Bí ẩn phía sau tuyên bố Iran phóng thử thành công tên lửa liên lục địa

Động thái này diễn ra đúng lúc lãnh đạo các cường quốc tập trung tại Liên Hợp Quốc, ngay lập tức đẩy căng thẳng hạt nhân toàn cầu lên mức mới.

Nghị sĩ Mohsen Zanganeh, trong bài phát biểu trên truyền hình quốc gia IRIB hôm 20.9, nhấn mạnh đây là “thử nghiệm an ninh” của một trong những hệ thống tiên tiến nhất của Tehran.

Zanganeh khẳng định Iran sẽ không từ bỏ chương trình làm giàu uranium hay phát triển tên lửa, ngay cả khi các cơ sở hạt nhân từng nhiều lần bị tấn công. Ông nhấn mạnh vụ thử thành công chứng minh Iran vẫn kiên định theo đuổi con đường chiến lược bất chấp sức ép từ bên ngoài.

Một loại tên lửa đạn đạo đất đối đất Khorramshahr thế hệ thứ 4 mới, mang tên Khaibar, với tầm bắn 2.000km, được phóng đi tại một địa điểm không được tiết lộ ở Iran - Ảnh: IRNA

Vệt sáng bí ẩn

Tuyên bố được đưa ra sau khi mạng xã hội lan truyền các đoạn video ghi lại những vật thể phát sáng trên bầu trời Tehran và nhiều thành phố khác, được cho là dấu hiệu của một vụ phóng tên lửa. Trước đó, ngày 18.9, người dân tại những nơi Tehran, Gorgan, Sari, Semnan và một số khu vực lân cận cho biết nhìn thấy các vệt khói, ánh sáng kỳ lạ.

Một số clip cho thấy vệt sáng cong trên bầu trời đã được lan truyền rộng rãi. Kênh Iran International, có liên hệ với phe đối lập, phát hình ảnh nghi ngờ hoạt động phòng không gần thành phố Karaj. Sau thời gian im lặng, chính quyền địa phương xác nhận đã có thử nghiệm tên lửa, dù giới chức trung ương chưa đưa ra phản hồi ngay lập tức.

Cùng thời điểm, Bộ Ngoại giao Iran cho biết Ngoại trưởng Abbas Araqchi đã khởi hành tới New York để dự khai mạc Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, thay vì đến Vienna như thông báo ban đầu. Trong tuyên bố sau đó, lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran cảnh báo rằng bất kỳ tính toán sai lầm nào từ phía đối thủ sẽ phải đối mặt với “đòn đáp trả chết người và răn đe”, đồng thời coi vụ phóng là một phần trong chiến lược phòng thủ rộng hơn.

Những vệt khói và ánh sáng không rõ nguyên nhân đã được nhìn thấy từ Tehran, Gorgan, Sari, Semnan và một số khu vực khác vào ngày 18.9, ngay trước khi ông Zanganeh tuyên bố về vụ thử thành công tên lửa đạn đạo liên lục địa - Ảnh: Fars News Agency

Theo các nguồn tin, vụ thử diễn ra tại bãi phóng tên lửa Semnan, cách thủ đô Tehran khoảng 219km về phía đông. Đây là địa điểm quen thuộc của các chương trình tên lửa và không gian của Iran. Nhân chứng cho biết vụ phóng diễn ra vào ban đêm với tiếng động lớn và vệt sáng rõ rệt trên bầu trời sa mạc. Nhiều video còn cho thấy ít nhất 3 quả tên lửa được bắn đi, khiến một số cư dân lo ngại đất nước bước vào tình trạng tác chiến thực sự.

Tên lửa liên lục địa

Một số chuyên gia nhận định hình dáng và đặc điểm phóng có thể trùng với dòng Sejjil, loại tên lửa hai tầng, nhiên liệu rắn, tầm bắn 2.500km. Tuy nhiên, việc các quan chức Iran gọi đây là ICBM, ngụ ý tầm bắn vượt 5.500km. Một số đoạn video còn gợi ý một tên lửa bị nhắm bắn bởi pháo phòng không, có thể là phần của bài tập thử nghiệm, nhưng chưa có xác nhận chính thức.

