Cảnh báo hệ lụy tự ý dùng thuốc corticoid

Thời tiết đang chuyển dần sang khô, hanh, nhiều người đến khám da liễu với biến chứng mẩn đỏ, ngứa ngáy khó chịu, thậm chí nhiễm khuẩn, chảy dịch do tự điều trị theo "đơn" của người bán thuốc. Thậm chí, nhiều người tự mua thuốc corticoid về dùng, để lại biến chứng rất nặng nề, thậm chí là suy thận.

Biến chứng vì tự dùng thuốc trị ngứa

Vốn bị viêm da cơ địa, cứ đến mùa hanh là lại ngứa mẩn đỏ khắp người, chị Phạm Minh Hạnh (34 tuổi, Hà Nội) ra nhà thuốc mua thuốc về dùng. Chị được nhân viên nhà thuốc tư vấn một loại thuốc dùng để bôi. Mới đầu, các vết mẩn ngứa dịu đi rất nhanh. Tuy nhiên, vài ngày sau, những nốt mẩn ngứa lại nhiều và ngứa hơn, chị phải tìm tới Bệnh viện Da liễu Trung ương thăm khám.

Bác sĩ khám cho bệnh nhân tự ý dùng thuốc chứa corticoid.

Con gái đã 5 tuổi nhưng theo chị Trần Thị Nga (Hoàng Mai, Hà Nội) hơn 1 năm nay, cháu hay bị ngứa ở vùng quanh môi, giống như chốc mép. Chị cho con đi khám nhiều nơi, bôi nhiều loại thuốc không khỏi. Gần đây, thời tiết khô hanh, con chị cả ngày đưa tay lên gãi, vết ngứa càng lan rộng như "rách da". Chị Nga được một người bạn mách mua thuốc về bôi cho con nhưng bệnh không đỡ mà càng nặng hơn. "Nhìn con quanh miệng đỏ rực rất thương, tôi cho cháu lên Bệnh viện Da liễu để bác sĩ điều trị xem có hiệu quả hơn không", chị Nga nói.

Theo BS CKII Nguyễn Thùy Linh, Phó trưởng Khoa Điều trị bệnh da phụ nữ và trẻ em, Bệnh viện Da liễu Trung ương cho biết, bước vào mùa thu đông, làn da thường trở nên hanh khô, giảm sức đề kháng dẫn đến da bị suy yếu, kích ứng hay gặp các bệnh lý như viêm da, chàm, dị ứng, nấm da, vảy nến... Khó chịu nhất là khô da do nhiệt độ không khí thấp, độ ẩm thấp, có ngày chỉ số ẩm chỉ 40-45%, gây mất nước qua da nhiều. Cơ thể không được bổ sung kịp thời khiến tình trạng các tế bào sừng trên da bị mất nước dẫn tới co nhỏ, làm lớp bảo vệ bên ngoài bị tổn thương, hư hỏng. Khi bị tổn thương như vậy, các tế bào giãn rộng ra dễ dẫn đến nguy cơ nhiễm khuẩn bởi các chất kích ứng ngoài môi trường, xâm nhập sâu vào trong da.

Tuy nhiên, một trong những thói quen của nhiều người là ngại đi thăm khám ở cơ sở y tế mà tự ý mua thuốc về điều trị dẫn đến nhiều hệ lụy cho sức khỏe. Theo TS.BS Vũ Nguyệt Minh, Giám đốc Trung tâm thử nghiệm lâm sàng, Bệnh viện Da liễu Trung ương, trong 10 bệnh nhân thì tới 9 người đã từng ra hiệu thuốc nói viêm da và được bán cho loại thuốc chứa 3 thành phần cả corticoid, kháng sinh, kháng nấm. Thông thường thuốc chứa corticoid là thuốc kháng viêm không đặc hiệu, giúp giảm triệu chứng viêm da rất nhanh, tuy nhiên không phải viêm da nào cũng được chỉ định dùng loại thuốc này. Chưa kể đến việc tự ý điều trị kéo dài, làm tổn thương trên da nặng hơn dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh, thậm chí gây biến chứng.

Theo BS Nguyệt, chính vì thuốc 3 thành phần có chứa corticoid bị lạm dụng tương đối nhiều nên đa phần bệnh nhân đến bệnh viện khi đã có tổn thương do tự điều trị trước đó tư vấn ở hiệu thuốc. Trên thực tế, corticoid có tác dụng giảm viêm và có nhiều bệnh được kê loại thuốc này điều trị. Nhưng các bác sĩ da liễu thường không dùng loại thuốc 3 thành phần bởi những bệnh được kê loại thuốc corticoid thì thường không phải kê thêm thuốc kháng sinh, hay chống nấm, bởi việc lạm dụng gây nên những tác dụng phụ nhất định.

