Các ông lớn vũ khí 'ăn nên làm ra'

Tên lửa đạn đạo liên lục địa RS-24 Yars của Nga. (Nguồn: TASS)

Ngày 1/12, Viện Nghiên cứu Hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI) công bố Báo cáo về 100 công ty sản xuất vũ khí hàng đầu thế giới. Đây là báo cáo thường niên của SIPRI, nghiên cứu các “ông lớn” hàng đầu thế giới để rút ra những xu hướng chung trong bức tranh công nghiệp quốc phòng toàn cầu.

Trong một thập kỷ trở lại đây, tổng doanh thu vũ khí của top 100 công ty hàng đầu đã tăng tới 26%. Đáng chú ý, sau quãng thời gian trì trệ, thậm chí có lúc giảm sút do đại dịch Covid-19, con số này đã trở lại đà tăng trong hai năm gần đây. So sánh với 2015, sáu vị trí đầu vẫn thuộc về năm “ông lớn” Mỹ và BAE System của Anh, cho thấy vị thế vững chãi của các công ty này trong thị trường vũ khí thế giới.

Theo Báo cáo, tổng doanh thu liên quan vũ khí và dịch vụ quân sự của 100 công ty hàng đầu năm 2024 đã tăng 5,9% so với cùng kỳ năm trước đó, lên đến con số kỷ lục 679 tỷ USD. Kể từ năm 2018, đây là lần đầu tiên cả năm công ty vũ khí lớn nhất thế giới đều ghi nhận doanh thu gia tăng. Riêng mức tăng 5,9% cũng là con số lớn nhất được SIPRI ghi nhận trong lịch sử.

SIPRI đánh giá nguyên nhân chính dẫn tới con số kỷ lục này là sự “ăn nên làm ra” của các công ty châu Âu và Mỹ, trong bối cảnh nhu cầu vũ khí toàn cầu tăng cao do xung đột và căng thẳng địa chính trị. Trong số 100 công ty trong danh sách, có tới 42 công ty ghi nhận mức tăng trưởng doanh thu ở mức hai con số. Hai công ty (SpaceX của Mỹ và Czechoslovak Group của Cộng hòa Czech) thậm chí đạt mức tăng trưởng trên 100%.

Trong bối cảnh này, nhiều công ty tìm cách mở rộng năng lực sản xuất để đáp ứng nhu cầu. Dựa trên các thông tin công khai, ít nhất 38 công ty trong danh sách mở rộng sản xuất thông qua mua bán sáp nhập, thiết lập công ty con hoặc mở nhà máy mới. Đáng chú ý, tỷ lệ công ty châu Âu mở rộng sản xuất lên tới 65%.

Theo ông Nan Tian, Giám đốc Chương trình Chi tiêu quân sự và sản xuất vũ khí của SIPRI, một phần nguyên nhân của sự tăng trưởng này đến từ cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine. “Trong hai năm qua, doanh thu của các công ty vũ khí đã tăng đáng kể”, ông đánh giá.

Châu Âu vươn lên

Các công ty Mỹ vẫn nắm giữ vị thế dẫn đầu trong ngành công nghiệp vũ khí toàn cầu. Trong danh sách 100 công ty hàng đầu, 39 công ty là doanh nghiệp Mỹ. Các “ông lớn” công nghiệp quốc phòng hàng đầu tại Mỹ (Lockheed Martin, RTX, Northrop Grumman, General Dynamics và Boeing) cũng chiếm tới 5/6 vị trí dẫn đầu. Chỉ tập đoàn BAE Systems của Anh “chen chân” được vào vị trí thứ tư.

Đây cũng là năm đầu tiên công ty SpaceX của tỷ phú Elon Musk lọt vào top 100. Tổng doanh thu vũ khí của công ty này tăng gần tăng gấp đôi so với năm 2023, lên mức 1,8 tỷ USD.

Nhìn chung, doanh thu của các công ty vũ khí Mỹ duy trì đà tăng nhẹ với mức trung bình 3,8%. Dù vậy, ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ cũng đối mặt thách thức từ vấn đề chậm giao hàng và đội giá, ảnh hưởng đến cả các loại vũ khí chiến lược như tiêm kích F-35, tàu ngầm lớp Columbia hay tên lửa đạn đạo xuyên lục địa Sentinel.

“Tình trạng chậm giao hàng và đội giá chắc chắn sẽ tác động tới kế hoạch và chi tiêu của quân đội Mỹ”, nhà nghiên cứu Xiao Liang của SIPRI phân tích. “Điều này có thể gây ra tác động dây chuyền với nỗ lực cắt giảm chi tiêu quân sự quá mức và cải thiện hiệu quả ngân sách của chính phủ Mỹ”.

Ở bên kia Đại Tây Dương, số liệu của các công ty quốc phòng châu Âu có vẻ khả quan hơn. 26 công ty châu Âu nằm trong top 100 ghi nhận tỷ lệ tăng trưởng trung bình 13%. SIPRI đánh giá mức tăng trưởng này liên quan tình hình tại Ukraine, cũng như mong muốn nâng cao năng lực phòng vệ của các nước châu Âu.

Mức tăng lớn nhất trong top 100 thuộc về tập đoàn Czechoslovak Group tại Cộng hòa Czech. So với năm 2023, doanh thu của Czechoslovak Group năm 2024 tăng trưởng tới 193%. Phần lớn khoản tiền này đến từ việc bán vũ khí cho Ukraine.

Về phần mình, doanh thu của Tập đoàn Công nghiệp Quốc phòng Ukraine (Ukroboronprom) cũng tăng 41% cùng kỳ, lên mức 3 tỷ USD.