Iran hiện vẫn giữ im lặng về loại tên lửa được thử, phù hợp với truyền thống giữ bí mật về các hoạt động quân sự nhạy cảm. Trong những năm gần đây, chương trình tên lửa của Iran đã bao gồm cả dòng Khorramshahr, có nguồn gốc từ thiết kế Musudan của Triều Tiên.

Iran thử tên lửa Sejjil vào tháng 5 năm 2009 - Ảnh: AFP

Năm 2023, Iran giới thiệu Khorramshahr-4, hay còn gọi là Khaibar, với tầm bắn 2.000km, đầu đạn 1.500kg, nhiên liệu lỏng có thể lưu trữ, rút ngắn thời gian chuẩn bị phóng, cùng công nghệ hiệu chỉnh quỹ đạo để nâng độ chính xác.

Sau vụ phóng ngày 18.9, dư luận tập trung vào tin đồn về Khorramshahr-5. Một số nguồn trong nước cho rằng mẫu này có thể đạt tầm bắn 12.000km, tốc độ giai đoạn cuối Mach 16 (19.756 km/giờ), thân dài khoảng 12 mét, trọng lượng phóng 14 - 15 tấn và mang đầu đạn nặng tới 2 tấn.

Nếu đúng, hệ thống này sẽ đáp ứng tiêu chuẩn ICBM, song đến nay chưa có dữ liệu kỹ thuật hoặc thử nghiệm nào xác thực. Giới phân tích cũng lưu ý đến tiến bộ trong nghiên cứu động cơ nhiên liệu rắn, đặc biệt là động cơ Salman với khả năng điều hướng lực đẩy, như minh chứng về năng lực ngày càng cao của Iran.

Chương trình tên lửa của Iran khởi đầu từ thập niên 1980, trong chiến tranh Iran - Iraq, khi nước này tìm cách đáp trả các cuộc tấn công bằng tên lửa Scud từ phía Iraq. Khi đó, Tehran mua tên lửa từ Triều Tiên và tìm kiếm hỗ trợ kỹ thuật từ Trung Quốc. Qua nhiều thập niên, chương trình phát triển các dòng tên lửa tầm ngắn Fateh, tầm trung Shahab và Ghadr, cùng Sejjil, nền tảng nhiên liệu rắn hai tầng. Iran cũng công khai xây dựng các “thành phố tên lửa”, hệ thống hầm ngầm để bảo vệ bệ phóng và tăng khả năng sống sót trước các cuộc tấn công.

Tên lửa Khorramshahr-4 - Ảnh: IRNA

Ý nghĩa chiến lược

Những bước đi này, kết hợp tuyên bố về khả năng tấn công chính xác, hình thành chiến lược răn đe lâu dài của Tehran. Vụ thử tháng vào tháng 9 tiếp nối mô hình đó, vừa nhằm kiểm nghiệm công nghệ, vừa gửi thông điệp chính trị tới đối thủ và dư luận trong nước, đồng thời duy trì sự mập mờ về chi tiết.

Bên cạnh đó, chương trình không gian của Iran cũng được theo dõi chặt chẽ. Báo cáo năm 2019 của Cơ quan Tình báo quốc phòng Mỹ (DIA) cho rằng các phương tiện phóng vệ tinh có thể là nền tảng thử nghiệm cho ICBM.

Iran từng phát triển tên lửa đẩy Simorgh và một số quan sát viên nhận định vụ phóng tháng 9 có thể liên quan đến chương trình này. Dù Iran đã chứng minh năng lực phóng nhiều tầng, chưa có bằng chứng cho thấy nước này sở hữu ICBM hoàn chỉnh. Các hệ thống nhiên liệu lỏng quy mô lớn vẫn bị coi là dễ tổn thương vì quá trình nạp nhiên liệu kéo dài và dễ bị phát hiện. Tuy vậy, các chính phủ phương Tây lo ngại rằng chương trình không gian có tính chất lưỡng dụng, hỗ trợ nghiên cứu ICBM.

