Bước ngoặt trong hợp tác năng lượng hạt nhân xuyên Đại Tây Dương

Thỏa thuận lịch sử đặt nền móng cho “kỷ nguyên vàng” hạt nhân

Trong bối cảnh thế giới đang nỗ lực chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch, Anh và Mỹ đã có một bước đi lịch sử khi ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược nhằm thúc đẩy sự phát triển của năng lượng hạt nhân. Thỏa thuận có tên gọi “Atlantic Partnership for Advanced Nuclear Energy” (Quan hệ đối tác Đại Tây Dương vì năng lượng hạt nhân tiên tiến), được công bố trong chuyến thăm Anh từ 16 - 18/9 của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Thỏa thuận tập trung vào việc phát triển các lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) và mô-đun tiên tiến (AMR) được kỳ vọng sẽ mở ra một "kỷ nguyên vàng" cho ngành năng lượng hạt nhân, tăng cường an ninh năng lượng, đồng thời tạo thêm hàng chục nghìn việc làm mới.

Một trong những điểm đột phá của thỏa thuận là việc Washington và London sẽ cùng nhau hợp tác trong lĩnh vực quản lý hạt nhân. Nếu một lò phản ứng vượt qua được đánh giá an toàn ở một nước, các nước còn lại có thể sử dụng những phát hiện đó cho các cuộc kiểm tra riêng của mình. Điều này được kỳ vọng sẽ rút ngắn thời gian cấp phép từ 3 - 4 năm xuống còn 2 năm, giúp đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án hạt nhân thế hệ mới.

Ngoài công nghệ hạt nhân truyền thống, thỏa thuận còn mở rộng sang nghiên cứu nhiệt hạch, với kế hoạch kết hợp trí tuệ nhân tạo và mô phỏng tiên tiến để đẩy nhanh tiến trình thương mại hóa nguồn năng lượng được kỳ vọng là “vô tận”. Bên cạnh đó, một mục tiêu chiến lược khác là chấm dứt sự phụ thuộc vào nguồn cung nhiên liệu từ Nga trước năm 2028, thay thế bằng uranium làm giàu cấp thấp (HALEU) từ Mỹ và các nhà cung cấp châu Âu.

Tập đoàn Holtec (Mỹ), EDF (Pháp) và nhà phát triển Tritax đang khảo sát nhà máy điện than Cottam cũ tại miền Trung nước Anh để xây dựng các trung tâm dữ liệu hạt nhân mới. Ảnh: EDF

Thỏa thuận Anh - Mỹ còn mang tính chiến lược khi hai nước cùng cam kết chấm dứt phụ thuộc vào nhiên liệu hạt nhân của Nga trước cuối năm 2028.

Thỏa thuận được ký kết đúng vào thời điểm then chốt đối với nước Anh. Theo Hiệp hội Công nghiệp Hạt nhân Anh, riêng trong năm nay, ngành công nghiệp hạt nhân Anh đã tạo thêm hơn 11.000 việc làm mới. Trong khi đó, Chính phủ Anh cũng đặt mục tiêu trở thành “siêu cường năng lượng sạch”, trong đó hạt nhân đóng vai trò trụ cột trong sản xuất điện nội địa và bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Hàng loạt dự án tỷ đô: bước khởi đầu cho làn sóng đầu tư

Thỏa thuận vừa được ký kết sẽ đặt nền móng cho làn sóng đầu tư hạt nhân quy mô lớn tại Anh. Theo Đại sứ quán Mỹ, tổng giá trị 5 thỏa thuận mới cùng với hợp tác hiện có giữa Rolls-Royce và BWXT (Mỹ) lên tới 100 tỷ USD (73,5 tỷ bảng). Một trong những dự án trọng điểm là kế hoạch hợp tác giữa tập đoàn X-Energy (Mỹ) và Centrica (Anh) để xây dựng tới 12 lò phản ứng AMR tại Hartlepool, Đông Bắc nước Anh. Chính phủ Anh cho biết, dự án có thể cung cấp điện cho 1,5 triệu hộ gia đình, tạo ra 2.500 việc làm và mang lại nguồn thu 40 tỷ bảng, trong đó riêng Hartlepool hưởng lợi 12 tỷ bảng.

Bên cạnh đó, một dự án mới trị giá 11 tỷ bảng Anh (15 tỷ USD) sắp được công bố nhằm phát triển các trung tâm dữ liệu tiên tiến sử dụng lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) tại Nottinghamshire, miền Trung nước Anh, trên địa điểm của nhà máy điện than Cottam trước đây. Dự án này có sự tham gia của các tên tuổi lớn như Holtec International (Mỹ), EDF (Pháp) và nhà phát triển Tritax. Theo Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc điều hành Holtecnternational, Kris Singh, kế hoạch này sẽ tạo ra hàng nghìn việc làm tại địa phương, dựa trên kinh nghiệm thành công từ dự án Palisades ở Michigan (Mỹ).

