Cần cơ chế quản lý đặc biệt đối với đất hiếm

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà phát biểu tại phiên họp của UBTVQH, chiều 14-10

Phát biểu tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) chiều 14-10 về dự án Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà khẳng định, không thể giao địa phương quản lý khoáng sản đất hiếm.

Theo tờ trình của Chính phủ về dự án luật, nhu cầu về đất hiếm dự kiến sẽ tăng mạnh trong thập kỷ tới do sự phát triển nhanh chóng của các ngành công nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo và ô tô điện.

Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 đã có những quy định về quản lý khoáng sản chiến lược, quan trọng (trong đó có đất hiếm), trong đó đã yêu cầu việc khai thác khoáng sản phải lấy hiệu quả kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường làm tiêu chuẩn cơ bản để quyết định đầu tư; khuyến khích các tổ chức, cá nhân có năng lực về vốn, công nghệ, thiết bị tham gia đầu tư khai thác khoáng sản; điều tiết nguồn thu từ khoáng sản để bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân và doanh nghiệp.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành thảo luận

Tuy nhiên, đất hiếm hiện nay là một loại hàng hóa đặc biệt, tạo ra ảnh hưởng lớn đến quốc phòng, an ninh, ngoại giao trên toàn thế giới, dẫn đến yêu cầu phải có những cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan loại hình khoáng sản này.

Việc bổ sung các quy định riêng về quản lý, chế biến và sử dụng đất hiếm là một trong những giải pháp quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước, tạo động lực thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản đất hiếm một cách đồng bộ, hiệu quả và bền vững; đồng thời mang lại lợi ích thiết thực cho đất nước trong bối cảnh thế giới đang thiếu hụt nguồn cung đất hiếm như hiện nay.

Theo quy định tại dự thảo, hoạt động thăm dò, khai thác, chế biến đất hiếm phải được kiểm soát chặt chẽ; không xuất khẩu thô khoáng sản đất hiếm; chỉ các doanh nghiệp, tổ chức được Nhà nước chỉ định hoặc cho phép mới được quyền thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng đất hiếm. Hoạt động chế biến đất hiếm phải gắn với xây dựng hệ sinh thái công nghiệp hiện đại để nâng cao chuỗi giá trị trong nước, bảo đảm tự chủ trong thực hiện chiến lược quốc gia về đất hiếm.

Quyền Bộ trưởng Bộ NN-MT Trần Đức Thắng báo cáo tại phiên họp

Qua thẩm tra, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cơ bản tán thành việc bổ sung các quy định cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đất hiếm, song đề nghị làm rõ thời gian giữ quyền ưu tiên nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác đất hiếm có khác biệt so với khoáng sản nhóm I hay không; có khống chế số lượng giấy phép đất hiếm cấp cho một tổ chức, cá nhân, nhất là tổ chức, cá nhân nước ngoài hay không?

Góp ý hoàn thiện dự thảo luật, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải nhấn mạnh, đất hiếm là lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học công nghệ, nên cần hết sức lưu ý việc khai thác tài nguyên này. “Có những nước coi tài nguyên khoáng sản như là "của để dành" cho thế hệ tương lai, người ta rất hạn chế khai thác nên rào cản pháp lý rất chặt chẽ”, bà Nguyễn Thanh Hải cho biết.

Cũng về quản lý đất hiếm, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, chắc chắn phải quản lý loại khoáng sản này bằng một cơ chế hết sức đặc biệt, tức là phải có chiến lược trong toàn bộ chu trình, từ thăm dò, điều tra, khai thác, chế biến...

Cơ chế này sẽ gắn với vấn đề an ninh quốc phòng và gắn với một số chính sách về xuất khẩu, nhập khẩu, kết thúc dự án là không được chuyển giao cho các bên thứ ba nếu không có ý kiến của Việt Nam. “Loại khoáng sản này, tôi đề nghị là không phân cấp cho địa phương quản lý được”, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà phát biểu.

ANH PHƯƠNG