Bình Định: Văn hóa ẩm thực của người Bana Kriêm

Độc đáo ẩm thực của người Bana Kriêm.

Ẩm thực đặc trưng vùng cao

Dưới lớp mây giăng phủ kín cùng sương sớm se lạnh ở vùng miền núi Vĩnh Thạnh vào những ngày đầu tháng 10, trong ngôi nhà sàn nhỏ, chúng tôi được chị Đinh Thị Xiêu ở làng 5, xã Vĩnh Thuận kể về những món ăn độc đáo của bà con Bana Kriêm nơi đây, chị Xiêu kể: Ngày xưa mỗi lần thịt heo không ăn hết, để bảo quản được lâu hơn, ông bà xưa đã nghĩ ra cách treo thịt heo lên gác bếp cho khói ám vào thịt. Ngày nay, với món này đã trở thành đặc sản không thể thiếu trong mâm cỗ đãi khách quý của mỗi gia đình.

Chị Đinh Thị Xiêu chia sẻ: Thịt heo được chọn là heo đen, lấy phần thịt vai hoặc thịt đùi làm sạch, treo gác bếp từ đầu năm. Khi nào cần dùng thì lấy từng xâu thịt xuống. Sau thời gian dài treo trên gác bếp, qua quá trình đun nấu phần khói ám vào càng tạo thêm hương vị đặc trưng cho thịt heo khói. Bây giờ, thịt heo trước khi treo sẽ được tẩm ướp thêm một ít gia vị gồm tỏi, ớt bay, tiêu rừng, lá é rồi treo lên gác bếp hoặc phơi khô tùy vào gia chủ. Khi dùng sẽ cạo bớt phần khói, nướng trên than hồng, ăn cùng lá cải cay loại cải chuyên mọc gần vùng suối. Vị thơm béo của thịt cùng gia vị và vị cay cay nồng nồng của lá cải sẽ khiến thực khách đôi khi chảy nước mắt. Món ăn này thường chấm muối ớt bay và tiêu rừng giã nhuyễn, vắt thêm chút nước chanh hoặc giã cùng kiến vàng sẽ tạo cho món ăn càng thêm hấp dẫn.

Nét văn hóa ẩm thực độc đáo

Xã Vĩnh Sơn, huyện Vĩnh Thạnh ở độ cao khoảng 1.000m so với mực nước biển, được ví như “cổng trời” với khí hậu mát mẻ, cảnh quan thiên nhiên đẹp, núi rừng hùng vĩ, sông, suối, thác nước còn nguyên sơ, chứa đựng những điều kỳ bí như thành đá Tà Kơn, thác Hang Dơi, vườn cam Nguyễn Huệ - Căn cứ địa của nghĩa quân Tây Sơn (được xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 1995).

Du khách thích thú, tìm hiểu ẩm thực của người Bana Kriêm.

Đến với Vĩnh Sơn, ngoài việc thưởng thức các món ăn có vị đắng dân giã của vùng cao nơi đây như cà đắng, măng le, đọt mây. Mùa khô, cùng với việc đi lên nương rẫy, bà con đồng bào nơi đây còn tranh thủ kiếm những đọt mây bụ bẫm mang về tước bỏ phần vỏ bên ngoài, lấy lõi bên trong rồi luộc chín. Lõi mây có màu trắng đục, khi chín chuyển sang màu tim tím. Thoạt đầu mới ăn, thực khách sẽ cảm nhận vị đăng đắng, giòn giòn nhưng càng nhai đọt mây càng ngọt. Đọt mây luộc chấm với muối ớt hoặc nấu với thịt, xương heo hay cà đắng, măng đắng mới được xem là đúng vị đặc trưng.

Tại huyện miền núi Vĩnh Thạnh, du khách được thưởng thức đặc sản cá niên và rau dớn. Theo người Bana Kriêm, cá niên sống theo bầy đàn tập trung nhiều ở những vùng nước sâu dọc các con sông, suối đầu nguồn, gần thác nước. Nhìn hình dạng, cá niên hơi giống cá chép nhưng thân mình thon thả hơn, cá trưởng thành to cỡ 3 ngón tay người lớn ghép lại, thân dẹt, có màu trắng bạc, vi đỏ quanh mồm mọc nhiều hạt trắng tròn. Cá niên có thịt trắng, thơm, không tanh, chứa nhiều dưỡng chất tốt cho sức khỏe.

Trong vô số các món ăn được chế biến từ cá niên, có lẽ đặc sắc nhất là cá niên nướng ăn kèm rau dớn luộc - món ăn độc đáo ở những vùng cao, miền núi Bình Định. Vị béo, bùi, dai, thơm của thịt, giòn ngọt của xương và vị đắng nhân nhẫn của mật và ruột cá ăn cùng rau dớn rừng hơi nhơn nhớt làm cho du khách thưởng thức một lần sẽ nhớ mãi không quên. Món này nếu thưởng thức cùng bạn hữu ở nơi núi rừng, du khách có thể vừa nghe tiếng suối chảy róc rách, vừa nghe tiếng chim hót, vừa cảm nhận làn gió mát thổi vi vu.

Du khách thưởng thức ẩm thực vùng cao.

Bà Nguyễn Thị Kim Chung - Phó Giám đốc Sở Du lịch Bình Định cho biết: Các món ăn vùng cao Vĩnh Thạnh phần nào đã đưa khách du lịch về tham quan nơi thượng nguồn sông Kôn, ngược dòng lịch sử. Với mỗi món ăn là một hình ảnh đặc trưng tái hiện đời sống dựa vào thiên nhiên trải qua nhiều thế hệ của người Bana Kriêm nơi đây.

Huyện miền núi Vĩnh Thạnh đang làm tốt công tác bảo tồn văn hóa phi vật thể, người Bana Kriêm vẫn lưu giữ đậm nét văn hóa lễ hội mừng lúa mới, các trò chơi, các điệu dân vũ, các bài cúng, những bài hơamon, truyền thuyết, ca dao, tục ngữ, kiến trúc nhà sàn, nghề đan lát, dệt thổ cẩm, những làn điệu hát ru, những nhạc cụ dân tộc độc đáo như cồng chiêng, đàn tơrưng. Bởi vậy, tỉnh Bình Định định hướng trong thời gian tới sẽ phát triển du lịch cộng đồng tại huyện miền núi Vĩnh Thạnh, từ đó nâng cao sinh kế, tạo việc làm và cải thiện mức sống cho bà con nơi đây.

Mỹ Bình