Ngoài ra, Công ty Last Energy (Mỹ) sẽ xây dựng một “lò vi phản ứng” để phục vụ mở rộng cảng London Gateway của Tập đoàn DP World (Dubai). Hai công ty TerraPower và KBR (Mỹ) có kế hoạch triển khai lò phản ứng tiên tiến Natrium công suất 345MW tại nhiều địa điểm trên khắp Vương quốc Anh.

Trong lĩnh vực nhiên liệu, công ty nhiên liệu hạt nhân Urenco, trong đó Chính phủ Anh nắm 33% cổ phần, và Radiant (Mỹ) đã ký thỏa thuận trị giá 4 triệu bảng (5,4 triệu USD) để cung cấp uranium làm giàu cấp thấp (HALEU) cho thị trường Mỹ cũng như xây dựng cơ sở mới tại Anh. Đây là bước đi chiến lược của Mỹ nhằm loại bỏ sự phụ thuộc vào nguồn nhiên liệu hạt nhân Nga trước năm 2028. Hơn nữa, thỏa thuận giữa Urenco và Radiant về việc cung cấp urani làm giàu thấp tiên tiến cho thị trường Mỹ cho thấy sự kết nối sâu rộng trong chuỗi cung ứng hạt nhân giữa hai nước.

Lợi ích kinh tế và triển vọng phục hưng năng lượng hạt nhân

Chính phủ Anh khẳng định thỏa thuận lịch sử với Mỹ là sự ủng hộ mạnh mẽ nhất dành cho ngành hạt nhân trong nhiều thập kỷ qua, mở ra làn sóng đầu tư tư nhân lớn chưa từng có. Việc các tập đoàn năng lượng hàng đầu của Mỹ hoạt động kinh doanh tại thị trường Anh được kỳ vọng sẽ tạo thêm hàng nghìn việc làm mới, đồng thời giúp Anh trở thành điểm đến hàng đầu của dòng vốn đầu tư toàn cầu trong lĩnh vực hạt nhân. Theo tuyên bố của Bộ An ninh Năng lượng và Phát thải ròng bằng 0, Vương quốc Anh, thông qua hợp tác sâu rộng về năng lượng hạt nhân với Mỹ, London sẽ xây dựng được các tiêu chuẩn hạt nhân đẳng cấp thế giới, rút ngắn cấp phép và củng cố an ninh năng lượng dài hạn, nhờ đó thúc đẩy tăng trưởng và tạo thêm việc làm”.

Đánh giá về quan hệ đối tác giữa hai cường quốc, Thủ tướng Anh Keir Starmer bày tỏ sự tin tưởng vào việc mở ra một "thời kỳ hoàng kim" cho năng lượng hạt nhân. “Cùng với Mỹ, chúng tôi đang xây dựng một kỷ nguyên vàng của năng lượng hạt nhân, đưa cả hai quốc gia trở thành trung tâm đổi mới và đầu tư toàn cầu” - Thủ tướng Starmer khẳng định.

Về phía Mỹ, Bộ trưởng Năng lượng Chris Wright mô tả đây là “sự khởi đầu của một cuộc phục hưng hạt nhân thực sự”, đồng thời nhấn mạnh các thỏa thuận mới sẽ củng cố chuỗi cung ứng hạt nhân xuyên Đại Tây Dương.

Hiệp hội Công nghiệp Hạt nhân Anh ngay lập tức lên tiếng ủng hộ thỏa thuận năng lượng hạt nhân giữa London và Washington. Ông Tom Greatrex - Giám đốc điều hành Hiệp hội Công nghiệp hạt nhân Anh cho biết: “Chúng tôi hoan nghênh thỏa thuận này sau khi chứng kiến mức đầu tư kỷ lục của Chính phủ trong lĩnh vực hạt nhân. Đây là động lực thúc đẩy sự hồi sinh công nghiệp, tạo ra hàng nghìn việc làm có giá trị cao và củng cố an ninh năng lượng của Vương quốc Anh”. Trong khi đó, Giám đốc điều hành Tập đoàn Centrica, ông Chris O'Shea nhận định rằng, thỏa thuận này sẽ giúp xây dựng một hệ thống năng lượng bền vững, giá cả phải chăng và ít carbon.

Trước đó, Chính phủ Anh đã cam kết đầu tư 14 tỷ bảng Anh (19 tỷ USD) cho nhà máy điện hạt nhân Sizewell C mới và thúc đẩy kế hoạch của Rolls-Royce nhằm xây dựng lò phản ứng SMR đầu tiên của nước này. Cùng lúc đó, Rolls-Royce cũng đã bắt đầu quá trình quản lý tại Mỹ đối với lò phản ứng của mình, mở đường cho tạo việc làm và đầu tư mới ở cả hai quốc gia.

Giới chuyên gia cho rằng thỏa thuận này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn củng cố an ninh năng lượng cho cả Anh và Mỹ, giảm sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng truyền thống và đối phó với biến động của thị trường toàn cầu.

Nguyễn Phương