Cấp bách đưa một triệu tỉ đồng 'vốn đọng' ra nền kinh tế

Nhiều khoản nợ xấu 'đắp chiếu' trong ngân hàng

Báo cáo tài chính quí 1-2025 của các ngân hàng niêm yết cho thấy, tỷ lệ nợ xấu nội bảng (NPL) có xu hướng tăng trở lại và đã vượt 3% - ngưỡng cảnh báo theo thông lệ quốc tế. Đặc biệt, một số ngân hàng có tỷ lệ NPL tiệm cận hoặc vượt 4-5%, chủ yếu tập trung ở khối ngân hàng cho vay cá nhân và tiêu dùng như TPBank, VIB, VPBank.

Còn thông tin từ Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA) cho biết, giá trị nợ xấu phát sinh là khoảng 34.000 tỉ đồng trong hai tháng đầu năm 2025, qua đó nâng tổng giá trị nợ xấu lên 1,06 triệu tỉ đồng tính tới cuối tháng 2-2025. Trong đó, nợ xấu nội bảng ở mức 833.000 tỉ đồng, nợ xấu bán cho VAMC ở mức 99.000 tỉ đồng, nợ xấu tiềm ẩn rủi ro ở mức 130.000 tỉ đồng, còn lại là 63.000 tỉ đồng nợ xấu được cơ cấu nợ theo Thông tư 02/2023/TT-NHNN đến nay đã hết hiệu lực.

Thực trạng này càng trở nên đáng lo ngại khi nợ nhóm 2 - các khoản nợ có dấu hiệu quá hạn nhưng chưa chuyển sang nợ xấu, có xu hướng tăng nhanh. Đây là chỉ báo sớm về rủi ro chuyển nhóm nợ từ quí 2 và 3-2025, khi phần lớn các khoản vay được tái cơ cấu theo Thông tư 02/2023 hết thời hạn gia hạn.

Tỉ lệ nợ xấu nội bảng của các TCTD. Nguồn: NHNN, VNDirect

Nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng này là khó khăn pháp lý trong thu hồi tài sản bảo đảm (TSBĐ), chủ yếu là bất động sản. Ông Lê Hoài Ân, chuyên gia đào tạo và tư vấn hoạt động ngân hàng, gọi khoảng thời gian qua là giai đoạn “mất điểm tựa pháp lý” trong xử lý nợ xấu, do Nghị quyết 42/2017 của Quốc hội hết hiệu lực từ ngày 1-1-2024 và chưa có văn bản pháp luật kế thừa. Điều này khiến các ngân hàng phải xử lý nợ xấu theo các quy định rời rạc trong Bộ luật Dân sự, Luật Thi hành án, Luật Đất đai, Luật Đấu giá tài sản… và không có quy trình phối hợp liên ngành rõ ràng.

Một vấn đề khác là các ngân hàng đang nắm giữ hàng trăm nghìn tỉ đồng tài sản bảo đảm, gồm bất động sản, xe cộ, máy móc… nhưng không thể định giá lại, thu giữ, hay bán đấu giá vì vướng quy trình pháp lý. Điều này khiến dòng vốn bị “chôn” lại, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng mở rộng tín dụng mới, theo ông Ân.

Đồng quan điểm, Luật sư Lê Trung Phát, Giám đốc hãng luật Lê Trung Phát, nhấn mạnh, hiện chưa có đạo luật nào cho phép ngân hàng tự xử lý TSBĐ một cách trọn vẹn. Trong khi đó, Bộ luật Dân sự chỉ coi thế chấp là biện pháp bảo đảm nghĩa vụ dân sự. Còn việc phát mãi TSBĐ lại phải thông qua kênh thi hành án dân sự, vốn mất nhiều thời gian và dễ phát sinh tranh chấp.

“Khi không có công cụ pháp lý đủ mạnh, TSBĐ đáng lẽ là lá chắn rủi ro cho tín dụng, lại trở thành gánh nặng, làm nợ xấu bị đóng băng và dòng vốn tắc nghẽn”, ông Phát cho biết.

Không chỉ gặp khó trong việc xử lý TSBĐ, trên nghị trường Quốc hội, đại biểu Huỳnh Thị Phúc (đoàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) đánh giá việc chưa có điều khoản điều chỉnh trực tiếp hoạt động mua bán nợ xấu tại Luật Các tổ chức tín dụng (TCTD), cũng như dự thảo sửa đổi, khiến các đơn vị thiếu công cụ thị trường hiệu quả để xử lý nợ xấu.

Còn đại biểu Nguyễn Thị Sửu (đoàn tỉnh Thừa Thiên Huế) cho biết hệ thống pháp luật hiện hành vẫn chưa định danh rõ các tổ chức mua bán, xử lý nợ – những đơn vị đóng vai trò chủ lực trong quá trình xử lý nợ xấu.

