Cần thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong biên soạn và xuất bản SGK
Theo chuyên gia về giáo dục - ông Andy Smart, để việc thực thi chính sách giáo dục mới mang lại hiệu quả tốt hơn, việc cần làm trước tiên là phải thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong biên soạn và xuất bản SGK bằng cách khuyến khích nhiều bên có năng lực chuyên môn tham gia viết và nộp bản thảo SGK hơn.
Những ồn ào về sách giáo khoa (SGK) lớp 1 tạm khép lại với việc Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD & ĐT) quyết định chỉnh sửa một số nội dung ở sách Tiếng Việt 1, bộ Cánh diều.
Hiện Bộ GD&ĐT đang bắt đầu bước vào thẩm định vòng 2 đối với SGK lớp 2. Làm thế nào để những bộ SGK theo chương trình mới không có sai sót, đạt mục tiêu giáo dục đề ra? PV đã trao đổi với ông Andy Smart, chuyên gia về chương trình và SGK với 20 năm kinh nghiệm giảng dạy, làm việc trong lĩnh vực giáo dục và xuất bản sách trẻ em ở Anh Quốc và Ai Cập.
Ông Andy Smart còn là cố vấn cho các tổ chức quốc tế như World Bank, DFID, UNICEF,USAID và DANIDA…
PV: Theo kinh nghiệm và quan sát của ông, ở các nước khi đưa vào giảng dạy bộ SGK mới, họ thường phản hồi ra sao và nếu có, thì những phản hồi của dư luận thường được tiếp thu, xử lý như thế nào?
Ông Andy Smart: Tôi từng làm việc với nhiều quốc gia và nghiên cứu sâu về chương trình giáo dục phổ thông và SGK của họ, tôi nhận thấy khi mỗi khi một bộ SGK mới được đưa vào sử dụng rộng rãi, việc xảy ra ý kiến phản hồi trái chiều là điều không thể tránh khỏi, đặc biệt là với các môn khoa học xã hội như lịch sử hay ngôn ngữ.
Ví dụ như SGK Ngữ văn của Bangladesh từng gây tranh luận về việc lựa chọn ngữ liệu thơ, hay tại Nhật Bản cũng có SGK Đạo đức nhận phản hồi tiêu cực vì đề cập đến những chủ đề nhạy cảm trong lịch sử.
Thông thường, việc đầu tiên các nhà chức trách làm sau khi tiếp nhận và lắng nghe các ý kiến phản hồi sẽ là cân nhắc về góc độ chuyên môn. Nếu vấn đề được phản hồi thực sự cần chỉnh sửa thì họ sẽ điều chỉnh SGK của năm học tiếp theo. Việc thay đổi ngay trong năm học đó thường không mang lại hiệu quả và gây xáo trộn không cần thiết.
Đổi mới chương trình giáo dục là bước đi đúng và tiến bộ, phù hợp với xu thế chung của thế giới
PV: Xin ông cho biết quy trình thử nghiệm SGK của các nước được thực hiện như thế nào?
Ông Andy Smart:Trước hết, cần phân biệt rõ "thực nghiệm" và "thử nghiệm". Thực nghiệm là quá trình các tác giả sách (dưới sự hỗ trợ của NXB) tiến hành dạy thử, quan sát, rút kinh nghiệm để hoàn thành bản mẫu SGK. Đây là quy trình bắt buộc khi làm sách và theo tôi tìm hiểu, các NXB ở Việt Nam đều tuân thủ.
“Thử nghiệm” là bước SGK được đưa vào sử dụng ở quy mô nhất định để đánh giá tác động trước khi nhân rộng. Nếu chỉ có một chương trình, một bộ sách thì việc này có thể khả thi và một số nước (như Việt Nam trước đây) cũng đã làm. Tuy nhiên, khi áp dụng một chương trình, nhiều bộ sách thì không nước nào tiếp tục làm như vậy. Bởi việc thử nghiệm một bộ sách không đơn thuần chỉ là đưa vào dùng thử mà còn đòi hỏi quá trình dài tương tác phối hợp giữa các tác giả SGK, NXB và những người thực hành giáo dục, cùng với nghiên cứu khảo sát khoa học kĩ lưỡng. Việc này quá tốn kém và không khả thi khi nhân lên nhiều bộ sách. Một số nước họ cho phép các địa phương "thử nghiệm" (dùng thử) song song một số sách và sau đó đánh giá rồi quyết định dùng sách nào.
Trong thực tế cách làm hiện nay của các nước theo chính sách một chương trình, nhiều bộ sách đều là Bộ Giáo dục tiến hành khâu thẩm định sách còn các NXB chịu trách nhiệm biên soạn sách và làm thật tốt khâu tập huấn sách giáo khoa.
PV: Với cách thức xây dựng chương trình và viết SGK như đang thực hiện tại Việt Nam, ông có suy nghĩ gì?
Ông Andy Smart:Theo như tôi được biết, năm 2020 do đại dịch COVID - 19 nên việc tiến hành tập huấn SGK trên diện rộng gặp nhiều khó khăn và phần lớn là triển khai dưới hình thức trực tuyến. Việc này có thể dẫn đến những hạn chế nhất định trong hiệu quả tập huấn.
