Cần chính sách tổng thể hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi kép

Nhiều doanh nghiệp không biết bắt đầu từ đâu

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, chuyển đổi kép, bao gồm chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là cơ hội để đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh, thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Tuy vậy, hiện nay, chuyển đổi kép trong cộng đồng doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn gặp nhiều thách thức. “Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa mới chỉ tiếp cận chuyển đổi số ở mức cơ bản”, bà Trần Thị Hương, nghiên cứu viên Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) chia sẻ tại hội thảo khởi động Dự án “Trung tâm Chuyển đổi kép - chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo nhằm bảo vệ môi trường và khí hậu tại Việt Nam”, do Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể, Bộ Tài chính tổ chức mới đây.

Mô hình kết hợp năng lượng mặt trời với nuôi tôm ở Bạc Liêu. Ảnh: Đan Thanh

Dẫn khảo sát của nhóm nghiên cứu Walkins, bà Hương cho biết, các doanh nghiệp nhỏ và vừa khi triển khai chuyển đổi số chủ yếu tập trung vào 3 mục tiêu chính. Theo đó, 54% doanh nghiệp xác định nâng cao trải nghiệm của khách hàng là ưu tiên của chuyển đổi số; 45% doanh nghiệp xác định gia tăng các tính năng sản phẩm; 39% xác định mục tiêu là tối ưu quy trình làm việc. Rào cản lớn nhất của doanh nghiệp khi chuyển đổi số là hạn chế về tài chính (chiếm 55%). Bên cạnh đó, doanh nghiệp còn thiếu định hướng chiến lược, thiếu nhân lực số và thiếu thông tin tin cậy về giải pháp phù hợp. Hệ sinh thái hỗ trợ chưa hoàn chỉnh, thị trường giải pháp số còn phân mảnh, thiếu tổ chức trung lập tư vấn - đánh giá công nghệ.

Đối với chuyển đổi xanh, báo cáo khảo sát của Ban IV tháng 9/2024 cho thấy, 64% doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa có bất kỳ sự chuẩn bị nào cho hoạt động giảm phát thải và chuyển đổi xanh; chỉ có 3% doanh nghiệp đã thực hiện theo dõi và công bố kết quả giảm phát thải hàng năm. Đáng chú ý, quy định kiểm kê khí nhà kính đã được ban hành, song nhiều doanh nghiệp chưa biết mình thuộc diện bắt buộc kiểm kê, hoặc không rõ ai thực hiện và thực hiện như thế nào.

Bà Hương chỉ rõ, việc thiếu hụt chuyên gia và đội ngũ kỹ thuật nội bộ là rào cản lớn. Doanh nghiệp thường thuê tư vấn ngoài nhưng nhiều đơn vị không tuân thủ ISO 14064-1:2018, dẫn đến kết quả không đạt yêu cầu. Chính sách liên quan đến phát triển bền vững và ESG còn thiếu cụ thể theo ngành nghề và quy mô doanh nghiệp. Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa không biết bắt đầu từ đâu và chưa có quy trình chuẩn để áp dụng ESG. Các doanh nghiệp mong muốn có hướng dẫn cụ thể, các chương trình đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật cũng như chính sách ưu đãi về thuế và tín dụng để thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh.

Về khung chính sách, TS. Bùi Thanh Minh, Phó Giám đốc Văn phòng Ban IV nhận định: ở cấp độ quốc gia, chính sách tích hợp chuyển đổi số và chuyển đổi xanh chưa được hình thành đầy đủ, dẫn đến thiếu định hướng rõ ràng cho triển khai chuyển đổi kép. Hiện, chúng ta vẫn thiếu chiến lược tích hợp chuyển đổi kép cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, các chính sách còn rời rạc theo ngành hoặc dạng doanh nghiệp. Cũng bởi thế, doanh nghiệp đang thiếu nền tảng để thực hiện chuyển đổi kép một cách hiệu quả.

Xây dựng khung chiến lược quốc gia chuyển đổi kép

Dẫn kinh nghiệm quốc tế, TS. Bùi Thanh Minh cho biết, các quốc gia đều thiết lập cơ chế hỗ trợ tổng thể từ chính sách - tài chính - hạ tầng đến kỹ thuật, đi kèm mạng lưới trung gian công - tư đồng hành với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong hành trình chuyển đổi kép.

Theo thông lệ quốc tế, nhìn chung, chuyển đổi số thường đi trước, tạo nền tảng cho chuyển đổi xanh diễn ra sau. Xu hướng hiện nay là tích hợp hai quá trình này thành một chiến lược chuyển đổi kép thống nhất, nhằm tối ưu hiệu quả và tiết kiệm nguồn lực. Họ sẽ tập trung hỗ trợ và thúc đẩy đầu tư cho các start-up xanh và sáng kiến cộng đồng, nhằm tạo ra các mô hình đổi mới có khả năng nhân rộng và lan tỏa nhanh trong xã hội. Trong đó, Nhà nước giữ vai trò kiến tạo thông qua việc định hướng chính sách, tái cấu trúc nền kinh tế, thúc đẩy thị trường tín dụng xanh, đào tạo nhân lực, hỗ trợ vốn và công nghệ cho doanh nghiệp chuyển đổi.

Từ phân tích trên, Phó Giám đốc Văn phòng Ban IV khuyến nghị, trước mắt, Việt Nam cần rà soát và tích hợp các chính sách hiện có về chuyển đổi số, tăng trưởng xanh, thương mại điện tử, thích ứng khí hậu… theo hướng tổng thể, tránh rời rạc; tăng cường truyền thông - đào tạo - tư vấn kỹ thuật cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt về ESG, chuyển đổi số, năng lượng tái tạo và tiêu dùng bền vững; thiết lập sơ bộ các trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp kết hợp số - xanh tại ít nhất 3 địa phương trọng điểm.

Trong trung và dài hạn, cần xây dựng khung chiến lược quốc gia chuyển đổi kép cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, phân chia theo nhóm quy mô, ngành nghề, với lộ trình và tiêu chí cụ thể; phát triển các công cụ tài chính đặc thù gồm: quỹ xanh - số, tín dụng hỗ trợ đầu tư xanh, bảo lãnh cho nghiên cứu và phát triển (R&D) và đổi mới sáng tạo; hình thành hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện bao gồm trung tâm tư vấn, kết nối trường - viện - doanh nghiệp. Cùng với đó, áp dụng nghĩa vụ chuyển đổi theo tiêu chuẩn ESG cho các loại hình doanh nghiệp đủ điều kiện, đồng thời triển khai chương trình đánh giá - chứng nhận “Doanh nghiệp xanh - số”; khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia vào mạng lưới hợp tác quốc tế về số và xanh (Digital Innovation Hubs, Enterprise Europe Network, Twin Transition Hub) để tiếp cận kỹ thuật, vốn, thị trường...

Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể Bùi Anh Tuấn nhấn mạnh, chuyển đổi số trong lĩnh vực môi trường không chỉ đơn thuần là ứng dụng công nghệ, mà quan trọng nhất là quá trình thay đổi tư duy, cách thức quản lý và vận hành.

Để thúc đẩy quá trình chuyển đổi kép, ông Tuấn nhấn mạnh, rất cần sự phối hợp liên ngành, liên cấp, sự tham gia tích cực của cộng đồng doanh nghiệp, giới học thuật và đặc biệt là sự hỗ trợ từ các đối tác quốc tế.

Đan Thanh