Nâng tầm báo chí địa phương trong kỷ nguyên AI

AI ngày càng trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực, góp phần nâng cao chất lượng nội dung, cũng như hỗ trợ phân tích dữ liệu, tăng cường tác động xã hội cho các tòa soạn báo. Hiện nay, việc ứng dụng công nghệ nói chung và ứng dụng AI nói riêng đang được nhiều cơ quan báo chí trên cả nước triển khai.

Trợ lý ảo đắc lực cho các tòa soạn báo hiện đại

AI đang dần trở thành một phần hỗ trợ quan trọng trong các tòa soạn báo hiện đại. AI không chỉ hỗ trợ nhà báo trong công việc hàng ngày mà còn mở ra nhiều cơ hội mới cho lĩnh vực báo chí.

Các học viên được trao giấy chứng nhận hoàn thành khóa tập huấn Tổ chức sản xuất và phân phối nội dung - video tại tòa soạn đa nền tảng được tổ chức ở Đồng Nai vào tháng 4-2025. Ảnh: Hà Lê

Chuyên gia Bung Trần, Phó chủ tịch AI Education Group nhận định, AI - đặc biệt là AI tạo sinh (Generative AI) như Gemini, đang tạo ra một cuộc cách mạng thực sự trong ngành báo chí. Đối với các cơ quan báo chí nói chung và báo chí địa phương nói riêng, đây vừa là cơ hội lớn, vừa là thách thức không nhỏ.

Về cơ hội, AI giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất. AI có thể trở thành một "trợ lý ảo" đắc lực cho phóng viên và biên tập viên. Công cụ này giúp gỡ băng phỏng vấn, dịch thuật, tóm tắt các văn bản dài, tìm kiếm thông tin nhanh chóng và thậm chí đề xuất các tiêu đề, sapo hấp dẫn. Qua đó, giải phóng thời gian để nhà báo tập trung vào những công việc đòi hỏi tư duy sâu sắc hơn như phỏng vấn chuyên sâu, điều tra và phân tích.

Theo nhiều chuyên gia, AI sẽ hỗ trợ sáng tạo nội dung đa phương tiện. Với nguồn lực có hạn, các báo địa phương có thể tận dụng AI để tạo ra các sản phẩm đa phương tiện một cách nhanh chóng từ việc lên kịch bản cho video tin tức ngắn, tạo đồ họa thông tin (infographic) từ số liệu, cho đến viết các bài đăng mạng xã hội phù hợp với từng nền tảng để tăng tương tác.

Ngoài ra, AI còn hỗ trợ phân tích dữ liệu và thấu hiểu độc giả. Đơn cử, AI có thể phân tích dữ liệu về hành vi của độc giả trên website, ứng dụng và mạng xã hội. Từ đó, tòa soạn có thể hiểu rõ hơn độc giả địa phương đang quan tâm đến chủ đề gì, loại hình nội dung nào được yêu thích, và thời điểm nào tin tức được tiếp cận nhiều nhất. Đây là "mỏ vàng" để định hướng nội dung bám sát nhu cầu thực tế của cộng đồng.

Phó trưởng ban Điện tử Báo Nhân Dân Nguyễn Hoàng Nhật nhấn mạnh, trước đây chúng ta có câu nói quen thuộc: “Vũ khí lớn nhất của nhà báo là ngòi bút”. Giờ thì nhà báo có quá nhiều "vũ khí" lợi hại khác để kể câu chuyện của mình, đó là các công cụ AI. Nhờ AI, nhà báo có thể làm được nhiều điều mà trước đó chúng ta chưa từng làm, hay khó thực hiện.

Chẳng hạn như phân tích dữ liệu phục vụ cho các tác phẩm phóng sự điều tra, vẽ biểu đồ, đồ họa, làm podcast, dựng video… Nhờ AI mà các cơ quan báo chí địa phương có thể thu hẹp khoảng cách về công nghệ với các cơ quan báo chí ở các thành phố lớn, nếu như chúng ta có cách tiếp cận đúng và nhanh.

Tạo nét riêng cho báo chí địa phương thông qua hỗ trợ từ AI

Bên cạnh những cơ hội, tiện ích, AI cũng mang đến nhiều thách thức cho hoạt động báo chí. Việc tiếp cận các công cụ AI tiên tiến và đào tạo cho đội ngũ nhân sự để sử dụng hiệu quả đòi hỏi sự đầu tư về cả tài chính và thời gian. Đây là một rào cản không nhỏ đối với nhiều cơ quan báo chí địa phương.

Nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật nhận định, khi AI tràn ngập các tòa soạn, nhiều người lo ngại về cái gọi là “vũng lầy AI”, ám chỉ những sản phẩm kém chất lượng được tạo bằng AI. Để tận dụng hết tiềm năng của AI, thì điều đầu tiên các tòa soạn, cơ quan báo chí cần đó là thái độ cởi mở để tiếp nhận những thứ mới mẻ. Nếu chúng ta sợ hãi, e ngại những công cụ hiện đại thì có nghĩa là chúng ta đã chậm chân, bởi công nghệ thay đổi rất nhanh.

Tuy nhiên, tòa soạn cũng cần đặt ra những quy định cụ thể về việc sử dụng AI trong quy trình sản xuất sản phẩm báo chí, đặt ra những lằn ranh rõ ràng để việc sử dụng AI không vi phạm đạo đức báo chí, tiếp nhận và học hỏi kinh nghiệm của những tòa soạn lớn trên thế giới cũng như ở Việt Nam.

Một số sản phẩm infographic, sản phẩm báo chí đa phương tiện được đăng tải trên các nền tảng số của Báo Đồng Nai. Ảnh: Hải Quân

Tương tự, theo anh Bung Trần, thách thức lớn nhất khi ứng dụng AI trong lĩnh vực truyền thông, báo chí đó là đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy. Ứng dụng AI có thể tạo ra thông tin không chính xác hoặc "ảo giác" (hallucination). Vì vậy, vai trò kiểm chứng của nhà báo không những không mất đi mà còn trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. AI chỉ là công cụ hỗ trợ, nhà báo phải là người chịu trách nhiệm cuối cùng về tính xác thực của thông tin.

Vấn đề thứ 2 đó là đạo đức và bản quyền. Việc sử dụng nội dung do AI tạo ra đặt ra các câu hỏi về bản quyền và tính nguyên gốc. Các tòa soạn cần xây dựng quy tắc đạo đức rõ ràng về việc sử dụng AI khi nào được dùng, dùng ở mức độ nào và có cần ghi chú cho độc giả biết hay không. Ngoài ra, còn có nguy cơ "đồng phục hóa" nội dung khi quá phụ thuộc vào AI với những câu lệnh (prompt) chung chung, nội dung của các tờ báo có thể trở nên giống nhau, thiếu đi bản sắc và góc nhìn riêng - vốn là thế mạnh của báo chí địa phương.

Anh Bung Trần nhận định, vấn đề cấp thiết nhất hiện nay đối với báo chí địa phương chính là thay đổi tư duy và nâng cao năng lực cho đội ngũ. Công nghệ dù có hiện đại đến đâu cũng chỉ là công cụ. Yếu tố quyết định sự thành bại là người sử dụng.

Nếu tòa soạn và đội ngũ phóng viên, biên tập viên vẫn còn tâm lý e ngại, sợ hãi AI sẽ thay thế mình, hoặc xem nó như một "cây đũa thần" có thể làm mọi thứ mà không cần kiểm chứng, thì mọi sự đầu tư vào công nghệ đều sẽ lãng phí. Vì vậy, việc cấp thiết nhất là phải xây dựng một tư duy mới, xem AI là một người trợ lý thông minh, một đối tác đồng sáng tạo. Từ đó, trang bị cho đội ngũ những kỹ năng cần thiết để làm chủ công cụ này.

“AI có thể hỗ trợ các phóng viên, biên tập viên khai thác các chủ đề chuyên sâu của địa phương như: hỗ trợ phân tích các bộ dữ liệu lớn của tỉnh (ví dụ: số liệu kinh tế - xã hội, dữ liệu quy hoạch…) để tìm ra các xu hướng, góp phần tạo ra những bài báo phân tích chuyên sâu, độc đáo và chỉ có ở địa phương” - chuyên gia Bung Trần bày tỏ.

Nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật cho biết thêm, AI sẽ giúp chúng ta tăng cường sự kết nối với độc giả, tương tác với độc giả tốt hơn. Nhờ việc phân tích dữ liệu của độc giả, chúng ta sẽ hiểu rõ độc giả của mình là ai. Ngoài kết nối với độc giả thì chúng ta cần kết nối giữa chính các ấn phẩm của mình. Các ứng dụng công nghệ mới mẻ đã tạo điều kiện để chúng ta có thể kết nối ấn bản in vật lý với ấn bản kỹ thuật số, theo xu hướng phygital (việc tích hợp các yếu tố vật lý và kỹ thuật số để tạo ra trải nghiệm đa dạng và phong phú hơn cho độc giả, người xem).

“Đấy cũng là cách mà báo Nhân Dân đã thành công với những chiến dịch truyền thông thời gian qua nhân các dịp kỷ niệm ngày lễ lớn của dân tộc. Tôi nghĩ đó cũng là cách mà các báo địa phương có thể học hỏi, bởi xu hướng địa phương hóa, nêu bật những giá trị đặc sắc của địa phương chính là điều tạo nên sự khác biệt” - nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật chia sẻ.

Hải Quân