Cần cả hệ thống vào cuộc chống vấn nạn thuốc giả

Việc mua thuốc quá dễ dàng, kiểm soát còn lỏng lẻo và nhận thức của người dân chưa đầy đủ đang khiến thuốc giả trở thành mối đe dọa âm thầm nhưng nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng.

Ảnh minh họa.

Tại một tọa đàm về thuốc giả diễn ra ở TP.HCM vừa qua, bà Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM thẳng thắn nhận định, một trong những nguyên nhân khiến thuốc giả có “đất sống” là do người dân có thể mua thuốc quá dễ dàng.

Theo bà Lan, riêng TP.HCM đã có hơn 8.000 nhà thuốc, trung bình một nhà thuốc phục vụ khoảng 1.500 người. Người dân có thể mua thuốc bất kỳ lúc nào, ở bất kỳ đâu.

“Bạn không thể bước vào hiệu thuốc ở Đức hay Canada để mua kháng sinh nếu không có toa bác sỹ, kể cả trả gấp 10 lần cũng không được. Ở Việt Nam, kể cả kháng sinh mạnh vẫn bán tràn lan, không cần đơn,” bà dẫn chứng.

Việc người dân tự ý mua thuốc, không qua khám bệnh, đã dẫn tới hệ lụy rõ rệt. Nhiều người chỉ cảm cúm nhẹ nhưng lại dùng kháng sinh liều cao vì “cho nhanh khỏi”, dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh ngày càng gia tăng.

“Khi thực sự mắc bệnh nặng, bác sỹ không còn loại kháng sinh nào hiệu quả để điều trị nữa”, bà Lan cảnh báo.

Đáng lo ngại hơn, thuốc giả ngày nay không còn là những viên thuốc đóng gói sơ sài mà đã được sản xuất vô cùng tinh vi. Bao bì bắt mắt, thiết kế giống y như thật, đến mức ngay cả những nhà thuốc được đầu tư bài bản cũng có thể bị qua mặt nếu không kiểm soát chặt từ khâu nhập hàng.

Bà Lan cảnh báo thêm một hình thức thuốc giả nguy hiểm khác là do chính các doanh nghiệp hợp pháp thực hiện. “Họ cắt giảm hàm lượng hoạt chất để tiết kiệm chi phí nhưng vẫn đầy đủ giấy tờ và nhãn mác. Đó là kiểu thuốc giả trá hình dưới lớp vỏ hợp pháp, khó phát hiện nhất và cũng nguy hiểm nhất,” bà nói.

Theo báo cáo của Bộ Y tế, tỷ lệ thuốc giả được phát hiện tại Việt Nam mỗi năm chỉ chiếm chưa đến 0,01%. Tuy nhiên, con số này chủ yếu phản ánh năng lực giám sát phụ thuộc vào số mẫu được kiểm tra và năng lực của các trung tâm kiểm nghiệm, chứ chưa thể phản ánh đầy đủ mức độ hiện diện thực tế của thuốc giả trên thị trường.

Các bác sỹ cảnh báo: thuốc giả không chỉ gây thất bại điều trị, kéo dài thời gian bệnh mà còn có thể gây kháng thuốc, thậm chí tử vong nếu chứa thành phần độc hại. Đây là vấn đề y tế toàn cầu, không riêng gì Việt Nam.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính khoảng 10% thuốc đang lưu hành trên toàn cầu là thuốc giả hoặc kém chất lượng. Trong đó, nhóm bị làm giả nhiều nhất là thuốc kháng sinh (chiếm 28%), kế đến là thuốc điều trị sốt rét, rối loạn cương dương và thuốc giảm cân.

Theo Luật Dược Việt Nam, thuốc giả gồm bốn nhóm chính: Không chứa hoạt chất, chứa sai hoạt chất, sai hàm lượng hoặc nồng độ hoạt chất, và có bao bì làm giả giống thuốc thật.

Bà Phong Lan khuyến cáo người dân chỉ nên mua thuốc tại các nhà thuốc đạt chuẩn, có dược sỹ phụ trách; tuyệt đối không mua thuốc qua mạng xã hội, tại chợ hoặc từ các nguồn không rõ ràng. Đặc biệt, không nên dùng lại đơn thuốc cũ, càng không nên tự ý dùng kháng sinh.

