Bệnh truyền nhiễm trong bối cảnh biến đổi khí hậu: Vấn đề và giải pháp

Nhiều loại bệnh truyền nhiễm và không truyền nhiễm xuất hiện do tác động của biến đổi khí hậu

Xuất hiện và tái xuất hiện nhiều bệnh tật

TS. Hồ Đắc Thái Hoàng, Chủ tịch Liên hiệp Hội cho rằng, chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên mà biến đổi khí hậu (BĐKH) đã và đang tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe. Chính sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu, các hiện tượng thời tiết cực đoan và sự thay đổi hệ sinh thái đang tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát sinh, phát triển và lây lan của các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là các bệnh có nguồn gốc từ động vật và các bệnh do vector truyền bệnh.

Theo PGS. TS.Trần Xuân Chương, Bộ môn Truyền nhiễm - Lao, Trường Đại học Y Dược, Đại học Huế, BĐKH không chỉ thúc đẩy sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết, tay chân miệng, mà còn làm gia tăng các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, hô hấp và các rối loạn tâm thần. BĐKH còn làm xuất hiện và tái bùng phát các bệnh mới nổi và tái nổi. Chẳng hạn, các bệnh mới xuất hiện điển hình là hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) do virus Corona, sốt xuất huyết, HIV/AIDS, Mpox... Một số bệnh tái xuất hiện quan trọng là bệnh lao kháng thuốc, bệnh tả, bệnh sốt rét, bệnh sốt xuất huyết Dengue...

Hội thảo khoa học quốc gia năm 2025 với chủ đề "Bệnh truyền nhiễm trong bối cảnh biến đổi khí hậu: Vấn đề và giải pháp" thể hiện tính cấp thiết và tầm nhìn chiến lược trong việc tăng cường nhận thức, thúc đẩy phối hợp hành động và phát triển mạng lưới hợp tác liên ngành để bảo vệ sức khỏe cộng đồng trước những thách thức ngày càng gia tăng do BĐKH và các bệnh truyền nhiễm gây ra.

Hội thảo thu hút sự tham gia của gần 70 nhà khoa học với 39 báo cáo chuyên đề và 23 bài trình bày posters với nội dung đa dạng, chuyên sâu của các nhà khoa học, nhà quản lý trong nước và các nhà nghiên cứu ở các trường Đại học: Chulalongkorn, Mahidol, Naresuan của Thái Lan.

Các nhà khoa học, nhà quản lý trong và ngoài nước tham gia chia sẻ, thảo luận, bàn giải pháp tại hội thảo

Tiếp cận "Một sức khỏe"

Hội thảo lần này đặc biệt đề cập đến "Tiếp cận Một sức khỏe (One Health)" là cách tiếp cận toàn diện, hiệu quả và đòi hỏi sự phối hợp liên ngành để giải quyết các thách thức đối với sức khỏe con người, động vật và môi trường hiện nay. Từ năm 2022, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH) đã hợp tác với nhau thành "Bốn bên" để thúc đẩy phương pháp tiếp cận "Một sức khỏe" trên toàn thế giới.

GS.TS. Võ Văn Thắng, Hội Y tế Công cộng và Y học dự phòng thành phố Huế chia sẻ, vẫn còn nhiều thách thức, tuy nhiên, nhiều thành tựu đã đạt được qua tiếp cận "Một sức khỏe" trong kiểm soát mối nguy bệnh dịch có nguồn gốc từ động vật trong đó bao gồm cả các vật nuôi và động vật hoang dã khác (SARS, cúm gia cầm H5N1, MERS-CoV, Ebola, bệnh do liên cầu khuẩn ở lợn, bệnh sán lá gan, bệnh chó dại...) hoặc cải thiện tình trạng dinh dưỡng qua tác động nông nghiệp, đánh giá tác động môi trường...

Nhiều giải pháp được đưa ra tại hội thảo để cùng nhau bảo vệ sức khỏe cộng đồng hiệu quả

Dựa trên các bằng chứng khoa học mới nhất và các nghiên cứu điển hình, PGS. Sarawut Thepanondh, Khoa Y tế Công cộng, Đại học Mahidol, Bangkok, Thái Lan nhấn mạnh sự cấp thiết của các chính sách tích hợp nhằm giải quyết đồng thời các thách thức về môi trường và y tế. PGS. Sarawut Thepanondh cho rằng cần sự hợp tác liên ngành, phát triển hệ thống cảnh báo sớm và triển khai các giải pháp bền vững nhằm giảm thiểu các nguy cơ từ cuộc khủng hoảng sức khỏe có tính liên kết này.

Tại hội thảo, các nhà khoa học đã cùng nhau chia sẻ thông tin, bàn luận về các chủ đề quan trọng như tư duy hệ thống và hợp tác xuyên ngành để phòng chống dịch bệnh, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm trong bối cảnh BĐKH; tầm quan trọng của dinh dưỡng trong việc tăng cường miễn dịch và phòng chống nhiễm trùng, vai trò của công nghệ, như sức khỏe điện tử (e-health literacy) nhằm nâng cao khả năng tự chăm sóc của người dân...

Bảo vệ sức khỏe người dân trước tác động của biến đổi khí hậu đòi hỏi sự chung tay liên ngành, liên vùng và xuyên quốc gia

Bên cạnh đó, sự kết nối liên ngành, liên lĩnh vực trong tiếp cận "Một sức khỏe (One Health)" đã được nhìn nhận như là chiến lược để phòng chống gần 100 bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người trong bối cảnh BĐKH tác động trực tiếp vào vấn đề an ninh lương thực, môi trường và nguồn nước tại Việt Nam.

Các nghiên cứu về bệnh nhiễm trùng mới xuất hiện và tái xuất hiện có mối quan hệ chặt chẽ với sự biến động không ngừng của các nhân tố khí hậu đã được nghiên cứu, để từ đó phân tích được các vấn đề tưởng chừng cũ nhưng lại phát sinh trong hoàn cảnh mới. Chẳng hạn, các bệnh lây qua đường nước (Water-born disease) trở nên phổ biến hơn vào mùa mưa lũ đã tạo tác động rõ rệt đến các yếu tố kinh tế, môi trường thể hiện qua mức sống, khả năng tiếp cận nước sạch và sự thay đổi hành vi dinh dưỡng.

Với những báo cáo khoa học chất lượng cao từ các nhà khoa học uy tín từ nhiều chuyên ngành khác nhau trong lĩnh vực y tế và môi trường, cùng với các phiên thảo luận chuyên sâu và những báo cáo poster...đã mang lại nhiều kiến thức mới, những giải pháp sáng tạo, hữu ích và củng cố mối quan hệ hợp tác liên ngành giữa các tổ chức và chuyên gia. Đây sẽ là nền tảng vững chắc để cùng xây dựng các chiến lược hiệu quả, bảo vệ sức khỏe cộng đồng ở khu vực ASEAN và mở rộng ra các châu lục khác trong bối cảnh BĐKH ngày càng phức tạp.

HOÀI THƯƠNG