Cần có cơ chế hỗ trợ đơn vị sự nghiệp công lập vay vốn ODA

Đề nghị cấp phát vốn ODA cho lĩnh vực giáo dục, y tế

Giáo sư Lê Quân, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội, đề nghị xem xét cơ chế cấp phát thay vì cho vay lại vốn ODA đối với các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực giáo dục và y tế.

Ông cho rằng thực tiễn triển khai các dự án cho thấy việc hoàn trả khoản vay dù chỉ 10% cũng là gánh nặng lớn. Giáo sư Lê Quân dẫn chứng, hiện một số dự án như Đại học Quốc gia Hà Nội hay Trường Đại học Việt Nhật đang áp dụng cơ chế cho vay lại 10% vốn ODA, song việc trả nợ vẫn gặp nhiều khó khăn. “Vay 3.000 tỷ đồng thì phải tính trả nợ ngay, trong khi giai đoạn đầu vẫn đang đầu tư, rất khó khăn,” ông Quân nêu rõ.

Nhiều hạng mục đầu tư trong giáo dục như thư viện, ký túc xá, công trình phúc lợi không có nguồn thu hoàn vốn, khiến việc cân đối tài chính càng khó khăn hơn. Từ thực tế đó, đại biểu đề nghị quy định linh hoạt, giao Chính phủ quyết định cơ chế cho vay lại hoặc cấp phát phù hợp với từng loại hình đơn vị. Riêng với khối sự nghiệp công lập giáo dục và y tế, nơi nguồn thu chủ yếu vẫn phụ thuộc ngân sách, nên áp dụng cơ chế cấp phát toàn phần, bảo đảm tính khả thi và phù hợp với đặc thù lĩnh vực.

Giáo sư Lê Quân – Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội.

Bên cạnh đó, đại biểu Lê Quân kiến nghị bỏ quy định về tài sản bảo đảm khi vay lại vốn ODA. Theo ông, hầu hết tài sản của đơn vị sự nghiệp công đều hình thành từ ngân sách nhà nước, “nếu yêu cầu tài sản đảm bảo không hình thành từ ngân sách thì gần như không có”. Quy định này là hình thức, gây khó cho cơ sở, trong khi ODA chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong đầu tư công của ngành giáo dục.

Theo GS. Nguyễn Thanh Phương, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Cần Thơ, Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Cần Thơ, Điều 25 dự thảo luật sửa đổi, bổ sung Luật Ngân sách Nhà nước để chỉ rõ: Các địa phương không nhận hỗ trợ cân đối ngân sách từ Trung ương, cũng như các đơn vị sự nghiệp công lập tự đảm bảo toàn bộ chi thường xuyên và chi đầu tư, thì khi được Chính phủ cho vay hoặc vay lại vốn ODA, phải tự hoàn trả. Ngược lại, những địa phương vẫn nhận hỗ trợ cân đối từ Trung ương sẽ được xem là được cấp phát vốn không hoàn lại.

Giáo sư Phương cho rằng, quy định này đặt ra thách thức lớn đối với các cơ sở giáo dục đại học. Thực tế, các trường hiện chỉ có thể dành khoảng 30 – 32% nguồn thu cho đầu tư phát triển, trong khi phần lớn học phí phải chi cho hoạt động đào tạo thường xuyên. “Nếu các dự án đầu tư lớn như phòng thí nghiệm, khu nghiên cứu hay hạ tầng đào tạo phải hoàn trả ngay, thì rất khó khả thi. Nếu được trả dần qua các năm, hoặc được áp dụng cơ chế vay lại không lãi suất, khả năng thực hiện sẽ cao hơn”, ông Phương phân tích.

Các đại biểu Quốc hội thảo luận ở tổ Hà Nội sáng 3/11

Giáo sư Nguyễn Thanh Phương đề nghị Chính phủ tính toán phương án hỗ trợ phù hợp, giúp các trường đại học có thể mạnh dạn đầu tư cơ sở vật chất, phục vụ phát triển đào tạo và nghiên cứu khoa học, thay vì e ngại gánh nặng hoàn trả vốn ODA.

Cần cơ chế linh hoạt để mở rộng tiếp cận vốn ODA

Thảo luận tại tổ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định, việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về vay và sử dụng vốn ODA có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh nhiều lĩnh vực thiết yếu, nhất là giáo dục và y tế, đang có nhu cầu đầu tư lớn nhưng khả năng cân đối ngân sách hạn chế.

Theo Bộ trưởng, quá trình triển khai Luật Quản lý nợ công hiện hành đã phát sinh nhiều vướng mắc, đặc biệt đối với đơn vị sự nghiệp công lập. Với nhóm này, khi thực hiện các dự án phục vụ mục tiêu công như đào tạo nhân lực, nghiên cứu khoa học, phát triển y tế hay chuyển đổi số, “không thể áp dụng cơ chế vay thương mại thuần túy”. Vì vậy, trong dự thảo luật sửa đổi, Chính phủ đã bổ sung cơ chế linh hoạt để hỗ trợ các cơ sở giáo dục, y tế và nghiên cứu khoa học có thể tiếp cận nguồn vốn vay ODA và vốn vay ưu đãi.

Đối với những đơn vị chưa tự chủ tài chính, dự thảo và các nghị định hướng dẫn sẽ cho phép cấp phát toàn phần hoặc một phần từ ngân sách nhà nước, thay vì bắt buộc vay lại và trả lãi. Còn với những đơn vị đã tự chủ, sẽ có cơ chế cho vay lại một phần, phù hợp với năng lực tài chính và hiệu quả của dự án.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng.

Bộ trưởng cũng lưu ý, thời gian qua, việc chuẩn bị và triển khai nhiều dự án ODA còn chậm, thiếu tính toán kỹ, ảnh hưởng hiệu quả sử dụng vốn. Từ thực tế như dự án Đại học Cần Thơ, tiết kiệm được 400 tỷ đồng nhưng vướng trong điều chỉnh hạng mục, ông cho rằng cần nâng cao chất lượng khâu chuẩn bị, phối hợp giữa các cơ quan chủ quản để tránh lãng phí nguồn vốn.

Ông cho biết, Bộ Tài chính đang rà soát cơ chế ngân sách, đảm bảo vừa tuân thủ quy định quốc tế, vừa tạo điều kiện cho các đơn vị giáo dục, y tế sử dụng vốn hiệu quả, không để vốn “nằm chờ” hay bị thu hồi. Chính phủ cũng sẽ phân loại địa phương và lĩnh vực ưu tiên, quy định tỷ lệ cấp phát – vay lại phù hợp, giúp cơ chế vận hành linh hoạt và công bằng hơn.

“Mục tiêu của sửa đổi lần này là tích hợp toàn bộ chính sách vay, cấp phát và cho vay lại ODA vào một đầu mối quản lý thống nhất, rút ngắn thủ tục, tăng tính chủ động và hiệu quả đầu tư công”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh. Cơ chế mới, theo ông, sẽ tạo thêm động lực và điều kiện tài chính thuận lợi để các cơ sở giáo dục, y tế và nghiên cứu khoa học đầu tư đổi mới, nâng cao chất lượng dịch vụ công, góp phần thúc đẩy tăng trưởng bền vững và phát triển nguồn nhân lực quốc gia.

Hoàng Hợp