“Tổ chức mua bán, xử lý nợ lại được ủy quyền thu giữ TSBĐ cho tổ chức tín dụng bán nợ. Điều đó cho thấy không chỉ có một loại hình tổ chức thực hiện chức năng này. Tuy nhiên, nội hàm của các tổ chức mua bán, xử lý nợ chưa được làm rõ, từ khái niệm, phân loại đến quy định về chức năng, điều kiện, tiêu chuẩn hoạt động như vốn điều lệ, quy trình thu giữ tài sản, xử lý tranh chấp… đều chưa có trong luật”, đại biểu Sửu nói.

Thực tế, hiện thị trường đã các tổ chức mua bán nợ như DATC (công ty mua bán nợ thuộc Bộ Tài chính), VAMC (thuộc Ngân hàng Nhà nước) hay các công ty AMC trực thuộc ngân hàng, nhưng theo đại biểu Sửu thì ngoài Quyết định 109/2003 về thành lập DATC, hiện không có văn bản pháp lý nào điều chỉnh thống nhất các tổ chức này.

Sớm cởi trói cho thị trường mua bán nợ xấu

Để xử lý nợ xấu, thì ngoài việc luật hóa quyền thu giữ TSBĐ, một trong những giải pháp hiệu quả là phát triển thị trường mua bán nợ. Mới đây Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã công bố dự thảo Thông tư quy định về hoạt động của công ty con, công ty liên kết của TCTD trong lĩnh vực quản lý nợ và khai thác tài sản (AMC).

Theo đó, khoản nợ AMC thực hiện quản lý, khai thác theo ủy quyền là nợ xấu sẽ gồm cả nội và ngoại bảng. Với khoản nợ AMC được mua, bán, chỉ bao gồm các khoản nợ xấu nội bảng, ngoại bảng phát sinh từ nghiệp vụ cho vay, khoản trả thay cho bảo lãnh, khoản phải thu từ hợp đồng cho thuê tài chính.

Theo NHNN, hoạt động của tổ chức tín dụng hiện nay đa dạng hơn so với thời điểm ban hành Quyết định 1390/2002/QĐ-NHNN. Do đó, việc tiếp nhận, xử lý các khoản nợ theo ủy quyền của AMC cần được mở rộng để đảm bảo có nguồn lực xử lý các khoản nợ xấu phát sinh trong hoạt động của TCTD.

Ngoài ra, việc quy định phạm vi khoản nợ được tiếp nhận, quản lý, xử lý theo ủy quyền; mua, bán là khoản nợ xấu phù hợp với mục tiêu chính của việc thành lập công ty quản lý nợ, giúp công ty quản lý nợ tập trung xử lý với các khoản nợ xấu. Đồng thời, tránh được việc TCTD lợi dụng hoạt động của công ty quản lý nợ để mua, bán nợ, làm thay đổi số liệu, tình hình nợ xấu.

Tỷ lệ nợ xấu có xu hướng gia tăng buộc các tổ chức tín dụng phải có giải pháp kiểm soát chặt chẽ hơn hoạt động cho vay để giảm bớt rủi ro. Ảnh: Lê Vũ

Tuy nhiên, một số đại biểu Quốc hội vẫn nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết xây dựng hành lang pháp lý phát triển thị trường mua bán nợ, như giải pháp căn cơ để xử lý nợ xấu trong hệ thống TCTD.

Đại biểu Huỳnh Thị Phúc khuyến nghị bổ sung một điều luật mới, khuyến khích phát triển thị trường mua bán nợ, hình thành các quỹ đầu tư vào nợ xấu và đơn giản hóa thủ tục mua bán nợ quy mô lớn. Đồng thời, hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường mua bán nợ nhằm hoàn thiện hệ sinh thái xử lý nợ xấu theo cơ chế thị trường.

Theo đại biểu này, cần xem thị trường mua bán nợ xấu là một cấu phần chính thức trong hệ sinh thái tài chính – ngân hàng để xử lý nợ xấu theo hướng thị trường, minh bạch và hiệu quả hơn.

Bổ sung, TS Châu Đình Linh, giảng viên trường Đại học Ngân hàng TPHCM, cho rằng hoạt động mua bán nợ xấu chỉ dừng ở “phương thức hợp đồng”, chưa có cơ chế chuyển nợ thành một loại hàng hóa có thể chuyển nhượng. Vì vậy, phải hướng đến việc xem nợ xấu là hàng hóa có chiết khấu hấp dẫn và được định giá.

“Mọi hoạt động xử lý nợ có thể chuyển thành mua bán nợ, theo đó, tổ chức mua nợ sẽ tiếp nhận vấn đề thu hồi nợ, xử lý tài sản đảm bảo, hoặc tham gia tái cơ cấu. Muốn vậy, cần phải xây dựng tiêu chuẩn thẩm định nợ và khuyến khích nhiều chủ thể tham gia thị trường, như VAMC, DATC, các quỹ đầu tư”, chuyên gia này nói.

Vân Phong