối với các căn bệnh thoái hóa mạn tính và Alzheimer cũng không ngoại lệ. “Là do gene của bạn rồi", họ nói, "và điều gì phải đến sẽ đến”. Nghiên cứu cho thấy mặc dù bạn có thể bị chia cho một số lá bài di truyền xấu, bạn có thể “xáo bài” lại bằng chế độ ăn.

Michael Greger/NXB Trẻ