Simorgh là phương tiện phóng vệ tinh (SLV) của Iran, sử dụng nhiên liệu lỏng và hai tầng, được thiết kế để đưa vệ tinh vào quỹ đạo Trái đất tầm thấp. Các nhà phân tích tình báo Mỹ đánh giá rằng nhiều thành phần của Simorgh có thể được tái sử dụng để phát triển tên lửa đạn đạo tầm xa - Ảnh: Tasnim News Agency

Iran khẳng định chương trình của mình mang tính phòng thủ và phục vụ mục đích hòa bình. Ngược lại, giới chức Israel và phương Tây cho rằng bất kỳ thỏa thuận mới nào với Iran đều cần bao gồm hạn chế phát triển tên lửa vượt ngưỡng 480km theo quy định của hiệp ước Kiểm soát công nghệ tên lửa (MTCR). Các nước châu Âu cảnh báo nguy cơ những tên lửa này có thể vươn tới khu vực Nam và Trung Âu.

Iran bác bỏ các quan ngại trên là mang tính chính trị và khẳng định sẵn sàng đàm phán, nhưng không về vấn đề tên lửa. Trong nước, sự kiện ngày 18.9 đã thúc đẩy thảo luận về học thuyết quốc phòng. Ngày 22.9, 70 nghị sĩ ký thư gửi Hội đồng An ninh quốc gia tối cao, yêu cầu xem xét lại chính sách hạt nhân.

Ông Ahmad Naderi, thành viên ban chủ tịch quốc hội, nêu quan điểm rằng rút khỏi Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), theo đuổi chính sách “mập mờ hạt nhân” và thậm chí thử vũ khí nguyên tử có thể là con đường duy nhất để bảo đảm an ninh quốc gia.

Tuyên bố thử thành công ICBM dù chưa được xác minh bởi bên ngoài, cho thấy Iran quyết tâm theo đuổi con đường răn đe bằng tên lửa và hạt nhân. Đây không chỉ là bước đi kỹ thuật mà còn là nước cờ chiến lược nhằm gia tăng áp lực đối với các đối thủ trong khu vực và trên trường quốc tế. Với động thái này, căng thẳng tại Trung Đông chắc chắn sẽ gia tăng, còn cán cân chiến lược toàn cầu có nguy cơ biến động mạnh.

Bí ẩn công nghệ: Sức mạnh của tên lửa liên lục địa

Tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) là vũ khí chiến lược hàng đầu, với tầm bắn vượt 5.500km, cho phép tấn công bất kỳ mục tiêu nào trên Trái đất, trừ Nam Cực.

Sức mạnh của chúng nằm ở khả năng mang đầu đạn hạt nhân đa đầu (MIRV), lên đến 8 - 10 đầu đạn độc lập, mỗi đầu có sức công phá hàng trăm kiloton TNT - tương đương hàng trăm quả bom nguyên tử Hiroshima.

Ví dụ, RS-28 Sarmat của Nga nặng 208 tấn, dài 35m, tầm bắn 18.000km, có thể bay quỹ đạo toàn cầu với tốc độ Mach 20 - 25 (khoảng 25.000km/giờ), khó bị đánh chặn nhờ đầu đạn lượn siêu vượt âm (HGV). Trung Quốc cũng sở hữu tên lửa ICBM như DF-41 (tầm 12.000 - 15.000km) hay mới nhất là DF-5C có tầm bắn ước tính vượt 20.000km, đủ để bao phủ hầu hết các mục tiêu toàn cầu.

ICBM như Minuteman III (Mỹ) sử dụng nhiên liệu rắn, cho phép phóng nhanh chóng chỉ vài phút, độ chính xác CEP dưới 100m nhờ hệ thống dẫn đường quán tính và vệ tinh GPS. Minuteman III có thể bay xa hơn 13.000km.

Hoàng Vũ