Bệnh Parkinson gia tăng trên toàn cầu: Chuyên gia chỉ ra 5 thay đổi cần làm ngay

Bệnh Parkinson đang trở thành một thách thức sức khỏe toàn cầu khi số ca mắc tăng rất nhanh.

“Bệnh run rẩy”

Đó là những từ mà Tiến sĩ James Parkinson đã sử dụng trong một báo cáo hơn 200 năm trước về các triệu chứng căn bệnh bí ẩn gây ảnh hưởng đến sáu người ở London. Vị bác sĩ người Anh này là người đầu tiên xác định và ghi chép lại về căn bệnh mà ngày nay được gọi là bệnh Parkinson, được nhận diện là một rối loạn phức tạp, tác động không chỉ lên não bộ mà còn ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác.

Theo các nghiên cứu dịch tễ học, toàn cầu đã ghi nhận gần 12 triệu ca Parkinson vào năm 2021. Sự gia tăng nhanh chóng này đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống y tế, gia đình người bệnh và toàn xã hội. Bác sĩ thần kinh Michael Okun, Giám đốc Y khoa Tổ chức Parkinson và đồng lãnh đạo Viện Norman Fixel (Đại học Florida) nhận định: “Chúng ta đang chứng kiến tốc độ gia tăng của một bệnh thoái hóa thần kinh còn nhanh hơn cả Alzheimer. Điều đó cần được đặc biệt lưu tâm”.

Căn bệnh vượt ra ngoài phạm vi não bộ

Parkinson đặc trưng bởi tổn thương các tế bào thần kinh sản sinh dopamine - chất dẫn truyền thần kinh quan trọng giúp cơ thể điều khiển vận động, cảm xúc, động lực và hiệu suất nhận thức. Mất dopamine dẫn tới cứng cơ, run, chậm chạp, mất thăng bằng và hàng loạt rối loạn khác.

Triệu chứng phổ biến của bệnh Parkinson là run tay chân, cứng cơ, chậm vận động...

Tuy nhiên, bệnh Parkinson không chỉ đơn thuần là “bệnh run rẩy”, như các nhà khoa học đã biết từ năm 1817. Vẫn còn một chặng đường dài để xác định nguyên nhân gốc rễ, hiểu rõ hơn về quá trình tiến triển của bệnh và thậm chí là phát triển một xét nghiệm chẩn đoán chính xác.

Theo bác sĩ Okun, bệnh không chỉ giới hạn trong hệ thần kinh trung ương. “Khi quan sát bệnh nhân, ta thấy rõ rằng đây không chỉ là bệnh của dopamine hay của não. Chúng ta thấy những bất thường ở đường ruột, trên da và nhiều cơ quan khác”, ông nhấn mạnh. Điều này cho thấy Parkinson là một rối loạn hệ thống, với nhiều yếu tố thúc đẩy.

Khoảng 10% - 15% trường hợp liên quan đến di truyền. Tuy vậy, phần lớn bệnh nhân không có yếu tố bệnh sử gia đình. Bác sĩ Okun cho rằng nguyên nhân có thể đến từ độc chất môi trường như không khí ô nhiễm, nước bẩn, tồn dư thuốc trừ sâu hay các hợp chất công nghiệp thường xuyên tiếp xúc trong đời sống hàng ngày.

Các chuyên gia cảnh báo vai trò của độc chất môi trường và khuyến nghị những biện pháp đơn giản nhưng thiết thực để mỗi người có thể chủ động giảm nguy cơ mắc bệnh ngay từ hôm nay.

Trong cuốn sách mới The Parkinson’s Plan: A New Path to Prevention and Treatment, ông cùng bác sĩ Ray Dorsey phân tích sâu mối liên hệ giữa các hóa chất này và nguy cơ mắc bệnh. Dựa trên các bằng chứng khoa học và khuyến nghị về sức khỏe cộng đồng, bác sĩ Okun đưa ra danh sách 25 biện pháp giảm nguy cơ.

Dưới đây là 5 khuyến nghị quan trọng nhất:

1. Sử dụng nguồn nước sạch

Bác sĩ Okun khuyến nghị mỗi gia đình nên lắp bộ lọc nước carbon tại bồn rửa.

“Một bộ lọc carbon đơn giản có thể giảm đáng kể các độc chất vô hình trong nước uống, giảm áp lực lên hệ thần kinh”, ông cho biết. Những thiết bị này có khả năng loại bỏ thuốc trừ sâu và các chất như trichloroethylene (TCE) - hợp chất được dùng trong giặt khô, khử caffein và tẩy dầu mỡ kim loại. Mặc dù Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) đã ban hành lệnh cấm gần như toàn bộ TCE từ năm 2024, việc khởi áp lệnh cấm vẫn bị trì hoãn bởi các vụ kiện.

2. Hít thở bầu không khí trong lành

Bác sĩ Okun khuyến cáo sử dụng máy lọc không khí tại nhà và nơi làm việc.

“Loại bỏ bụi mịn trong không khí giúp bảo vệ đường mũi - não, vốn có thể là cửa ngõ khởi phát bệnh Parkinson”, bác sĩ Okun cho biết. Máy lọc nên có bộ lọc carbon để loại bỏ hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC) - nhóm chất có thể gây kích ứng hô hấp, ảnh hưởng gan, thận và hệ thần kinh.

3. Ăn thực phẩm sạch, được rửa kỹ

Ngay cả với thực phẩm hữu cơ, việc rửa kỹ vẫn rất quan trọng.

“Rửa và chà nhẹ rau củ giúp loại bỏ tồn dư thuốc trừ sâu có thể âm thầm gây tổn thương thân thể theo thời gian. Thói quen đơn giản này giúp giảm gánh nặng hóa chất mà não và hệ thần kinh phải xử lý”, bác sĩ Okun cảnh báo. Ông khuyến nghị rửa trong ít nhất 20 giây, tương tự quy trình rửa tay y tế.

4. Duy trì vận động hàng ngày

Tập thể dục thường xuyên được chứng minh giúp phòng ngừa hoặc làm chậm tiến triển Parkinson.

“Hãy đi bộ bốn lần mỗi ngày, mỗi lần 20 phút, tương đương khoảng 7.000 bước, hoặc chọn bài tập phù hợp giúp bạn vận động thường xuyên”, bác sĩ Okun gợi ý. Vận động kích hoạt các mạch dopamine tự nhiên, cải thiện khả năng vận động và giúp kiểm soát triệu chứng. Với người khó giữ thăng bằng, xe đạp tập nằm tựa là lựa chọn an toàn.

5. Ngủ đủ giấc

Giấc ngủ sâu giúp kích hoạt hệ thống thanh lọc tự nhiên của não, loại bỏ độc tố và phục hồi chức năng thần kinh.

“Bảo vệ giấc ngủ chính là bảo vệ sức khỏe não bộ, đặc biệt cho người muốn phòng ngừa Parkinson”, bác sĩ Okun nhấn mạnh. Ông cũng khuyến nghị uống một tách cà phê hoặc trà chứa caffein vào buổi sáng, vì nhiều nghiên cứu cho thấy caffeine liên quan tới nguy cơ thấp hơn mắc Parkinson, nhờ cơ chế bảo vệ tế bào sản xuất dopamine.

Hồng Nhung