Cần xây hồ điều hòa, hầm trữ nước chống ngập

Theo các chuyên gia, đến lúc cần có cơ chế cưỡng bức, quy định đô thị mới phải có hồ điều hòa, công trình cao tầng phải có hầm chứa nước mưa để chống ngập hiệu quả.

"Phép thử" hạ tầng đô thị

Theo ThS Nguyễn Ngọc Đẳng, Viện Khoa học thủy lợi Việt Nam, các điểm ngập úng gia tăng về tần suất và mức độ. Lượng mưa đo được tại nhiều nơi vượt 600mm/2 ngày, gấp đôi năng lực thiết kế của hệ thống thoát nước, thiệt hại kinh tế ước tính trên 5.000 tỷ đồng, ảnh hưởng đến 100.000 hộ dân.

Nhiều đô thị lớn hóa sông, cảnh báo những hạn chế về hạ tầng đô thị và cấp thoát nước.

GS.TS Nguyễn Việt Anh, Trưởng bộ môn Cấp thoát nước, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội cho rằng, ngập úng bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân như: mưa cực đoan vượt năng lực hệ thống, hạ tầng cũ kỹ, quy hoạch yếu, san lấp hồ ao, thiếu dữ liệu dự báo.

Nhiều đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Huế… ngập nặng, do mất cân bằng giữa phát triển đô thị và hạ tầng thoát nước.

Tốc độ đô thị hóa nhanh, bê tông hóa tràn lan, lấn chiếm kênh mương, cùng tư duy "thoát nhanh, xả nhanh" khiến nước dồn về hạ lưu, gây ngập nặng.

Phân tích nguyên nhân ngập úng tại Hà Nội, ông Lê Văn Du, Trưởng phòng Cấp thoát nước (Sở Xây dựng Hà Nội) cho biết: Do lượng mưa vượt thiết kế và mực nước sông Nhuệ, sông Đáy dâng cao, hệ thống tiêu thoát mất khả năng tự chảy.

Các trạm bơm lớn như Yên Nghĩa (120m³/s), Liên Mạc (170m³/s), Yên Sở (90m³/s) chưa phát huy hết công suất do thiếu hồ điều hòa và kênh dẫn.

"Hồ điều hòa đô thị mới đạt 18,7% quy hoạch; hệ thống thoát nước chỉ bao phủ 25% diện tích nội đô Hà Nội. Nhiều khu đô thị mới chưa khớp nối hạ tầng, cao độ nền chênh lệch", ông Du cho biết.

Cần có cơ chế cưỡng bức

Về giải pháp, ông Lê Quang Hùng, Ủy viên Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng cho biết, cách tiếp cận ngập úng đô thị của chúng ta cần thực chất hơn.

Các chuyên gia cho rằng, cần thay đổi cách trị thủy ở các cửa sông để xây dựng hệ thống hồ bậc thang liên thông nhằm giảm áp lực lũ cho khu vực Hà Nội và vùng phụ cận.

"Về bản chất kỹ thuật không quá khó, quan trọng là nguồn lực và quyết tâm, cần làm rõ ai là người chỉ huy, điều phối, chịu trách nhiệm trong xử lý ngập úng khi thực hiện chính quyền địa phương hai cấp?", ông Hùng nói.

Theo ông Hùng, trước đây chúng ta có hơn 900 đô thị, nhưng nay không còn cấp chính quyền 3 cấp mà là 2 cấp, vậy khi xảy ra ngập, chính quyền nào đứng ra chỉ huy, điều phối và chịu trách nhiệm trực tiếp? Đây là khoảng trống thể chế cần sớm được khắc phục.

Ông Hùng cho rằng, thoát nước khác với cấp nước hay giao thông, bởi tính chất không liên tục, sau ngập, vấn đề chỉ nóng lên vài ngày rồi lại quên.

"Đến lúc phải có cơ chế cưỡng bức, ví dụ như quy định đô thị mới phải có hồ điều hòa, công trình cao tầng phải có hầm chứa nước mưa. Chỉ khi có quyết tâm, đưa ra thể chế, quy hoạch cấp thoát nước mới thực sự đi vào đời sống", ông Hùng cho hay.

Cũng theo ông Nguyễn Ngọc Đẳng, Chính phủ cần ban hành nghị định về quản lý thoát nước đô thị theo lưu vực, xây dựng cơ chế điều phối liên ngành, bổ sung quy chuẩn yêu cầu các khu đô thị mới phải có giải pháp trữ nước tại nguồn, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về thoát nước và ngập úng.

Theo ông Nguyễn Hồng Tiến, nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng), tình trạng ngập úng đô thị không thể chỉ nhìn ở kỹ thuật, mà cần bắt đầu từ chất lượng quy hoạch. Nhiều đồ án thoát nước chất lượng chưa cao, dự báo chưa sát với thực tế biến đổi khí hậu và tốc độ đô thị hóa nhanh.

Cùng đó, dữ liệu về lượng mưa, mực nước ngập còn rời rạc, thiếu chuỗi thống kê dài hạn, trong khi phương pháp tính toán thiết kế hệ thống thoát nước chưa được chuẩn hóa.

"Thoát nước đô thị cần gắn với quy hoạch lưu vực sông và quy hoạch sử dụng đất, nhưng thực tế, các đồ án này vẫn tách rời. Nhiều nơi thiên về hạ tầng xám (hạ tầng khung như cống rãnh, thoát nước, các công trình đầu mối...), bỏ quên không gian xanh và hồ điều hòa - những yếu tố quan trọng để thấm, giữ và điều tiết nước", ông Tiến nói.

Công thức "10T" chống ngập

Ở góc độ khác, GS.TS Nguyễn Việt Anh kiến nghị, rà soát lại toàn bộ quy hoạch thoát nước, xây dựng trung tâm điều hành thông minh, bắt buộc các khu đô thị mới có giải pháp trữ nước tại nguồn. Để đô thị an toàn trước mưa cực đoan, cần đặt "10T" làm trục phát triển xanh - xám - số cho tương lai đô thị Việt Nam.

"Công thức 10T", khung hành động tổng thể, gồm: Tách lưu vực giảm tải hạ lưu; thấm bằng vật liệu và không gian thấm nước; trữ tại hồ điều hòa, bể nước mưa ngầm; thoát với cống đủ năng lực; thông kết nối đồng bộ hệ thống; trung chuyển bằng trạm bơm cưỡng bức; thông minh thông qua IoT, mô hình thủy lực và dự báo AI; thích ứng với kế hoạch ứng phó ngập; tiền, đa dạng hóa nguồn lực; trách nhiệm, phân định rõ vai trò, KPI quản lý ngập.

Đồng tình với "công thức 10T", ông Bùi Quang Hưng, Phó giám đốc Sở Xây dựng Thái Nguyên cho biết, dự kiến tháng 11, 12 tới, tỉnh sẽ mời chuyên gia xây dựng phương án tổng thể, trong đó nghiên cứu áp dụng "công thức 10T" về tiêu thoát nước bền vững. Đây là định hướng lâu dài, tạo nền tảng phát triển đô thị an toàn và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Chia sẻ câu chuyện dự án thoát nước do vướng mặt bằng, ông Nguyễn Văn Thiền, Chủ tịch Công ty Cổ phần Nước - môi trường Bình Dương (BIWASE) cho rằng, chính quyền địa phương cần sát sao trong quá trình thực hiện dự án thoát nước, đặc biệt là khâu giải phóng mặt bằng, đền bù. Cho phép doanh nghiệp ứng vốn thi công trước, địa phương hoàn trả dần.

Kim Thoa