'Cánh buồm châu Âu' giương cao hay chùng lại trước cuồng phong?

Bên cạnh việc tìm kiếm phương án hỗ trợ Ukraine, hội nghị còn là dịp để EU đánh giá lại định hướng chiến lược của mình, giữa lúc thế giới đang dịch chuyển nhanh chóng và không ngừng thử thách sự ổn định của châu Âu.

Tại hội nghị, các nhà lãnh đạo EU đã thông qua một sáng kiến chung nhằm duy trì và tăng cường hỗ trợ cho Ukraine, một phần trong chiến lược “hòa bình thông qua sức mạnh”. Theo giáo sư Michael Clarke, chuyên gia an ninh tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoàng gia Anh, cách tiếp cận này phản ánh quyết tâm của EU trong việc duy trì sự ổn định khu vực, nhưng cũng đặt ra câu hỏi về khả năng dài hạn của khối trong việc hỗ trợ Ukraine nếu thiếu sự hậu thuẫn từ Mỹ.

Tuy nhiên, sự đồng thuận không đạt mức tuyệt đối khi Thủ tướng Hungary Viktor Orban không ủng hộ sáng kiến này. Trong khi 26 quốc gia thành viên thể hiện sự nhất trí, sự phản đối từ phía Hungary đã tạo ra một điểm nhấn trong cuộc thảo luận, cho thấy sự đa dạng trong cách tiếp cận vấn đề an ninh khu vực. Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa nhấn mạnh rằng, EU sẽ tiếp tục sát cánh cùng Ukraine, bất chấp sự khác biệt về quan điểm trong nội bộ.

Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì hỗ trợ cho Kiev, đặc biệt trong bối cảnh tình hình quốc tế có nhiều diễn biến phức tạp. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, người tham dự hội nghị, bày tỏ sự trân trọng trước sự ủng hộ của EU, đồng thời cho biết chính phủ của ông sẽ tiếp tục tìm kiếm sự hợp tác với các đối tác quốc tế, trong đó có Mỹ.

Một trong những vấn đề quan trọng khác được đặt ra tại hội nghị là khả năng tự chủ về quốc phòng của châu Âu trong bối cảnh Mỹ điều chỉnh chính sách đối với khu vực. Các tuyên bố từ phía Washington, đặc biệt là việc xem xét lại các khoản viện trợ cho Ukraine, đã làm dấy lên những lo ngại về mức độ phụ thuộc của EU vào đồng minh bên kia Đại Tây Dương. Với hơn 70 năm gắn bó với NATO, an ninh châu Âu phần lớn dựa vào sự hiện diện quân sự và cam kết của Mỹ. Tuy nhiên, những thay đổi trong chính sách của Washington khiến EU phải cân nhắc đến việc củng cố năng lực quốc phòng của riêng mình. Điều này đặt ra câu hỏi lớn: Liệu châu Âu có thể xây dựng một hệ thống phòng thủ độc lập mà không cần sự hỗ trợ từ bên ngoài?

Theo nhận định của Tiến sĩ Nathalie Tocci, Giám đốc Viện Các vấn đề Quốc tế Italy, sự thay đổi trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương khiến EU buộc phải tự xem xét lại năng lực phòng thủ của mình. “Châu Âu không còn có thể mãi phụ thuộc vào ô an ninh của Mỹ, mà phải chủ động định hình chiến lược của chính mình”, bà nhấn mạnh.

Chủ tịch EC Ursula von der Leyen (bên trái) và Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa (ở giữa) phát biểu tại một cuộc họp báo trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh đặc biệt EU ở Brussels.

Trước những thách thức đó, Chủ tịch Ursula von der Leyen đã công bố đề án “Tái vũ trang châu Âu” (Rearm Europe), trong đó đề xuất huy động tới 800 tỷ euro nhằm tăng cường năng lực quốc phòng chung của khối. Nhà phân tích quân sự Fran#ois Heisbourg nhận định rằng, kế hoạch này không chỉ mang tính biểu tượng mà còn thể hiện một bước ngoặt lớn trong tư duy chiến lược của EU. “Nếu kế hoạch này thành công, EU có thể từng bước xây dựng một nền quốc phòng độc lập hơn, giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ trong các vấn đề an ninh cốt lõi”, ông Heisbourg khẳng định.

