Biển Đông: Tìm cách xử lý quốc gia phớt lờ UNCLOS

UNCLOS năm 1982 ra đời sau chín năm đàm phán, với sự tham gia của hơn 150 quốc gia và nhiều tổ chức quốc tế, kể cả các tổ chức phi chính phủ. Công ước này được các bên đồng ý thông qua vào ngày 30-4-1982 và ngày 10-12-1982 được ấn định là ngày mở ký công ước tại Montego Bay, Jamaica.

Trung Quốc có nhiều hành động gây căng thẳng ở Biển Đông thời gian qua. Trong ảnh: Một hạm đội hải quân Trung Quốc, trong đó có tàu sân bay Liêu Ninh, tàu ngầm, tàu chiến và máy bay chiến đấu tham gia tập trận ở Biển Đông năm 2018. Ảnh: GETTY IMAGES

Nhiều nước xây dựng luật dựa trên UNCLOS

Trong các văn kiện pháp lý quốc tế được ký kết kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, UNCLOS được coi là văn kiện đứng thứ hai về tầm quan trọng, chỉ sau Hiến chương Liên Hợp Quốc. Công ước này không chỉ bao gồm các điều khoản kế thừa từ các điều ước quốc tế trước đó về biển mà còn pháp điển hóa các quy định mang tính tập quán quốc tế, tồn tại qua một thời gian dài trong thực tiễn của các quốc gia, cũng như những xu hướng phát triển mới trong thực tiễn sử dụng và khai thác biển và đại dương. Cho đến nay đã có 164 quốc gia thành viên. Số nước thành viên ban hành luật lệ quốc gia để nội luật hóa các quyền nghĩa vụ theo công ước ngày càng tăng.

UNCLOS đóng một vai trò quan trọng trong việc cung cấp khung khổ pháp lý cho các hoạt động liên quan đến biển và đại dương trên phạm vi toàn thế giới. Ngoài ra, UNCLOS đã thành lập ra Tòa án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS). Tòa này bắt đầu được thành lập vào năm 1994 và chính thức hoạt động vào năm 1996. Kể từ đó tới nay, ITLOS đã giải quyết rất nhiều vụ tranh chấp liên quan đến biển, đặc biệt là các tranh chấp liên quan đến phân định biên giới biển chồng lấn giữa các quốc gia ven biển láng giềng. Điển hình phải kể tới các vụ như tranh chấp phân định ranh giới biển giữa Bangladesh và Myanmar tại vịnh Bengal năm 2011; hoặc vụ tranh chấp phân định ranh giới biển giữa Ghana và Côte d’Ivoire trên biển Đại Tây Dương năm 2017…

Thêm nữa, nhiều vụ tranh chấp ranh giới biển khác do Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) xét xử cũng sử dụng UNCLOS làm căn cứ để giải quyết tranh chấp giữa các bên. UNCLOS cũng xây dựng các khung khổ hoạt động hợp tác cho tất cả quốc gia trên thế giới dù có biển hay không có biển. Sự hợp tác này diễn ra trên rất nhiều lĩnh vực từ hợp tác khai thác trên các vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa cho đến khu vực đáy đại dương…

Vẫn còn thành viên thiếu trách nhiệm

Hạn chế của UNCLOS nằm ở việc tuân thủ UNCLOS của các quốc gia thành viên cũng như hiệu lực của UNCLOS đối với các thành viên. Một trường hợp cụ thể chúng ta đã thấy đó là vụ Philippines kiện Trung Quốc trước một tòa trọng tài theo Phụ lục VII của UNCLOS. Mặc dù vụ kiện hoàn toàn theo đúng các quy định của UNCLOS và Trung Quốc là một thành viên của UNCLOS nhưng Trung Quốc đã phớt lờ việc tham gia. Họ cũng không không đoái hoài đến việc chấp nhận và tuân thủ phán quyết mà Tòa trọng tài đã tuyên năm 2016.

Một giáo sư luật quốc tế đã nhận định: “Việc các quốc gia từ chối tham gia làm suy yếu quá trình giải quyết tranh chấp và đe dọa trực tiếp đến khả năng của UNCLOS trong việc cung cấp một khung khổ pháp lý ổn định cho biển và đại dương”. Vì vậy, làm thế nào để các quy định hay các cơ chế giải quyết tranh chấp của UNCLOS khi được đưa ra thì tất cả quốc gia dù lớn hay nhỏ đều phải bình đẳng và tuân theo vẫn là một “bài toán” không dễ dàng, đòi hỏi cộng đồng quốc tế cùng chung tay giải quyết.•

ĐỖ THIỆN ghi

ThS HOÀNG VIỆT