Cận cảnh 'bẫy thuận lợi' ở châu Âu

Theo tờ The Wall Street Journal, châu Âu (không bao gồm Nga) chỉ chiếm 4% diện tích đất liền của hành tinh nhưng lục địa này đã định hình lịch sử nhân loại trong 500 năm qua. Châu Âu là nơi khai sinh của cuộc cách mạng công nghiệp, mang đến cho chúng ta ô tô, tàu hỏa, điện báo.

Nhưng ngày nay, châu Âu, đặc biệt Tây Âu, dường như đang có một số bước đi chậm lại về sức mạnh kinh tế.

"Châu Âu đã định hình lịch sử, nhưng rủi ro hiện nay là chúng ta chỉ đơn giản là những người ngoài cuộc trước lịch sử đang tiến về phía trước" – ông Jérémie Gallon, cựu nhà ngoại giao Pháp, nhận định.

Hành khách tại ga St. Pancras, London (Anh) vào tháng 7-2024. Maja Smiejkowska/PA WIRE

Nguyên nhân khiến tăng trưởng châu Âu chậm lại

Theo tính toán của ngân hàng Deutsche Bank (Đức), nền kinh tế của lục địa già gần như đối mặt tình trạng tăng trưởng chậm trong khoảng 15 năm qua, có thể là chuỗi trì trệ dài nhất kể từ cách mạng công nghiệp.

Theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới, tỉ trọng của châu Âu trong sản lượng kinh tế toàn cầu đã giảm từ khoảng 33% xuống còn 23% trong giai đoạn 2005-2024. Phần lớn sự suy giảm tương đối đó là do sự trỗi dậy của kinh tế Trung Quốc và Ấn Độ.

Khoảng thời gian dài tăng trưởng chậm của châu Âu đã tạo ra một khoảng cách lớn về thu nhập giữa Mỹ và châu Âu. GDP bình quân đầu người ở Mỹ hiện là 86.000 USD/năm, cao hơn so với 56.000 USD/năm của Đức và 53.000 USD/năm của Anh.

Nếu tăng trưởng kinh tế tiếp tục chậm, hệ thống phúc lợi của châu Âu sẽ chịu áp lực ngày càng tăng do dân số già hóa. Độ tuổi trung bình của người châu Âu là gần 45, cao hơn so với 39 tuổi của người Mỹ. Dân số trong độ tuổi lao động của lục địa này được dự đoán sẽ giảm gần 50 triệu người vào năm 2050.

Trong 15 năm qua, động lực tăng trưởng chính của kinh tế châu Âu – xuất khẩu hàng công nghiệp – đã bị cản trở do các sự kiện nằm ngoài tầm kiểm soát, bao gồm căng thẳng thương mại, xung đột.

Nhưng sự tăng trưởng chậm của kinh tế của châu Âu cũng có nguyên nhân sâu xa hơn. Thuế và số quy định đã tăng lên không ngừng. Theo thống kê của The Wall Street Journal, số lượng quy định của Liên minh châu Âu (EU) đã tăng gấp đôi kể từ năm 2010.

Thủ tục hành chính kéo dài và tốn kém cũng được xem là một nguyên nhân. Tại Anh, công ty điện lực Scottish Power phải mất 12 năm mới xin được giấy phép xây dựng đường dây cao thế xuyên Scotland. Một dự án xây dựng đường hầm mới dưới sông Thames ngoại ô London cho đến nay đã tiêu tốn 340 triệu USD chỉ riêng cho giấy phép quy hoạch.

Một người mua sắm kéo xe đẩy hàng qua các quầy trái cây và rau quả tại một khu chợ ở Paris (Pháp). Ảnh: Cyril Marcilhacy/BLOOMBERG

Năng lượng cũng là một vấn đề. Ở Đức, giá điện công nghiệp cao gấp 3 lần ở Mỹ trong khi giá điện ở Anh cao gấp 4 lần ở Mỹ. Người Anh hiện tiêu thụ ít điện hơn bình quân đầu người so với người Trung Quốc, và tổng mức tiêu thụ điện của Đức thấp hơn so với thời kỳ trước khi Bức tường Berlin sụp đổ năm 1989.

Đâu là giải pháp?

Trong một số ngành công nghiệp như nền tảng internet hoặc điện toán đám mây, châu Âu có thể cần thêm nhiều thời gian để thu hẹp khoảng cách với các nền kinh tế khác. Tuy nhiên, nhiều nhà kinh tế cho rằng lục địa này có cơ hội thực sự để bắt kịp trong các lĩnh vực khác nếu có thể khai thác quy mô kinh tế và giải phóng sức mạnh tinh thần khởi nghiệp.

Ông Mario Draghi – cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương châu Âu – cũng đồng ý với đề xuất này. Trong đó, ông Draghi nhấn mạnh lục địa này cần cải thiện thị trường vốn, năng lượng toàn châu Âu; giảm gánh nặng quản lý đối với các công ty khởi nghiệp. Ông Draghi cũng đề xuất cần có một chương trình chi tiêu công khổng lồ để thúc đẩy đổi mới, cơ sở hạ tầng, năng lượng và quốc phòng.

Tuy nhiên, các đề xuất này đã vấp phải sự phản đối từ nhiều nước châu Âu.

Một lý do khiến các thay đổi, cải cách khó thực hiện là do hầu hết người dân châu Âu được dự đoán có thể tiếp tục được sống với nhiều điều kiện xã hội thuận lợi trong nhiều thập niên tới.

Do đó, theo The Wall Street Journal, nhiều cử tri châu Âu có thể coi sự suy giảm tương đối về sức mạnh kinh tế là cái giá xứng đáng phải trả cho việc dành ít thời gian làm việc hơn người Mỹ và có mạng lưới an sinh xã hội rộng rãi hơn, các tiêu chuẩn môi trường cao hơn.

Một cửa hàng sơn ô tô ở Wolfsburg (Đức). Ảnh: Krisztian Bocsi/BLOOMBERG

Ngoài ra, một giải pháp khả thi khác là các nước châu Âu khuyến khích nhập cư lao động trẻ. Tuy nhiên, làn sóng phản đối về vấn đề nhập cư đang gia tăng trên khắp lục địa này, khi các đảng cực hữu hoặc chống nhập cư tham gia chính phủ ở Ý, Phần Lan và Hà Lan. Cùng lúc đó, các đảng cánh hữu cũng nhận được nhiều sự ủng hộ ở Anh, Đức, Pháp.

Tuy nhiên, châu Âu cũng có một số trường hợp ngoại lệ.

Thụy Điển đã âm thầm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bằng cách thắt chặt chi tiêu chính phủ, cải tổ hệ thống lương hưu và cắt giảm thuế doanh nghiệp và cá nhân. Thu nhập bình quân đầu người tại nước này đang tăng lên.

Thụy Điển cũng đang chứng kiến sự bùng nổ của tinh thần khởi nghiệp. Nước này thậm chí còn vượt qua Mỹ về số lượng tỉ phú bình quân đầu người, nhờ vào điều kiện khởi nghiệp công nghệ phát triển mạnh mẽ.

KHOA ĐIỀM