Tuy nhiên, tôi muốn lưu ý các bạn rằng, việc tập huấn SGK hiệu quả nhất là sau khi GV đã sử dụng bộ sách được một thời gian, ví dụ như sau một học kì. Khi đó, họ sẽ có những cảm nhận cụ thể hơn về bộ sách và có thể xác định được những vấn đề và khó khăn rõ ràng hơn để phản ánh với các tác giả và NXB. Khi đó tác giả SGK có thể kịp thời thông tin và giải thích với giáo viên hướng tiếp cận của mình hoặc tìm cách xử lí phù hợp nhất trong điều kiện thực tế. Cách làm này hiệu quả hơn nhiều so với việc tập huấn trước khi sử dụng sách vì khi đó sẽ chỉ đơn giản là giới thiệu về bộ sách mà thiếu đi khâu giải quyết vấn đề, tình huống trong thực tiễn.
Để tránh sai sót, cần tập huấn kỹ lưỡng cách tiếp cận, đánh giá về SGK cho đội ngũ nhà giáo
PV: Vậy trong những năm tới đối với SGK các lớp trên, mà cụ thể là SGK lớp 2, lớp 6 đang được Bộ GD & ĐT thẩm định, ông có đề xuất giải pháp gì để việc viết SGK thực sự hiệu quả?
Ông Andy Smart:Trước tiên, đối với bộ SGK lớp 1 năm nay, theo tôi cuối học kì I sắp tới là lúc thích hợp để các giáo viên tích lũy những trải nghiệm ban đầu đối với các bộ sách và sẵn sàng cho tập huấn chuyên sâu.
Đối với những năm học tiếp theo, theo như thông tin tôi nhận được, việc lựa chọn SGK sẽ do các Sở GD & ĐT địa phương đảm nhiệm. Tôi không rõ kết quả chọn sách sẽ như thế nào nhưng nếu như toàn bộ các trường trong địa bàn một tỉnh sẽ dùng chung một bộ SGK thì các Sở GD & ĐT nên tham gia sâu và có vai trò rõ rệt hơn trong khâu tập huấn.
Ví dụ như có thể hỗ trợ chuyên môn cho các NXB, đặc biệt trong việc đáp ứng nhu cầu từ phía các trường vì dù sao ngoài NXB Giáo dục Việt Nam thì các NXB ở Việt Nam đều chưa có nhiều kinh nghiệm đối với tập huấn để thực hiện SGK mới.
PV: Hiện có đề xuất nên công khai tất cả các bản thảo SGK để tiếp nhận góp ý từ phía cộng đồng trước khi phê duyệt và đưa vào sử dụng. Ông nghĩ thế nào về đề xuất này?
Ông Andy Smart:Cũng có nước từng triển khai quy trình tham vấn rộng rãi như vậy, ví dụ như một số bang của Hoa Kì. Tuy nhiên, cần lưu ý là việc tham vấn này, dù mở rộng nhưng vẫn cần giới hạn ý kiến từ những bên có chuyên môn và thẩm quyền. Nếu đối tượng và các ý kiến tham vấn không được chọn lọc dễ khiến các bộ SGK mất đi tính độc đáo, đổi mới, và sáng tạo, vì lịch sử cho thấy những cải tiến cũng thường vấp phải sự phản đối của số đông. Như vậy thì hiệu quả chưa chắc đã được như mong muốn.
PV: Nếu nhìn nhận về quá trình đổi mới chương trình và thay SGK lần này của Việt Nam một cách tổng thể thì quan điểm của ông như thế nào?
Ông Andy Smart:Về mặt chủ trương chính sách, tôi cho rằng đây là bước đi đúng và tiến bộ, phù hợp với xu thế chung của thế giới. Nhất là trong hoàn cảnh dịch bệnh khó khăn, Bộ GD&ĐT vẫn quyết tâm triển khai một chính sách mới có ảnh hưởng lớn trên diện rộng.
Về khung chương trình quốc gia và nội dung SGK, qua nghiên cứu các báo cáo và khảo sát của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, tôi cũng nhận thấy có nhiều cải tiến mới, nhiều ý tưởng khuyến khích sự chủ dộng, sáng tạo và linh hoạt của giáo viên và học sinh, đặc biệt còn cập nhật nhiều xu thế giáo dục mới trên thế giới như vấn đề giáo dục công dân toàn cầu.
Để việc thực thi chính sách mới mang lại hiệu quả tốt hơn, việc cần làm trước tiên là phải thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong biên soạn và xuất bản SGK bằng cách khuyến khích nhiều bên có năng lực chuyên môn tham gia viết và nộp bản thảo SGK hơn. Có thể xem xét đến những nguyên nhân vì sao nhiều người có trình độ và tâm huyết nhưng chưa tham gia vào quá trình này.
Thêm vào đó, khi SGK được đưa vào sử dụng, các nhà chức trách cần chủ động lắng nghe ý kiến từ giáo viên và nhà trường cũng như phản ứng, hành động kịp thời để đáp ứng nhu cầu nảy sinh từ thực tiễn. Về khía cạnh nghiên cứu khoa học, nên tiến hành điều tra ban đầu và so sánh với kết quả sau khi tập huấn để đánh giá hiệu quả tập huấn, để tham vấn cho quá trình chuyển biến chính sách trong tầm nhìn trung và dài hạn.
