Cần sớm thể chế hóa các nghị quyết về năng lượng

Ngày 18/12, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”.

Phát biểu tại diễn đàn, ĐBQH Nguyễn Quang Huân - Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch đóng vai trò hết sức quan trọng trong bối cảnh ngành năng lượng Việt Nam đang đứng trước những yêu cầu chưa từng có về chuyển dịch xanh, về đảm bảo an ninh năng lượng. Bởi nếu không có môi trường cạnh tranh minh bạch, ngành điện sẽ rất khó đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số trong 5 năm tới.

Tại diễn đàn, nhiều chuyên gia nhận định, trong những năm qua, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật liên quan đến lĩnh vực năng lượng, tạo nền tảng cho sự phát triển nhanh của ngành điện, dầu khí, năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy hệ thống pháp luật hiện hành vẫn tồn tại nhiều điểm chồng chéo, thiếu thống nhất giữa các luật như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường… Điều này dẫn tới khoảng trống pháp lý hoặc thủ tục phức tạp, kéo dài thời gian triển khai dự án, gia tăng chi phí tuân thủ và rủi ro cho doanh nghiệp.

Ngoài ra, theo ĐBQH Nguyễn Quang Huân, hiện tại, Việt Nam cũng chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cho cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) hay cho thị trường tín chỉ carbon; đó là những công cụ rất quan trọng trong xu thế hội nhập và phát triển bền vững. Bài học từ nhiều quốc gia cho thấy thị trường năng lượng chỉ có thể vận hành minh bạch nếu được đặt trên nền tảng pháp lý ổn định, nhất quán và dự báo được trong dài hạn.

Về thực tiễn, theo vị ĐBQH, nhiều bất cập đang ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của thị trường năng lượng. Cơ chế giá chưa phản ánh đủ chi phí và rủi ro, gây khó khăn cho nhà đầu tư và làm giảm động lực đổi mới công nghệ. Cơ chế điều chỉnh giá điện còn chậm, thiếu tính dự báo, không đáp ứng yêu cầu thị trường mở và hội nhập. Cơ quan điều tiết năng lượng chưa có đủ tính độc lập, trong khi dữ liệu thị trường như giá giao dịch, phụ tải, phương thức vận hành hệ thống… chưa được công bố minh bạch, ảnh hưởng tới năng lực dự báo và niềm tin của doanh nghiệp.

Các đề xuất tại hội thảo đều cho rằng, việc thể chế hóa đầy đủ các nghị quyết là điều kiện tiên quyết để tạo ra cơ sở pháp lý thống nhất, minh bạch và có tính ràng buộc cao. Khi chủ trương đã rõ, cơ chế thực thi cũng cần được rà soát để đảm bảo thông suốt trên toàn hệ thống.

Cùng với đó cần rà soát lại toàn bộ thể chế và thiết chế quản lý. Cơ quan điều tiết năng lượng cần được củng cố theo hướng độc lập, chuyên môn hóa, không chồng chéo nhiệm vụ với chức năng quản lý nhà nước hay với các doanh nghiệp trong ngành. Bởi một cơ quan điều tiết thiếu độc lập sẽ khó đưa ra được quyết định khách quan, khó bảo đảm cạnh tranh lành mạnh và khó tạo dựng niềm tin với thị trường. Vì vậy, việc sửa đổi toàn diện Luật Điện lực cần được ưu tiên hàng đầu.

“Luật Điện lực sửa đổi phải đặt mục tiêu xác lập cơ chế thị trường bán buôn, bán lẻ cạnh tranh đúng nghĩa, khuyến khích nhiều thành phần kinh tế tham gia vào cả ba khâu phát điện, truyền tải và phân phối, nhưng với yêu cầu tách bạch rõ ràng. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy thị trường điện chỉ vận hành minh bạch và hiệu quả khi các khâu này được tách bạch, giá điện phản ánh đúng quan hệ cung cầu và cơ quan điều tiết hoạt động độc lập” - ĐBQH Quang Huân nói.

Cùng với đó, Việt Nam cần sớm ban hành cơ chế hướng dẫn thực hiện hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA). Đây là công cụ đặc biệt quan trọng giúp doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, có thể chủ động mua điện sạch từ nhà máy năng lượng tái tạo. DPPA không chỉ giúp giảm tải cho lưới truyền tải 500 kV mà còn tạo ra thị trường điện xanh sôi động, góp phần thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam và chuyển dịch năng lượng và đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050.

Ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam nhận định, một thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch không chỉ là yêu cầu của quá trình cải cách thể chế, mà còn là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Đối với các doanh nghiệp năng lượng, một thị trường cạnh tranh và minh bạch sẽ tạo ra môi trường đầu tư ổn định, dự đoán được, giảm thiểu rủi ro chính sách và chi phí tuân thủ. Khi khung khổ thể chế rõ ràng, cơ chế giá minh bạch và thông tin thị trường được công bố đầy đủ, nhà đầu tư sẽ có cơ sở vững chắc hơn để ra quyết định, qua đó góp phần huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội cho phát triển năng lượng.

Hoàng Tú