“Các công ty vũ khí châu Âu đang đầu tư nâng cao năng lực sản xuất để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng cao”, nhà nghiên cứu Jade Guiberteau Ricard của SIPRI đánh giá. “Tuy nhiên, tìm kiếm nguyên vật liệu sẽ đặt ra thách thức ngày càng lớn. Đặc biệt, sự phụ thuộc vào khoáng sản thiết yếu nhiều khả năng sẽ làm phức tạp thêm kế hoạch tái vũ trang của châu Âu”.

Xung đột, cấm vận và cạnh tranh chiến lược đang khiến các công ty ngày càng gặp khó trong tìm kiếm nguồn nguyên vật liệu. Trước năm 2022, một nửa nguồn cung titan của hai ông lớn hàng không Airbus và Safran đến từ Nga. Sau khi xung đột tại Ukraine nổ ra, các công ty này phải tìm kiếm những nguồn cung mới.

Trong khi đó, một số công ty như Thales (Pháp) hay Rheinmetall (Đức) đã lên tiếng cảnh báo về nguy cơ giá thành tăng cao, thậm chí đứt gãy chuỗi cung ứng, nếu Trung Quốc hạn chế xuất khẩu các loại khoáng sản thiết yếu.

Hai doanh nghiệp Nga trong danh sách (Rostec và USC) ghi nhận mức tăng trưởng lên đến 23% bất chấp các lệnh cấm vận của Mỹ và phương Tây gây ra tình trạng thiếu nguyên liệu. Nhu cầu nội địa cao cũng có thể bù cho doanh thu xuất khẩu bị thiệt hại.

“Ngoài cấm vận, các công ty vũ khí Nga đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động tay nghề cao. Thực tế này có nguy cơ làm giảm tốc độ sản xuất và hạn chế đổi mới sáng tạo”, ông Diego Lopes da Silva, đồng tác giả của báo cáo, phân tích. “Tuy nhiên, chúng ta cần cẩn trọng khi đưa ra dự báo do ngành công nghiệp vũ khí Nga vẫn đang chứng minh sức bền xuyên suốt cuộc xung đột với Ukraine, trái với dự đoán ban đầu”.

Nhật Bản cân nhắc xuất khẩu tên lửa phòng không sang Philippines. (Nguồn: Kyodo)

Trung Quốc “ngược chiều”

Châu Á và châu Đại Dương là khu vực duy nhất ghi nhận doanh thu giảm so với năm 2023. Doanh thu năm 2024 của các công ty vũ khí hàng đầu khu vực là 130 tỷ USD, giảm 1,2% so với năm trước đó. Nguyên nhân chủ yếu đến từ sự sụt giảm doanh thu của các công ty vũ khí Trung Quốc.

Doanh thu của tám công ty Trung Quốc trong top 100 giảm tới 10%. Đặc biệt, doanh thu của NORINCO, doanh nghiệp hàng đầu sản xuất các loại khí tài cho lục quân tại Trung Quốc giảm tới 31%.

Theo ông Nan Tian, đây là do trong năm 2024, nhiều thương vụ vũ khí lớn đã bị hoãn hoặc hủy bỏ do hàng loạt vấn đề trong mua sắm quốc phòng tại Trung Quốc.

Trái lại, các doanh nghiệp quân sự Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn đạt kết quả khả quan. Năm công ty Nhật Bản trong danh sách ghi nhận doanh thu tăng tới 40%, trong khi mức tăng của bốn công ty Hàn Quốc là 31%. Nguyên nhân thúc đẩy đến từ cả nhu cầu nội địa và xuất khẩu. Đơn cử, tập đoàn Hanhwa, doanh nghiệp xuất khẩu vũ khí hàng đầu Hàn Quốc, đạt mức tăng trưởng tới 42%, trong đó xuất khẩu đóng góp quá nửa.

Ngoài các “ông lớn” vũ khí truyền thống, một số khu vực đang vươn lên mạnh mẽ. Đây là năm đầu tiên có tới chín doanh nghiệp từ Trung Đông lọt vào top 100 công ty sản xuất vũ khí hàng đầu thế giới với tổng doanh thu 31 tỷ USD. Trong đó, ba công ty Israel trong danh sách ghi nhận mức tăng 16%.

“Phản ứng ngày càng gia tăng đối với các hành động của Israel tại Dải Gaza dường như ít ảnh hưởng đến sự quan tâm dành cho vũ khí Israel”, bà Zubaida Karim, chuyên gia tại SIPRI, đánh giá. “Nhiều quốc gia tiếp tục ký kết các đơn đặt hàng mới với các doanh nghiệp Israel trong suốt năm 2024”.

Trong top 100 có sự góp mặt của hai công ty đến từ Đông Nam Á: ST Engineering của Singapore (hạng 57) và Defend ID của Indonesia (hạng 96). Đây là lần đầu tiên một công ty Indonesia có mặt trong danh sách, thể hiện bước tiến mạnh mẽ của ngành công nghiệp quốc phòng Indonesia sau khi Defend ID được thành lập năm 2022 trên cơ sở hợp nhất các doanh nghiệp công nghiệp quốc phòng chuyên về lục quân, không quân và hải quân.

Trong bối cảnh nhiều cuộc xung đột trên thế giới vẫn chưa được giải quyết và cạnh tranh chiến lược còn tăng nhiệt, xu hướng “chạy đua vũ trang” được dự báo sẽ còn tiếp diễn, mở ra cơ hội với các công ty công nghiệp quốc phòng, không chỉ với các “ông lớn” mà với cả các doanh nghiệp nhỏ hơn, nhất là các công ty mạnh về công nghệ

Việt Hà