Ngoài miễn thuế thu nhập, cần thêm cơ chế thúc đẩy vai trò nhà khoa học nữ

PGS.TS Bùi Thị An (thứ 2 từ phải sang) trao đổi những biện pháp để đưa kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học nữ vào thực tiễn. Ảnh: Thu Hằng

+ Bà đánh giá như thế nào về ý nghĩa chiến lược của chính sách miễn thuế TNCN cho hoạt động Khoa học và Công nghệ, Đổi mới sáng tạo (KH&CN, ĐMST) tại thời điểm này?

PGS. TS Bùi Thị An: Phải nói thẳng thắn, đây là một chính sách mang tính cam kết chính trị cao. Sau rất nhiều lần hô hào "coi khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu", chúng ta có một hành động tài khóa trực diện, hữu hình để cụ thể hóa điều đó.

Tôi cho rằng, ý nghĩa lớn nhất không chỉ nằm ở số tiền miễn giảm, mà là sự công nhận chính thức lao động trí óc. Nó gửi đi một thông điệp rõ ràng: Nhà nước đã sẵn sàng chuyển từ giai đoạn khuyến khích bằng lời nói sang giai đoạn khuyến khích bằng lợi ích vật chất để giữ chân và thu hút nhân tài.

Chính sách này là động lực cần thiết để kích hoạt nguồn lực con người - yếu tố then chốt nhất của nghiên cứu và phát triển (R&D).

Bà Bùi Thị An phát biểu tại Hội trường Quốc hội khóa XIII (nhiệm kỳ 2011-2016). Ảnh: Quochoi.vn

+ Khoản miễn thuế TNCN đối với "tiền lương, tiền công khi thực hiện nhiệm vụ KH&CN" được đánh giá là ưu đãi thiết thực nhất. Theo Bà, làm thế nào để xác định rõ ràng và minh bạch khoản thu nhập này để chính sách đi vào thực tiễn một cách hiệu quả nhất, tránh việc lạm dụng?

PGS. TS Bùi Thị An: Câu hỏi rất xác đáng. Ưu đãi đối với thu nhập này là thiết thực nhất, nhưng cũng dễ bị lạm dụng nhất.

Chúng ta phải luôn nhớ rằng: Tính hiệu lực và hiệu quả của chính sách phụ thuộc trực tiếp vào tính khoa học và đồng bộ của công tác tổ chức thực hiện.

Để điều này thành hiện thực, các văn bản dưới luật (Nghị định và Thông tư) cần phải được ban hành rõ ràng, chi tiết, không tạo ra khoảng trống pháp lý hay sự mơ hồ.

Quan trọng nhất là cần xác lập ranh giới pháp lý một cách chuẩn xác:

Thứ nhất, khoản thu nhập được miễn phải được tách bạch hoàn toàn khỏi tiền lương, tiền công hành chính, quản lý thông thường.

Thứ hai, khoản tiền này phải gắn với một nhiệm vụ KH&CN đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt, có mã số và mục tiêu đổi mới sáng tạo cụ thể.

Nếu không có cơ chế kiểm soát và sự minh bạch này, chính sách sẽ bị lợi dụng để giảm nghĩa vụ thuế, làm mất đi tính công bằng và động lực khuyến khích thực sự.

Xác lập ranh giới pháp lý chuẩn xác để phát huy ưu điểm của các chính sách miễn Thuế TNCN cho KH&CN

Tác động kép lên thương mại hóa và hệ sinh thái khởi nghiệp

+ Chính sách miễn thuế cho thu nhập từ quyền tác giả khi thương mại hóa và cho các cá nhân tham gia hệ sinh thái khởi nghiệp có ý nghĩa như thế nào trong việc thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu và thu hút vốn xã hội hóa?

PGS.TS Bùi Thị An: Việc miễn thuế đối với thu nhập từ quyền tác giả khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa thực sự là bước đột phá về tư duy kinh tế. Trước đây, nhiều nhà khoa học ngần ngại đưa kết quả nghiên cứu ra thị trường vì các thủ tục và gánh nặng thuế.

Chính sách này đã hợp pháp hóa và khuyến khích lợi nhuận từ tài sản trí tuệ. Nó thay đổi vai trò của nhà khoa học: Họ không còn là người làm thuê cho đề tài, mà trở thành đối tác kinh doanh, trực tiếp được hưởng thành quả lớn nhất khi sản phẩm ra thị trường. Điều này sẽ thúc đẩy liên kết giữa viện nghiên cứu và doanh nghiệp, rút ngắn khoảng cách giữa phòng thí nghiệm và nhà máy sản xuất.

Đối với hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, ưu đãi thuế cho các cá nhân tham gia (chuyên gia, nhà đầu tư, sáng lập viên) có ý nghĩa kích hoạt vốn xã hội.

Khởi nghiệp sáng tạo cần hai thứ quan trọng nhất là "vốn và chất xám tinh hoa". Khi chúng ta giảm gánh nặng thuế cho các chuyên gia, chúng ta đang thu hút chất xám - những người có kinh nghiệm thực chiến nhất. Đồng thời, việc miễn thuế cho nhà đầu tư cá nhân góp vốn vào quỹ mạo hiểm là một động thái huy động vốn tư nhân tham gia vào các dự án rủi ro cao.

Đây là bước đi chiến lược, khẳng định tầm quan trọng của hệ sinh thái ĐMST như một động lực kinh tế mới.

Cần có thêm cơ chế để thúc đẩy vai trò của các nhà khoa học nữ

+ Theo bà, có cần có thêm những cơ chế bổ sung nào để chính sách thuế này thực sự trở thành động lực, giúp nhà khoa học nữ phát huy vai trò?

PGS.TS Bùi Thị An: Là một người từng là đại diện cho cử tri và là một nữ PGS.TS, tôi thấy chính sách này mang một ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Phụ nữ thường phải đối mặt với áp lực cân bằng giữa công việc nghiên cứu và thiên chức gia đình. Ưu đãi thuế mang lại sự động viên, sự công nhận và sự giảm bớt gánh nặng tài chính - điều này tạo thêm "khoảng thở" để họ toàn tâm hơn cho nghiên cứu. Tuy nhiên, chỉ ưu đãi thuế thôi thì chưa đủ.

Để thúc đẩy vai trò của các nhà khoa học nữ, tôi kiến nghị cần có thêm hai cơ chế bổ sung:

Quỹ hỗ trợ giới: Thiết lập các Chương trình/Quỹ tài trợ R&D dành riêng cho các đề tài do phụ nữ làm chủ nhiệm, hoặc có tỷ lệ ưu tiên nhất định, giúp họ nâng cao vị thế.

Cơ chế làm việc linh hoạt: Yêu cầu các cơ quan nghiên cứu áp dụng nghiêm túc chính sách giờ làm việc linh hoạt và hỗ trợ cơ sở vật chất (nhà trẻ, phòng chức năng) để tạo điều kiện tối đa cho phụ nữ cống hiến mà không phải hy sinh vai trò làm mẹ, làm vợ.

+ Xin trân trọng cảm ơn bà!

Kim Thanh (thực hiện)