Béo phì, rậm lông vì tự làm "bác sĩ"

Không chỉ viêm da, mà hiện nay, việc tự ý dùng thuốc corticoid cho nhiều bệnh khác cũng đang bị lạm dụng. Các thuốc corticoid được ví như con dao hai lưỡi, bên cạnh các tác dụng điều trị bệnh, nó còn gây ra những tác dụng phụ nguy hiểm nếu sử dụng không đúng liều, đúng cách. Thấy con hay bị nghẹt mũi, viêm mũi dị ứng, nhiều bà mẹ tự mua thuốc xịt mũi về điều trị cho con, kết quả khiến con bị béo phì, mặt tròn, rậm lông… phải vào nhập viện. Các trẻ này đều được chẩn đoán mắc hội chứng Cushing, suy tuyến thượng thận.

Theo Bệnh viện Nội tiết Trung ương, tại đây thường tiếp nhận bệnh nhân bị hội chứng Cushing do tự ý dùng thuốc chứa corticoid. Vào tháng 8 vừa qua, bệnh viện tiếp nhận 2 anh em ruột (11 và 15 tuổi) vào khám với biểu hiện béo phì, mặt tròn, rậm lông, rạn da bụng và đùi màu tím đỏ, phù hai chân dưới, kiểu hình Cushing rõ rệt. Theo mẹ của hai cháu, trong 3 năm gần đây, do cả hai bị viêm mũi dị ứng, chị đã tự mua thuốc xịt mũi ở hiệu thuốc về liên tục dùng cho con. Cả hai cháu đều được chẩn đoán bị suy tuyến thượng thận.

Không kể trẻ em mà người lớn cũng mắc phải căn bệnh này khi tự dùng thuốc xịt mũi chứa corticoid kéo dài. Điển hình là nam thanh niên 24 tuổi ở Hà Nội vào Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 với triệu chứng của người mắc Cushing như rậm lông, mặt tròn đỏ, da mỏng, nhiều vết rạn trên da. Nam thanh niên cho biết mình bị ngạt mũi, viêm mũi dị ứng kéo dài 10 năm nay và thường phải thở bằng miệng trong sinh hoạt hàng ngày. 5 năm nay, nam thanh niên tự mua thuốc xịt mũi chống ngạt mũi có hoạt chất chống viêm Dexamethason về sử dụng liên tục. Kết quả xét nghiệm cho thấy nồng độ cortisol máu của bệnh nhân lúc 8h sáng ở mức rất thấp (1,5nmol/L, chỉ số bình thường 166-507nmol/L).

Theo BS Lưu Thúy Quỳnh, chuyên khoa Nội tiết, Bệnh viện 108 cho biết, trường hợp nam thanh niên này cực kỳ may mắn khi được phát hiện bệnh và can thiệp điều trị kịp thời vì người bệnh có nguy cơ rất cao rơi vào trạng thái suy thượng thận cấp do ngừng thuốc đột ngột có thể dẫn tới suy hô hấp, trụy tim mạch, thậm chí tử vong.

BS Quỳnh cũng nhấn mạnh, suy thượng thận thứ phát do thuốc là tình trạng giảm tiết cortisol của tuyến thượng thận do sự ức chế từ nồng độ corticoid cao quá mức cho phép trong máu trong một thời gian dài. Việc sử dụng tràn lan các sản phẩm thuốc chứa corticoid như thuốc tân dược, thuốc hít, thuốc xịt và đặc biệt là các thuốc trộn, thuốc gia truyền không rõ nguồn gốc… là nguyên nhân hàng đầu gây nên tình trạng này.

Vì vậy, theo khuyến cáo của bác sĩ, để phòng ngừa hội chứng Cushing cũng như suy tuyến thượng thận do dùng thuốc bừa bãi, người bệnh cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ, không tự ý dùng quá nhiều thuốc chứa steroid trong thời gian dài. Các thuốc không được bác sĩ kê đơn (kể cả thuốc đông y) trong điều trị các bệnh lý xương khớp, hoặc thuốc trị cảm ho, sổ mũi, viêm xoang… có tác dụng kháng viêm, giảm đau mạnh đều có nguồn gốc từ corticoid. Do đó, nếu bệnh nhân tự ý mua về dùng một cách tùy tiện không theo sự kiểm soát chặt chẽ của bác sĩ, rất dễ gây ra hội chứng Cushing.

Trần Hằng