“Người dân nên chọn nhà thuốc "khó tính", nơi dược sỹ sẵn sàng từ chối bán thuốc nếu không có toa. Đó mới là biểu hiện của nhà thuốc có trách nhiệm,” bà Lan nhấn mạnh.

Bên cạnh việc nâng cao nhận thức cộng đồng, bà Lan cho rằng cần siết chặt từ gốc: tăng cường thanh tra, kiểm tra, truy xuất nguồn gốc thuốc bằng công nghệ, đồng thời quản lý chặt chẽ nhân sự trong chuỗi cung ứng dược phẩm.

“Thuốc giả không chỉ là tội phạm kinh tế, mà là tội ác với sức khỏe cộng đồng. Để chống lại nó, chúng ta cần cả hệ thống vào cuộc - từ cơ quan quản lý, ngành y tế đến chính mỗi người dân,” bà Lan khẳng định.

Không chỉ đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng người bệnh, thuốc giả còn làm xói mòn niềm tin của người dân vào hệ thống y tế, đồng thời gây thiệt hại lớn cho các doanh nghiệp sản xuất thuốc chân chính, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành dược phẩm trong nước.

Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên đánh giá cao tính thời sự và ý nghĩa thực tiễn của chủ đề. Ông đề nghị các chuyên gia tập trung thảo luận sâu vào hai trọng tâm: hệ thống pháp luật và công tác tổ chức, triển khai thực hiện.

Theo ông, cần rà soát kỹ lưỡng để xác định xem các quy định pháp lý hiện hành đã đủ chặt chẽ và khả thi chưa. Nếu còn kẽ hở, cần sớm bổ sung và hoàn thiện để bịt kín, không để thuốc giả có cơ hội tồn tại.

Công tác thực thi, từ thanh tra, kiểm tra đến xử lý vi phạm cũng cần được đánh giá nghiêm túc. Vai trò, trách nhiệm của các bộ, ngành liên quan và chính quyền địa phương phải rõ ràng, không chồng chéo, không buông lỏng.

Một trong những giải pháp trọng yếu được Thứ trưởng nhấn mạnh là ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý dược phẩm. Ông cho biết, tại nhiều quốc gia phát triển, việc theo dõi và giám sát hành trình của mỗi viên thuốc đã được thực hiện chỉ bằng một cú nhấp chuột. Trong khi đó, tại Việt Nam, quá trình ứng dụng công nghệ trong lĩnh vực này còn khá chậm và cần được thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa.

Cùng với công nghệ, công tác truyền thông và nâng cao nhận thức cộng đồng cũng là “vũ khí” hiệu quả trong phòng, chống thuốc giả. Theo Thứ trưởng, khi người dân có đủ kiến thức, khả năng nhận biết và phân biệt thuốc thật giả sẽ cao hơn. Khi đó, các chiêu trò quảng cáo sai sự thật, đặc biệt từ người nổi tiếng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng hay dược phẩm, sẽ không còn tác động tiêu cực đến người tiêu dùng.

Trên tinh thần quyết liệt, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên kêu gọi sự vào cuộc đồng bộ của tất cả các bộ, ngành và chính quyền địa phương trong cuộc chiến chống thuốc giả. Ông khẳng định Bộ Y tế cam kết sẽ tiếp tục đồng hành, tạo điều kiện thuận lợi về cơ chế, chính sách để công tác phòng, chống thuốc giả được triển khai một cách hiệu quả và bền vững.

Có thể khẳng định, thuốc giả không chỉ là sản phẩm vi phạm pháp luật mà còn là một “tội ác thầm lặng”, đang từng ngày tấn công sức khỏe cộng đồng, hủy hoại thành quả của ngành y tế và làm tổn thương lòng tin của người dân.

Cuộc chiến chống thuốc giả, vì vậy, không thể là trách nhiệm riêng của ngành y tế. Đây là nhiệm vụ cấp bách của toàn bộ hệ thống chính trị và toàn xã hội. Và như lời Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên đã nhấn mạnh, đây là cuộc chiến không có chỗ cho sự khoan nhượng.

D.Ngân