Bổ sung vi chất dinh dưỡng nâng cao sức khỏe cộng đồng
Vi chất dinh dưỡng bao gồm nhóm vitamin (A, B, C, D...) và nhóm chất khoáng (sắt, kẽm, iod, selen, đồng...). Vi chất dinh dưỡng-dù chỉ cần một lượng rất nhỏ, nhưng lại đóng vai trò sống còn trong sự phát triển thể lực, trí tuệ, tầm vóc và sức khỏe của con người, nhất là trẻ em, phụ nữ mang thai và phụ nữ tuổi sinh đẻ.
Trên thế giới hiện có tới 56% số trẻ em ở tuổi mẫu giáo (tương đương 372 triệu) và 69% không mang thai trong độ (tương đương với 1,2 tỷ) bị thiếu ít nhất một trong ba vi chất dinh dưỡng quan trọng là sắt, kẽm, vitamin A. Thiếu vi chất được gọi là “nạn đói tiềm ẩn” và để lại những hậu quả khá nghiêm trọng đối với sự phát triển của trẻ trong suốt quá trình trưởng thành.
Theo Tổ chức Y tế thế giới, thiếu có thể gây ra quáng gà và bệnh khô mắt trên khoảng 250 đến 500 nghìn trẻ em mỗi năm, và tăng nguy cơ tử vong do nhiễm trùng khi mắc sởi hoặc tiêu chảy. Tại Việt Nam, theo kết quả điều tra toàn quốc, tỷ lệ thiếu vitamin A tiền lâm sàng ở trẻ em từ 6 đến 59 tháng tuổi là 8,9% và 16,7% số bà mẹ có hàm lượng vitamin A trong sữa mẹ thấp. Tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng, đặc biệt là thiếu kẽm còn ở mức rất nặng, với tỷ lệ kẽm huyết thanh thấp ở phụ nữ tuổi sinh đẻ là 44,3%, phụ nữ có thai là 63,0%; trẻ từ 6 đến 59 tháng tuổi là 53,3%.
Thiếu máu dinh dưỡng còn là một vấn đề sức khỏe có ý nghĩa cộng đồng, cao nhất ở phụ nữ có thai với tỷ lệ 25,4%; với trẻ từ 6 đến 59 tháng tuổi là 18,1% và phụ nữ lứa tuổi sinh đẻ là 16,2%. Thiếu vi chất dinh dưỡng ở phụ nữ mang thai và phụ nữ tuổi sinh đẻ làm tăng nguy cơ biến chứng thai kỳ, trẻ sinh nhẹ cân và ảnh hưởng đến sức khỏe thế hệ tương lai. Đáng chú ý, hiện nước ta tồn tại “gánh nặng kép” về dinh dưỡng bao gồm suy dinh dưỡng, thừa cân béo phì và thiếu vi chất dinh dưỡng.
Theo số liệu giám sát năm 2024 của Viện Dinh dưỡng (Bộ Y tế), mặc dù tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi là 18,1% (mức trung bình có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng theo phân loại của Tổ chức Y tế thế giới), tuy nhiên tình trạng suy dinh dưỡng thấp còi còn chênh lệch giữa các vùng miền, trong đó còn rất cao ở vùng trung du và miền núi phía bắc (23,8%) và Tây Nguyên (27,3%); tỷ lệ suy dinh dưỡng nhẹ cân ở trẻ dưới 5 tuổi là 10,4%.
Theo TS, BS Nguyễn Hồng Trường, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng, nguyên nhân sâu xa dẫn đến thiếu vi chất dinh dưỡng là do khẩu phần ăn thiếu cân đối; chưa đa dạng thực phẩm; thiếu hiểu biết và thực hành đúng về dinh dưỡng. Nhiều năm nay, Viện Dinh dưỡng phối hợp các địa phương trên toàn quốc triển khai Chiến dịch bổ sung vitamin A miễn phí vào Ngày Vi chất dinh dưỡng (1 và 2/6), góp phần thanh toán bệnh mù lòa do thiếu vitamin A và cải thiện đáng kể tình trạng dinh dưỡng trẻ em.
TS, BS Nguyễn Hồng Trường khẳng định, việc bổ sung Vitamin A là rất cần thiết đối với sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ, nhất là với trẻ em từ 6 tháng đến dưới 60 tháng tuổi có nguy cơ cao thiếu vitamin A. Trong bối cảnh các bệnh lây nhiễm gia tăng, đối tượng được bổ sung vitamin A miễn phí theo chương trình đã được mở rộng như người mắc bệnh sởi (bao gồm cả trẻ em và người lớn), suy dinh dưỡng nặng, viêm đường hô hấp cấp, tiêu chảy kéo dài theo phác đồ của Bộ Y tế. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng không tồn tại riêng lẻ, cho nên ngoài vitamin A chúng ta cần quan tâm đến tình trạng thiếu sắt, thiếu kẽm đang là các vấn đề có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam.
Các chương trình bổ sung vi chất dinh dưỡng trong các chương trình mục tiêu quốc gia được coi là một giải pháp hiệu quả phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng, đặc biệt tại những khu vực khó khăn. Trong 3 năm (từ 2023 đến 2025), 245.653 trẻ dưới 5 tuổi, 489.199 trẻ từ 5 đến 16 tuổi và 169.631 phụ nữ có thai được cung cấp đa vi chất dinh dưỡng miễn phí trong Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững.
Việc phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng một cách hiệu quả và bền vững cần các giải pháp đồng bộ: Từ bổ sung liều cao cho nhóm nguy cơ cao, đến tăng cường vi chất vào thực phẩm thiết yếu như muối, dầu ăn, bột mì, đến thay đổi hành vi tiêu dùng, đa dạng hóa bữa ăn hằng ngày. Trong đó, truyền thông giáo dục dinh dưỡng đóng vai trò nòng cốt, là cầu nối đưa kiến thức khoa học đến với cộng đồng. Ngày Vi chất dinh dưỡng năm nay tiếp tục được tổ chức với mục tiêu nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi về phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng... Dự kiến hơn 6 triệu trẻ em từ 6 tháng đến dưới 60 tháng tuổi được bổ sung vitamin A liều cao.