Một phần của kế hoạch này bao gồm việc sử dụng 150 tỷ euro từ thị trường tài chính để các nước thành viên có thể vay nhằm nâng cấp hệ thống vũ khí và hỗ trợ Ukraine. Tuy nhiên, việc triển khai đề án này không hề đơn giản khi các quốc gia EU có quan điểm khác nhau về việc chi tiêu quốc phòng. Trong khi Đức đang có xu hướng điều chỉnh chính sách để tăng ngân sách quân sự, một số quốc gia khác vẫn do dự trước áp lực tài chính nội bộ. Điều này cho thấy EU sẽ cần nỗ lực nhiều hơn để đạt được sự đồng thuận trong vấn đề then chốt này.

Hội nghị Thượng đỉnh đặc biệt lần này cho thấy EU đang đứng trước một thời điểm quan trọng trong việc định hình chính sách an ninh và quốc phòng. Theo chuyên gia chính trị quốc tế Jana Puglierin tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ECFR), EU đang phải đối mặt với một bài toán khó khi vừa phải duy trì sự đoàn kết nội khối, vừa phải đảm bảo đủ nguồn lực để theo đuổi các cam kết quốc phòng. Bà lưu ý: “Sự đồng thuận về mặt chính trị có thể đạt được, nhưng điều quan trọng hơn là cách EU sẽ hiện thực hóa các cam kết này trong thực tế”.

Tuy nhiên, không ít chuyên gia bày tỏ quan ngại về sự chia rẽ trong nội bộ EU khi đề cập đến quốc phòng chung. Giáo sư Sven Biscop, Giám đốc Chương trình Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại tại Viện Egmont (Bỉ), nhận định rằng, EU vẫn chưa có một chiến lược dài hạn rõ ràng để đảm bảo an ninh mà không phụ thuộc vào Mỹ. “Mặc dù có nhiều sáng kiến về quốc phòng chung, nhưng vấn đề cốt lõi là liệu các quốc gia thành viên có sẵn sàng tài trợ đủ nguồn lực và phối hợp một cách hiệu quả hay không”, ông phân tích.

Bên cạnh đó, ông cũng nhấn mạnh rằng, EU không chỉ cần tăng ngân sách quốc phòng mà còn phải cải thiện năng lực phối hợp giữa các quốc gia để tránh tình trạng chồng chéo trong đầu tư quân sự. Trong khi đó, chuyên gia Federico Santopinto tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc phòng Geneva cho rằng, EU vẫn đang trong quá trình tìm kiếm một bản sắc chiến lược riêng.

“Chúng ta có thể nói rất nhiều về một châu Âu tự chủ, nhưng thực tế là ngay cả các thành viên chủ chốt như Pháp và Đức cũng có những ưu tiên quốc phòng khác biệt. Điều này khiến tiến trình xây dựng một lực lượng phòng thủ thống nhất trở nên phức tạp”, ông nhấn mạnh.

Những khác biệt nội bộ, đặc biệt là sự phản đối từ một số quốc gia thành viên, có thể làm chậm quá trình ra quyết định. Tuy nhiên, sự đồng thuận rộng rãi trong khối về việc tiếp tục hỗ trợ Ukraine phản ánh quyết tâm của EU trong việc duy trì ổn định khu vực. Việc xây dựng một chiến lược quốc phòng chung, giảm phụ thuộc vào các nguồn lực bên ngoài và đảm bảo sự đồng thuận trong nội bộ là những yếu tố then chốt để EU có thể ứng phó hiệu quả với những thách thức an ninh trong tương lai.

Trong bối cảnh môi trường địa chính trị đang thay đổi, câu hỏi đặt ra là liệu châu Âu có thể vượt qua những trở ngại hiện tại để thực sự trở thành một chủ thể chiến lược độc lập hay không. Một điều chắc chắn là con đường phía trước vẫn còn nhiều chông gai, và khả năng đoàn kết nội bộ sẽ quyết định EU có thể đi bao xa trong tham vọng này.

Khổng Hà